“(Idhujtarët e Mekës thonë:) Sikur të kishte një Kuran me të cilin të lëviznin malet, të copëtohej toka, ose të flisnin të vdekurit (që të besojmë).” Rrad, 31.
Javët e fundit të hapësirës publike në televizione, shtyp dhe Internet, u karakterizuan nga debate dhe komente lidhur me ngjarjen e mjekut Dervish Hasi. Pasi kishin lexuar shkrimin me titull “Replikë me Komunitetin Mysliman të Shqipërisë,” redaksia e Revistës Newsbomb më kontaktoi duke më shtruar disa pyetje lidhur me të njëjtën ngjarje. Konsideratat e mëposhtme janë përgjigjet në fjalë, por edhe një përmbledhje e qëndrimeve të mia mbi gjithë situatën e krijuar, duke qenë se shkrimi i sipërpërmendur më shumë merrej me reagimin zyrtar të KMSH-së.
1.Për myslimanët shqiptarë kjo ka qenë një situatë e pazakontë, sepse nisur nga rasti individual i mjekut, lidhur me ta u shtruan për diskutim dy çështje; e para lidhej me zhvlerësimin e femrës duke u konceptuar si “plaçkë tregu” teksa etiketohej si “grua e dytë,” ndërsa e dyta, akoma dhe më delikate, lidhej me raportet intime me të mitura. Themi e pazakontë sepse është ndoshta hera e parë që myslimanët sulmohen në fushën e moralit, në kuptimin që çdo herë që janë në diskutim çështje që kanë të bëjnë me moralin apo moralitetin, të drejtën apo të mirën, lirinë individuale apo raportet e privates me publiken, nga të gjithë pjesëmarrësit në këto debate, ata radhiten në kundërvënie me frymën e përgjithshme nga e cila karakterizohet shoqëria shqiptare, duke u parë si konservatorët dhe puritanët e fundit. Përfytyrimi që shoqëria jonë ka për ne myslimanët është vështirësisht i përcaktueshëm, duke qenë se me demokratizimin e mendimit dhe rritjen e përdorimit të mediumeve likuide siç janë rrjetet sociale, bëhet gjithnjë e më e vështirë së pari, përkufizimi i “hapësirës publike” dhe “medias” dhe së dyti, i kritereve institucionale, zyrtare dhe morale që do të jenë etaloni i përkufizimit në fjalë. Nëse njëzet vjet më parë, ajo që shkruhej në shtyp dhe shfaqej në ekran mund të konsiderohej si përcjellje e frymës së përgjithshme të shoqërisë, në ditët e sotme nuk mund të thuhet e njëjta gjë, pikërisht për shkak të zhdukjes së diferencave në rëndësinë e mediumeve, sipas logjikës që mediumi është vetë mesazhi. Por megjithatë, me një përqindje të caktuar gabueshmërie, nuk mund të hezitojmë ta paraqesim si të vërtetë që islamoneveria është një tipar i pamohueshëm i shoqërisë sonë.
Duke filluar ndoshta që pas 11 shtatorit 2001, myslimanët shqiptarë nuk e kanë pasur fort të lehtë të bashkëjetojnë në një shoqëri si jona, por të gjitha debatet publike në të cilat ne jemi parë si inferiorë kanë pasur të bëjnë gjithmonë me konceptin e morales, fushë ku është kanalizuar çdo sulm ndaj nesh, duke filluar që nga akuzat se shpirtërisht i përkasim një areali mesjetar turko-arab, deri te prapambetja e trashëgimisë së një kodi veshjeje të papranueshëm për epokën dhe gjeokulturën tonë, siç është ajo e zonjushave apo zonjave myslimane, pa harruar sidomos tipizimin e individëve të veçantë ku ndonjëri nuk shpie fëmijët në shkollë duke e refuzuar rekrutimin e detyrueshëm të tyre nga ana e Shtetit Shqiptar, disa të tjerë braktisin katundet për të shpëtuar popullin sirian nga zgjedha diktatoriale, apo disa të tjerë shpallin zëlartë armiqësinë e përbetuar ndaj Shteteve të Bashkuara. Por pavarësisht diferencave që mund të kenë këto raste, trajtimi që u ka bërë media, formësuesi i opinionit publik, ka qenë gjithmonë në frymën sa përjashtuese aq edhe terapeutike, në kuptimin që kanë pasur të bëjnë me individë që duhen shëruar nga një sedër e mikluar më shumë sesa duhet, një puritanizëm i ushqyer përtej së arsyeshmes apo paaftësinë për të harmonizuar besimin monoteist me versionet e panumërta të idhujtarisë së kohës. Këto tipologji por edhe të ngjashmet me to, konvergojnë në bindjen se përgjegjës për këto është një keqkuptim i besimit të tyre fetar, i cili i shtyn të besojnë në një moralitet të ndryshëm (në rastin më të mirë) apo të devijuar (në atë më të keq). Termin keqkuptim këtu duhet ta theksojmë dhe ta kemi parasysh mirë, sepse është siguresa e shtrenjtë dhe e panegociueshme që media e përdor për të qenë “politikisht korrekte,” në kuadër të frymës tolerante se këtu nuk kemi të bëjmë me një sulm ndaj fesë apo besimtarëve që e mirëkuptojnë fenë e tyre, por po kërkohet thjesht të shërohen keqkuptuesit dhe të keqkuptuarit, të cilët me veprimet e tyre na japin të kuptojmë se besojnë në një besim fetar dhe moral të ndryshëm nga ai i pjesëtarëve të tjerë të shoqërisë. Por në momentin kur myslimanët sulmohen në sferën e moralit, në kështjellën imagjinare në të cilën shoqëria e emancipuar shqiptare i ka mbyllur dhe i mban të rrethuar dhe si flamurtare të moralitetit publik vetësakrifikohen individë si Zhaklin Lekatari dhe të ngjashme me të, që janë partizane të bindjes se morali ka aq versione sa bota ka njerëz, atëherë jemi përpara një situate përmasat e së cilës janë serioze.
