DITA – Fatmir Baçi
Dëbora në anët tona bie rrallë dhe vetëm sa për t’u mbajtur mend, por shiu ama nuk di të pushojë pothuaj gjatë gjithë dimrit. Siç tregojnë edhe më të vjetrit, kështu ka qenë qëmoti e kështu ka mbetur. Shi dhe prapë shi, butë e shtruar që veç gjumi di ta fshehë nën qepalla, vetëm ai e fshin disi ledhatimin e lagësht të tingujve kumbues poshtë strehës së shtëpisë. Por aq, vetëm aq, sapo të zgjohesh shiun prapë aty e ke. -Pikë-pikë, pikë-pikë, – dhe ca më dendur akoma. Aq shtruar dhe ëmbël kumbon pranë dritares tënde, sa t’i rëndon qepallat edhe vonë në mëngjes, kur është koha që të ngrihesh nga shtrati ose më mirë të themi, kur duhet të ishe ngritur kaherë.
Është më se e vërtetë se nuk jemi vetëm unë dhe ti që pas sabahut, na rrëmben andja ndjellëse e tingujve të shiut, jo. Në gjithë fshatin bëhen a s’bëhen një grusht me pleq që deri më sot nuk dihet mirë përse, por s’duan t’ja dinë as për ëndrrat e mëngjesit e as për ëmbëlsinë e këngës që derdhet pa hesap ulluqeve poshtë strehës. Të moshuarit e fshatit tim e kanë zakon të zgjohen herët, që me agun e parë i ke në këmbë. Kur terri përtej dritareve sapo ka filluar të ndahet prej bojës së vet, që pa zbardhur mirë akoma, ata ngrihen dhe as që kujtohen më për shtratin e boshatisur deri vonë në mbrëmje. Fjalët këtu nuk mjaftojnë, i ikin kthjellit, bëhen azgane dhe nuk lidhen më, ashtu siç duhet të lidhen.
Çudi prej çudive është edhe zgjimi, edhe gjumi i tyre. Çudi…! Gjithmonë janë të parët që lenë jastëkun e butë dhe mendja e njeriut nuk di si e qysh ta kuptojë, e as se ku ta mbajë për ta besuar, por fakt është se, në mbrëmje të fundit bien të flenë.
Sado që ta vrasësh mendjen tënde se përse e bëjnë këtë, nuk e gjen dot shtegun për të dalë dhe nuk ke se si ta gjesh, në mëngjes sidomos as që mund të bëhet fjalë ta gjesh.
Nuk e gjen dot se në shtratin e ngrohtë ku je futur, mbuluar kokë e këmbë me jorgan të leshtë, ngatërrohen dhe treten gjithë ngjyrat e botës e nuk të mbetet kohë edhe për gjëra të vogla si këto. Zgjuar nuk mund të thuhet se je, por as në gjumë kurrsesi nuk mund të thuash. Ëndrrat e mëngjesit hem janë ëndrra, hem s’janë ëndrra. Ndërkohë që ti, edhe po merresh me ca gjëra shumë të mëdha, ose po bën diçka fort të rëndësishme, edhe nuk po bën asgjë, hiç. Vetëm sa po e rëndon jastëkun tënd (njësoj i mbushur me lesh), me gjysma ëndrrash që të çojnë nëpër ca vënde të tjera, por që gjithsesi, përpëliten dhe baresin tebdil së bashku me ty, në gjithë gjërësinë e shtratit dhe kaq.
Nuk ka dyshim se sapo të dalësh në rrugë, dikush mund të të japë veresie një mendje nga e vetja për ëndrrat e tua (dhe s’ka tjetër në botë si fshati im, ka zemër të bardhë, sidomos në kësi meselesh është bujar i madh). Por aq, sapo rasti e bie që të bëhet fjalë për ëndrrat e atij që po flet badiava për ëndrrat e të tjerëve, këtu stop, duhet menjëherë të ndalosh (se ndalon ai), dhe domosdo do të presësh pak sa të kthjellet turbullira. Nuk pyetet tjetri për ëndrrat e veta, sepse kurrë nuk mund ta dish se në cilën plagë e ke vënë gishtin. Punë disi e ngatërruar kjo e ëndrrave, që ndonjëherë edhe mund të pjellë ngatërresa. Secili prej fshatarëve të mi, mund të flasë lirisht si dhe sa të dojë kur është fjala për ëndrrat, përveç të zotit të punës, ai vetëm do të heshtë si guak dhe përgjon me veshët pipzë gjithë sa i thonë të tjerët.
