Shkëmbimi përmes tregtisë me këmbim ka qenë i njohur për njeriun që nga kohët e lashta. Këmbimi ishte një metodë e papërshtatshme dhe krijonte shumë ngurtësi në mekanizmat e tregut. Ishte nevoja për një sistem të shpejtë të shkëmbimit që njeriu kërkoi një shkëmbim të mesëm. Në shekujt që pasuan, paratë u zhvilluan për të vepruar si një masë vlerë dhe si një shkëmbim i mesëm.
Në shekullin e gjashtë të epokës sonë, gjatë ardhjes së Profetit të Nderuar Muhamed (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), paratë tashmë ishin të njohura për popullin dhe monedha të ndryshme po nxirrnin dhe qarkullonin në botën e civilizuar të asaj kohe. Tregtarët arabë, të cilët kishin kontakte të shpeshta me pjesën tjetër të botës, ishin të vetëdijshëm për këto monedha dhe i përdornin ato në transaksionet e tyre të përditshme. Në të njëjtën kohë, ende ishte në përdorim shkëmbimi dhe një numër i madh transaksionesh, veçanërisht në sektorin bujqësor, realizoheshin përmes këmbimit.
Profeti i Nderuar Muhamed (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) inkurajoi përdorimin e parave si një shkëmbim i mesëm. Ai e demotivoi përdorimin e marrëveshjeve të këmbimit, sepse disa praktika mund të çonin në padrejtësi dhe shfrytëzim. Këmbimi u pranua vetëm në raste të caktuara. Për shembull, shkëmbimi mund të ndodhte në produkte të llojeve të ndryshme me kusht që posedimi të kalonte njëkohësisht nga të dyja palët. Shkëmbimi i dy produkteve të të njëjtit lloj nuk mund të bëhej, përveçse nëse sasitë ishin të barabarta dhe posedimi kalonte menjëherë.[1] Transaksionet e këmbimit në këto raste ishin të pranuara vetëm për shkak të përhapjes së tyre, por nuk konsideroheshin të dëshirueshme. Në disa raste, Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) dha udhëzime të qarta për të mos hyrë në marrëveshje këmbimi. Ai këshilloi që të shitej një produkt për para dhe të blinte tjetrin me çmimin e tij. Kështu, paratë u pranua si një shkëmbim i mesëm nga Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të). Roli i parave si një depozitë më vlerë u njoh gjithashtu nga Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), kur ai vendosi dhënien e zekatit mbi asetet monetare gjithashtu. Paratë, si çdo pasuri tjetër, janë subjekt i zekatit në fund të vitit. Teoria e përgjithshme e zekatit përcakton se zekati është detyrim mbi pasurinë që ka potencial për tu rritur. Fakti që zekati aplikohet mbi asetet monetare sugjeron se paratë janë trajtuar gjithashtu si një faktor prodhimi. Ato kanë potencialin të rriten dhe të krijojnë vlerë më të madhe.
Kjo na çon në diskutimin e parave si një agjent prodhues dhe shpërblimin e saj për pjesëmarrjen në prodhim. Në ekonominë kapitaliste, parave i është caktuar një rol suprem krahas faktorëve të tjerë të prodhimit. Pa marrë parasysh rezultatet e aktivitetit prodhues, i cili ndodh nga kombinimi i tokës, punës, kapitalit dhe sipërmarrjes, është pranuar që shpërblimi për paratë (si kapital) duhet të jetë i paracaktuar dhe i siguruar. Ky shpërblim është i njohur teknikisht si interes. Institucioni i interesit është bërë pjesë e konceptit të parave.
Në Islam, paratë janë pranuar si një faktor prodhimi, por shpërblimi i tyre nuk është i paracaktuar ose i siguruar. Në vend të kësaj, ato janë të varura nga rezultatet e prodhimit. Nëse aktiviteti prodhues krijon ndonjë vlerë shtesë, ato mund të shpërndahen mes të gjithë faktorëve të prodhimit. Në rast humbjeje, kapitali duhet të mbajë humbjen pasi është i drejtë për fitimin. Çdo shpërblim për kapitalin, pa marrë parasysh produktivitetin e tij siç përcaktohet nga rezultatet e investimit, është i ndaluar në Islam dhe konsiderohet si riba (kamatë). Kapitali nuk mund të kërkojë një kthim të paracaktuar dhe të rregulluar pa vlerësuar produktivitetin e tij. Kapitali mund të marrë pjesë në biznes si partner në fitim dhe humbje. Për këtë arsye, ato forma transaksionesh që garantojnë një kthim të paracaktuar janë trajtuar si përfshirëse të kamatës. Në vend të kësaj, kanalet e shirkah dhe mudarabah janë të hapura për kapitalin për të marrë pjesë në aktivitete prodhuese dhe për t’u rritur.
