Imam Ahmedi përcjell në Musnedin e tij nga Abdullah ibn Amri (Allahu qoftë i kënaqur me të) se i dërguari i Allahut (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Katër gjëra nëse i posedon, atëherë mos u brengos për ato të tjerat që nuk i posedon nga kjo dynja: 1- mbajtja e amanetit, 2- të flasësh të vërtetën, 3- morali i mirë, 4- dhe të tregohesh i kujdesshëm në të ushqyerit”.
Ky është hadith madhështor, ndaj çdo tregtar musliman duhet të meditojë në të dhe ta ketë para syve. Gjithashtu duhet që këtë hadith ta shpërndajë nëpër dyqane dhe qendra tregtare, si dhe në kompani të ndryshme në mënyrë që të përmisojnë ata që merren me tregti, drejtimin dhe mënyrën e shit-blerjes dhe bashkëpunimit. Ti marrin këto katër shtylla si baza të qëndrueshme dhe të mos tolerojnë sado i madh që të jetë fitimi (në tregëti).
Në këtë hadith ka kurim me urtësi dhe shumë madhështi ndaj fenomenit të shthurjes së madhe që u ndodh njerëzve kur merren me përfitimet e dynjasë, tregtinë, shtimin e pasurisë dhe kërkimin e shtimit të fitimit. E nuk mund të shpëtoj prej këtyre vetëm nëse tregtari u përmbahet këtyre bazave të cilat përmenden në këtë hadith, duke u munduar që mos të shkelë asnjërën prej tyre, duke i konsideruar këto porosi si shtylla për të cilat nuk mund të bëj tolerime, e më pas nuk i intereson nëse humb diçka prej kësaj bote duke ruajtur këto shtylla, edhe nëse mund të ketë mundësinë që të përfitojë fitime të mëdha e të shumta.
Të gjitha këto nuk i shkatërrojnë atij asgjë prej këtyre shtyllave duke pasur gjithnjë në mendjen e tij fjalën e pejgamberit (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të): “mos u brengos për gjëra të tjera që nuk i posedon nga kjo dynja”. Ai nuk do shqetësohet nëse humb diçka nga të mirat e kësaj bote duke qenë se ruan këto shtylla e duke iu përmbajtur këtyre virtyteve të larta dhe cilësive madhështore që janë përmendur në këtë hadith.
Njeriu sprovohet shume në këto katër gjëra në momentin kur angazhohet në fushën e tregtisë. Ndodh që t’i ofrohen atij përfitime të mëdha tunduese, por i duhet të gënjejë, apo të mashtrojë etj. Kështu ai hyn në pazarllëk me veten e tij, duke thënë: A ta marr këtë fitim me këto mënyra? Apo të thotë ashtu siç thotë edhe vetë hadithi: nuk më shqetëson mua nëse më ikën diçka nga kjo dynja, më mjaftojnë mua këto baza? Megjithëse në pamje të parë duket se ai nuk po fiton dhe se po humbet një marrëveshje apo tregti, apo fitime dhe të mira; porse Allahu ia zëvendëson atij me më të mirë, sepse furnizimi dhe mirësia është në dorën e Tij, i lartësuar e pa të meta është Ai.
Fjala e pejgamberit (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të): “mos u brengos nëse humb diçka nga të mirat e kësaj bote” konsiderohet si garanci për tregtarin.
Do të thotë: mos të vijë keq për atë që nuk e fitove nga përfitimet e dynjasë edhe nëse është e madhe, mos u brengos, sepse ti je në mirësi edhe nëse të ikën kjo pasuri. Dhe se ti do të kesh për këtë një zëvendësim të bereqetshëm prej Allahut. Ndaj duhet që çdo kush i cili i jep përparësi tregtisë t’i kushtojë vëmendje këtyre katër bazave madhore që të jenë të qëndrueshme tek ai.
E para: “ruajtja e amanetit” që do të thotë se ai është besnik në marrëdhëniet e tij. Nuk mashtron, nuk bën hile, e as nuk thur kurthe. Besnik në ruajtjen e të drejtave të të tjerëve, e në kthimin e pasurisë së tyre, nuk i lë pas te drejtat e njerëzve porse i kushton rëndësi amanetit.
Njeriu kur i hynë tregtisë mund të sprovohet se a do ta ruaj amanetin? Apo do ta humbasë atë në mënyrë që të arrijë pasuri apo diçka nga të mirat e dynjasë? Shumë prej njerëzve humbasin në këtë sprovë dhe e humbin amanetin në mënyrë që të arrijë pasuri apo diçka nga të mirat e kësaj bote të cilat janë të përkohshme.
Ka prej njerëzve që e përdorin amanetin në disa vende të ngushta dhe përfitime të pakta. Ata e përdorin amanetin me ata të cilët e përdorin amanetin me të, si lloj shpërblimi me të njëjtën monedhë. Nëse shikon se me atë që punon është besnik, atëherë edhe ai tregohet i tillë, e nëse e shikon se ai mashtron, atëherë edhe ky mashtron. Por besimtari nuk duhet të jetë i tillë.