Askush (për aq sa e di dhe njoh fshatin tim), nuk ka qoftë edhe një mendje të vetme për ëndrrat e veta, një dikush tjetër po, e ka. Dhe përveç asaj se, jo vetëm ka gjithmonë se çfarë të të thotë (ky tjetri që po flet për ëndrrën tënde), por i bie që zakonisht të ketë shumë më tepër se sa një mendje. Ndërsa ti, në të tilla raste je për të dëgjuar gjithë sa të thuhet dhe gale e madhe fort, se ty t’u dashka vetëm një fjalë e vogël sa për të kaluar një prag, aq, sa për merak. Jo, nuk mbaron me një apo me disa fjalë jetime, ëndrra që ke parë, nuk ka sesi. Nga goja e vet, tjetri t’i derdh me nxitim të madh gjithë xhevahiret e fjalëve të veta dhe mu në fytyrë t’i derdh. Së bashku me fjalët, shpesh do të shohësh se fluturimthi përzihen aty-këtu, edhe ca cirka të vockla vezullitëse që nën rrezet diellit të mëngjesit, ngjajnë si pikla vese me të gjitha ngjyrat e ylberit.
Taze janë mendjet e fshatit tim në mëngjes, të freskëta si lakrat pas shiut, si të pafilluara duken, sikur as që janë përdorur kurrë më parë. Pikërisht për këtë arsye, edhe mundësia e parë e domethënies së ëndrrës tënde, pjell menjëherë një mundësi tjetër, kjo tjetra shpejt e shpejt një të dytë që pason pararendësen, e kështu me radhë, deri sa të gjitha bashkë, bëhen më shpesh patavrat që të rrethojnë oborrin e shtëpisë. Në qofsh zotrote me nge e nëse nuk ta nguc rehatin diçka tjetër, mundesh të dëgjosh deri në dreke, për shtatë a më shumë palë qejfe, deri sa t’i mësosh të gjitha perspektivat ndritshme dhe premtuese të ëndrrës tënde. Kështu është dhe kështu ka qenë ngaherë, vetëm paksa durim i duhet njeriut dhe koklavitjeve si këto, u gjendet zgjidha fare lehtë këtu në fshat.
Ëndrrat nuk është se janë tulla prej balte e që pas kësaj, të mjafton një usta i mire, ca krahë të fortë dhe e ngrite shtëpinë.
– Ku të ma gjesh po të jetë kështu! – mund të thotë dikush që sapo ka nisur shtëpinë e re.
Po, por nuk janë të gjithë në fshat që po ndërtojnë shtëpi dhe Zotit falë, nuk është dhe as nuk qenka e thënë, që rrjedha në këtë botë të jetë vetëm kësisoj, tulla e llaç, ustallarë e mure, dhe hajt. Përkundrazi, ka edhe ëndrra. Ka dhe s’mundem assesi të them se ëndrra janë pak, flas këtu vetëm për fshatin tim, gjetkë mund të jetë ndryshe, nuk e di.
Ajo që unë di, është se ëndrrat jo vetëm janë diçka krejt tjetër nga muret (diskutim të cilin nuk dua ta hap, se tamam këtu ka një rrezik që japraku të na përzihet), por poqe se ëndrrat edhe të gjejnë gafil, t’i ngatërrojnë të gjitha fijet e mendjes, ca më keq se ç’i shpupuris stuhia leshrat e kokës. Besoj se as nuk është nevoja që ta them se me muret, diçka e tillë nuk ndodh. Më e shumta me murin mund të përplasesh, ndoshta edhe mund të thyesh hundën, por vetëm me kushtin që mendja në atë çast po të fluturon diku larg, në ca vise të tjera që ose i ke parë ëndërr, ose i ngjajnë atyre që njeriu zakonisht i shikon nëpër ëndrra. Janë pikërisht ëndrrat ato që e bëjnë të rriturin të vrapojë qesim pas rabeckave, si dikur fëmijë e nuk është fëmijë (kjo edhe për së largu duket), dhe janë po prapë ëndrrat që përkundrazi, çilimiun e bëjnë t’i peshojë fjalët me kandarin e qymyrxhiut pa e vënë hiç në atë mendjes, se nxiton të rritet prandaj, kandari i mendjes tani për tani as që i duhet.