Riba ka një kuptim shumë më të gjerë se një kthim i paracaktuar mbi kapitalin si faktor prodhimi. Në rast se paratë jepen si hua, asnjë tepricë nuk mund të kërkohet mbi principalin.[2] Të gjitha shtesat mbi shumën e principalit përbëjnë riba, pa marrë parasysh qëllimin për të cilin u dha huaja. Nëse paratë janë huazuar për qëllime tregtare, kreditori ka dy mundësi: së pari, mund të ofrojë si kard hasan; së dyti, mund të dëshirojë të marrë pjesë në fitimin e fituar nga huamarrësi. Në rastin e dytë, ai mund të pajtohet për të qenë partner (për humbje dhe fitim) ose rabb-ul-mal (financier) në një kontratë mudarabah. Në çdo rast, ai duhet të pranojë përgjegjësinë e humbjes me të drejtën e fitimit. Në rastin e parë, ai nuk mund të kërkojë asgjë mbi shumën e huazuar. Nëse huaja është për qëllime konsumimi, ajo duhet të jetë një kard hasan.[3] Zgjerimi i kard hasan është një veprim moral, nuk mund të kërkohet shpërblim monetar për të. Ndihma për të varfrit dhe ata që kanë nevojë ka qenë një virtyt në të gjitha shoqëritë e civilizuara gjatë gjithë historisë njerëzore.
Kard hasan është një institucion i ekonomisë islame. Ai është një plan i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore i themeluar në nivele të ndryshme, familje, lagje dhe kombësi. Është përgjegjësia kryesore e anëtarëve të një familjeje të ofrojnë kard hasan për anëtarët nevojtarë. Nëse ata nuk janë të aftë ta bëjnë këtë, njerëzit që jetojnë në lagjen e tyre janë përgjegjës për të përmbushur këtë detyrim shoqëror. Në një kontekst të gjerë, shteti mund të marrë përsipër për të ofruar këtë mundësi në ato raste kur familja dhe fqinjët kanë dështuar të ndihmojnë. Në çdo rast, institucioni duhet të jetë i organizuar në mënyrë që askush të mos shfrytëzohet për shkak të mungesës së kard hasanit.
Kard hasan është një institucion motër i infakit. Infak është shpenzimi për të varfrit dhe ata që kanë nevojë, duke përfshirë veten dhe familjen. Kard hasan është një hua që mund të kthehet nga huamarrësi. Shariati e preferon kard hasan përpara infakit, sepse i pari ndihmon huamarrësin të ruajë dinjitetin e tij dhe nxitë pasionin për tu përballuar dhe punuar. Infak është i nevojshëm në ato raste ku marrja e parave është e pamundur (si në rastin e vejushave, jetimëve, invalidëve) ose nuk është e dëshirueshme (si për prindërit, gruan, fëmijët).
Teoria kard hasan është përshkruar në një kod të hollësishëm të sjelljes për debitorin dhe kreditorin. Së pari, asnjë hua nuk mund të kërkohet derisa të jetë jashtëzakonisht urgjente. Kërkimi i një huaje për të siguruar komoditetet dhe luksin është thjesht i paimagjinueshëm në një ekonomi islame. Njerëzit mund të kërkojnë një hua nëse nuk kanë mundësi të sigurojnë nevojat themelore të jetës. Po ashtu, askush nuk ka një detyrim shoqëror për të ofruar kard hasan nëse huamarrësi dëshiron të merret me një jetë të shthurur ose luks. Në vend të kësaj, në kuadrin e përgjithshëm të Shariatit, duket e dëshirueshme që kërkesat e tilla të mos inkurajohen. Së dyti, është e dëshirueshme që transaksioni të regjistrohet në praninë e dëshmitarëve (përveç transaksioneve të përditshme të shkurtra). Së treti, kreditori mund të kërkojë një hipotekë, e njohur teknikisht si rahn. Ka rregulla të detajuara për rahn në fikh që mund të referohen nga lexuesi i interesuar. Së katërti, debitori është udhëzuar të paguajë borxhin në kohën e caktuar. Së pesti, një person që ka mundësi të paguajë borxhin para datës së caktuar, duhet ta bëjë këtë. Ai nuk duhet të presë patjetër datën e caktuar. Së gjashti, kreditori është udhëzuar të trajtojë debitorin me mirësjellje. Ai nuk duhet, në rrethana normale, të ndjekë debitorin për paratë e tij. Dinjiteti i debitorit nuk duhet të dëmtohet nga një mënyrë të paqëndrueshme për rikuperimin. Së shtati, nëse debitori kërkon një shtyrje, ai mund të ndihmohet me bujari. Së teti, kreditori duhet të japë falje për debitorin nëse ai është i pamundur të paguajë pjesërisht ose plotësisht. Së nënti, nëse kreditori nuk është i gatshëm të ofrojë falje dhe debitori nuk mund të paguajë, shteti mund ta ndihmojë debitorin nga fondet e zekatit.[4] Kështu, kard hasan është një element i skemës së përgjithshme të sigurimeve shoqërore të vizualizuar nga Shariati përmes infakit dhe zekatit.
[1] Një transaksion këmbimi ku dy produkte të të njëjtit lloj shkëmbehen në sasi të pabarabarta ose posedimi i njërës nuk kalon menjëherë është i njohur si riba-ul-fadl.
[2] Shih El-Kur’an (2:275, 279).
[3] Një shtesë mbi shumën e principalit të huazuar është e njohur si Riba-un-Nasijje.
[4] Shih El-Kur’an (9:60).