Transmetohet në “Musnedin” dhe në libra të tjerë me zinxhir transmetimi të saktë nga hadithi i Enes ibn Malik (Allahu qoftë i kënaqur prej tij) se pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të ka thënë): “Plotësoja amanetin atij që të ka besuar, e mos e mashtro atë që të mashtron).
Besnikëria është e kërkuar në çdo kohë e në çdo gjendje dhe se ajo është e nderuar në çdo rast. Kurse mashtrimi është i përçmuar, i pështirë në të gjitha rastet, ndaj dhe pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “mos e mashtro atë që të mashtron”. Kërkoji hakun tënd, porse mos e mashtro atë në bashkëpunimin që bën, sepse mashtrimi është i përçmuar në çdo kohë e rast.
E dyta: “Të jesh i sinqertë kur flet” – që do të thotë se ai nuk gënjen porse e ruan besnikërinë. Edhe kur u flet njerëzve në tregtinë e tij përherë është i sinqertë. Kur i thotë klientit se ky mall është i ri ai është i sinqertë në fjalën e tij. Nëse i thotë se ky lloj është origjinal, ai është i sinqertë në fjalën e tij. E nëse u thotë se ky mall është i sotshëm e jo i mbetur prej dje, ai është i sinqertë në fjalën e tij. Ky njeri thotë në veten e tij: “E çka më hyn në punë nëse fitoj një apo dy lekë, dhjetë, njëmijë apo më shumë, nëse unë e humb moralin e të qënit i sinqertë e të bëhem gënjeshtar?! Duke ditur se pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Ruajuni nga gënjeshtra, sepse gënjeshtra të shpie në punë të pista dhe punët e pista të shpien në zjarr”.
Ai është i bindur se furnizimi është në dorën e Allahut të Lartësuar, dhe se nuk është furnizim të posedosh para me anë të të cilave humb moralin e të qënit i sinqertë. Sinqeriteti është bazë e qëndrueshme dhe shtyllë në të cilën nuk bëhen pazarllëqe e as nuk neglizhohet.
Disa njerëzve u prishet morali kur fillojnë të merren me tregti dhe preokupohen për të arritur të mirat e kësaj bote, sprovohen me disa marrëveshje dhe e gjejnë veten më vonë në gjëra që e shtyjnë drejt gënjeshtrës. Madje ndodh që betohen duke e ditur se janë duke gënjyer, gjë për të cilën Pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Tri grupeve Allahu nuk do t’u flasë në ditën e gjykimit, as nuk do t’i shikojë ata, as nuk do t’i pastrojë, por do të kenë dënim të dhembshëm.” Dhe përmendi prej tyre: “… Ai i cili e tregton mallin e tij duke u betuar rrejshëm.” Në këtë mënyrë ai shet sinqeritetin duke blerë gënjeshtrën, në mënyrë që të arrijë disa nga mirësitë e kësaj bote të cilat janë të përkohshme, Allahu na ruajt.
E treta: “Morali i mirë” që do të thotë se ai punon me njerëzit me moral të mirë dhe sjellje të ndershme.
Ai i cili merret me tregti dhe shit-blerje shikon lloje të ndryshme të sjelljeve të njerëzve, dhe sjellja e keqe e tyre është më e shpeshtë se e mira. Ndaj dhe vazhdimi i përzierjes me njerëz në shit-blerje dhe marrëdhëniet me ta, ndikon tek sjellja në mënyrë negative nëse njeriu nuk i ruan këto baza të sqaruara në këtë hadith, pra “morali i mirë”.
Kështu, tregtari hyn në një mundim me veten e tij në mënyrë që ta ruaj moralin e mirë, duke mos lënë që të shesë moralin e tij në treg si pasojë e përzierjes me moralin e keq të njerëzve. Disa njerëz si pasojë e të jetuarit me disa lloje njerëzish si dhe nevojës së tij ndaj tregtisë, fillon bëhet mallkues, ofendues, fjalë-ndyrë e me moral të keq. Këtë (moral) ai e ka marrë në tregtinë e tij dhe marrëdhëniet që ka me njerëzit, duke humbur kështu një virtyt si pasojë e hyrjes në tregti, si dhe duke mos u treguar i kujdesshëm për ruajtjen e këtyre bazave madhështore.
Tregtari musliman i cili kujdeset për veten e tij nuk e lë tregtinë dhe përzierjen që ka me njerëzit të jenë shkaktarë që ai të humbasë moralin. E çka përfiton njeriu nëse posedon pasuri dhe prish moralin e tij?! Çfarë dobie do t’i sjellë pasuria nëse ai shkatërron moralin e tij?!
E katërta: “Të tregohesh i kujdesshëm se me çfarë ushqehesh” duke u ushqyer me atë që është e lejuar, e duke u larguar nga e ndaluara dhe e dyshimta.
Pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Vërtetë hallalli është i qartë dhe harami është i qartë, por mes tyre ka gjëra që janë të paqarta për shumicën e njerëzve. Ai i cili ruhet nga gjërat e paqarta ai ka mbrojtur fenë dhe nderin e tij. E ai i cili bie në gjërat e paqarta ai ka rënë në haram, si bariu që kullot bagëtinë e tij në kufijtë e një toke tjetër ku mundet që bagëtia ta kalojë kufirin. Dijeni se çdo mbret ka kufijtë e tij, e kufijtë e Allahut janë ato që ai ka ndaluar”.
Muslimani duhet të jetë i kujdesshëm me se ushqehet, d.m.th. ushqim që nuk përmban në të haram si dhe nuk përmban asnjë pjesë sado të vogël nga harami. Nëse tregtia përmban kamatë, mashtrim, hile, apo ndonjë lloj prej llojeve të tregtisë së ndaluar në sheriat, largohu prej saj plotësisht. Prej bazave të qëndrueshme tek ai i cili ushqehet është se ai nuk neglizhon në të, dhe kërkon në atë mënyrë që nuk përmban asnjë rrezik në këtë çështje.
Vërejmë disa njerëz që i futen mejdanit të tregtisë të cilët nuk i kushtojnë rëndësi çështjes së të ushqyerit, e as nuk i kushtojnë rëndësi pasurisë që fitojnë a është prej hallallit apo prej haramit? Disa prej tyre kanë si rregull: “Hallalli është ai çka dora jote e posedon, e harami është ajo që nuk e ke.”
Ajo çka vjen në dorën e tij dhe e posedon me çfarëdo lloj mënyre bëhet hallall, kurse harami është ai që dora jote nuk mundi ta arrijë e ta kap. Kështu ai nuk i kushton rëndësi hallallit dhe haramit.
Pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Çdo mish i cili rritet me haram, zjarri është më parësor për të.” Gjithashtu, pejgamberi (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të) përmendi: “Një person i cili kishte udhëtuar gjatë, i pa krehur e i pluhurosur, i cili i ngre duart e tij drej qiellit dhe thotë: O Zot, o Zot! Porse ushqimi i tij ishte haram, pija e tij ishte haram, veshja e tij ishte haram dhe ishte ushqyer me haram. E si t’i përgjigjet Allahu lutjes së këtij njeriu?!” Si mund t’i përgjigjet lutjes së dikujt që është në këtë gjendje?
Lidhur me këtë, disa prej të parëve tanë kanë thënë: “Ai që dëshiron që Allahu t’i përgjigjet lutjes së tij le të ushqehet me hallall”. Kësaj çështje tregtari musliman duhet t’i kushtojë rëndësi, ta mësojë dhe ta kuptojë në mënyrë që të mos ushqejë veten e tij me ushqim apo pije vetëm pasi ta mësojë se a është hallall ky ushqim apo ajo pije. Nëse është prej haramit apo e dyshimtë largohet prej tyre, sepse prej bazave të qëndrueshme tek ai është që të ushqehet me hallall. Në këtë pikë ai nuk bën pazare sepse është prej gjërave të ngulitura thellë tek ai.
Vëllau im tregtar! Kujdesu për këto katër baza e mos humb prej tyre asnjërën, dhe ruaju nga shejtani dhe vetja që të nxit për të keqen duke të thënë: “Hyre në treg me sinqeritet e malli yt nuk u shit. Ai që shitet është vetëm malli i atyre që gënjejnë e mashtrojnë rreth meje. Ata të cilët i gënjejnë njerëzit dhe u betohen në Allahun se është e mirë porse nuk janë të sinqertë.”
Dije se ky është mejdani i shitjes dhe sprovimit të moralit, ndaj mos të të brengosë ajo pjesë që të ikën prej dynjasë. Kjo është një porosi për ty nga pejgamberi yt (paqja dhe nderimi i Allahut qoftë mbi të), dhe do ta gjesh këtë nëse bën durim në zbatimin e sunetit dhe në këshillat dhe porositë e pejgamberit fisnik (paqja dhe nderimet e Allahut qofshin mbi të). Përfundimi i mirë do të jetë për ty në jetën e kësaj bote dhe në botën tjetër.
Allahu të ruajt vëlla i nderuar nga moralet e këqija dhe punët e kota, e të dhëntë pasuri hallall dhe jetë të qetë. Vërtetë, Ai dëgjon dhe përgjigjet.
Allahu e di më së miri. Paqja dhe nderimet e Allahut qofshin mbi robin dhe të dërguarin e Tij, pejgamberin tonë Muhamedin, familjen e tij, dhe mbi të gjithë shokët e pasuesit e tij!
/Shkroi: Abdurazak ibn Abdulmuhsin el Bedr
Përktheu: Ylli Rama – Udha e besimtarëve/