Punë të mëdha janë ëndrrat në fshatin tim, bile shumë të mëdha dhe nuk është e lehtë as t’u dalësh në anë e as të qëndrosh në mesin e tyre. Rrugë dhe rrugë e gjatë që të fut e të mban nëpër ca skuta të ngatërruara ku, hem nuk e di se si erdhe, hem nuk di si të ikësh prej aty. As nuk ka rëndësi në ishe me mendje apo pa mendje kur ndodhi, të pëlqeu ose jo, do apo s’do ta që ta mbash, njësoj është, ëndrra tretet më shpejt se vesa e mëngjesit dhe hapi nuk të mjafton për t’i dalë në krye. Ëndrrat janë ëndrra vëlla, nuk i është gjendur akoma aleti që mund të na e thotë saktë “si” e “qysh”, as dimë ku fillojnë dhe as ku e kanë mbarimin. Që të gjitha janë njëlloj të ngatërruara, kur edhe fillon të mendosh për to, bëhen lëmsh e li. Njëlloj të mbyllura për të kuptuar diçka pak prej tyre, pa marrë parasysh në je i shtrirë në shtratin e ngrohtë, apo je në rrugë të madhe dhe çapitesh në tym, si mbi një shtëllungë reje, ndërsa hapin në fakt, po e hedh në baltën trashë të fshatit.
Qofsh në gjumë apo edhe zgjuar qofsh, është po ajo punë. Tamam kur ti mendon se më në fund ëndrrën e ke në dorë dhe mund ta mbash përngaherë, ajo ka fluturuar në punë të saj. Ndërsa, kur mendon se e hodhe tej sapo që u ngrite nga shtrati, ëndrra vjen e të pëshpërit në vesh nga mëngjesi në darkë gjithfarësoj broçkullash, por që tamam-tamam as broçkulla s’mund t’i thuash. Ka vërtet disa që dine të ta tregojnë fillin e këputur në ëndërr si ma do, gishtin në plagë e vënë, por ka edhe nga ata që e ngasin fjalën nëpër tym dhe t’i ngatërrojnë fijet më keq se ç’i pate në kokë para se të ngriheshe nga shtrati.
Ëndrrat më shkëputën disi nga ajo që nisa të tregoj dhe padashur fjala më rrëmbeu nëpër ato treva, që për gjithë sa të sheh syri nuk janë këtu në fshat, por që prapë se prapë ato janë këtu, sepse edhe po të duash gjetkë nuk i gjen. Ndaj dhe filli i bisedës u zgjat pak më shumë nga ç’duhet, por ju siguroj se nuk jemi larguar edhe aq, rreth ëndrrës vërtiten gjithë gjërat që kemi këtu në fshat, madje edhe ato që nuk i kemi fare, po në atë qerthull i ke.
Duke dashur pra, t’ju kursej nga ca rreshta më shumë, si dhe nga stërhollimet e bezdisëshme, më duhet ta pranoj se shiu gjatë dimrit këtu në fshatin tim, ka pjesën e vet jo vetëm nëpër ëndrrat e mëngjesit me dilemat e përditëshme – të zgjohesh apo jo(!?) – por edhe gjatë gjithë ditës e deri vonë kur muzgu nis të ngjyrosë qiellin e lagësht, kur mugu i akshamit nis përzihet me pikat e dendura dhe nata fillon të derdhet ngadalë mbi çatitë shtëpive. Pas kësaj, shiu sërish të tregon rrugën për në qoshin e ngrohtë pranë oxhakut ku të presin biseda të gjata apo të shkurtra, fjalë të shtruara e të buta vërtet, por që kokën ta rrëzojnë mbi gjoks e të përcjellin prapë për atje nga ku të morën, në ëndërr.
Fatmir Baçi