2. Dhe për t’i dhënë seriozitet të mirëfilltë kësaj situate, duhet sqaruar menjëherë koncepti i të miturve dhe i raporteve seksuale me ta. Shqetësimi kryesor i pothuajse të gjitha mediave, është se përse Islami nuk ka një moshë fikse për përcaktimin e maturisë dhe si është e mundur që myslimanët e kanë kaq të lehtë të quajnë “grua” një vajzë 16-vjeçare. Ajo që bie dukshëm në sy në këto diskutime, është padituria sa e frikshme aq edhe shqetësuese e opinionistëve, panelistëve dhe moderatorëve tanë, burra e gra bashkë. Është për të ardhur keq që në tre javë debate, në asnjë emision një moderator apo një i ftuar nuk artikuloi qoftë edhe një fjali të vetme se cili është qëndrimi i Kuranit për poligaminë, marrëdhëniet me të mitur apo hollësi të tjera që lidhen me çështjen. Por nëse nga njëra anë kjo padituri është e frikshme për formimin e individëve në fjalë, nga ana tjetër është shqetësuese sepse një padituri e tillë rrezaton para së gjithash neglizhencë dhe mosinteresim, gjë që na e prish të gjithë ekuacionin e nevojës për një diskutim të sinqertë, me shpresën se gjërat do të qartësohen dhe raste të tilla nuk do të përsëriten.
Në këtë kuptim, të gjitha konsideratat që do të rendis më poshtë, përtej modestisë që këtu është e pavend, janë një përpjekje për të mbushur zbrazëtinë e prodhuar dhe të paraqitur si analizë, e një nuliteti dhe qorrsokaku, produkt i formimit kulturor nga i cili karakterizohen shumica e pjesëmarrësve publikë të këtij debati. Duke qenë një fe shpëtimi dhe një doktrinë universale, me Kuranin Libër të shpallur drejtëpërsëdrejtë nga Zoti dhe Profetin Muhamed si përcjellësi të tij, Islami është feja e vetme gjithëpërfshirëse e të gjitha shpalljeve dhe profetëve të mëparshëm, duke na e bërë të lehtë përkufizimin: Një Zot i Vetëm që dërgon shumë profetë me shpallje të ndryshme, të cilët që të gjithë predikojnë një monoteizëm të panegociueshëm, ngushtësisht i ndërthurur me një moralitet të brendashkruar ontologjikisht në natyrën njerëzore, e cila e ka të lindur prirjen për ta kuptuar se ç’është e mira dhe ç’është e keqja. Por në një moment historik, që i shtrirë në histori përkon me fillimin e shekullit të shtatë Gregorian, me urtësinë e Tij Zoti vendos të shpallë një Libër përfundimtar, Kuranin, përcjellë një të Dërguari të fundit, Profetit Muhamed. Këto dy burime, Zoti dhe Profeti, Fjala dhe Shembulli, Teksti dhe Mediumi, përcjellin një të vërtetë që është e destinuara që të vlejë për të gjithë popujt, epokat dhe kulturat, në përputhje me të cilën më pas do të bëhet Dita e madhe e Gjykimit. Kjo është kredoja e Islamit. Dhe një e vërtetë kaq totale dhe gjithëpërfshirëse, që pretendon aktualizim të çdo realiteti dhe historicizim të çdo epoke, tipar dallues ka pikërisht elasticitetin dhe përshtatshmërinë ndaj komponentëve të mësipërm.
Kështu, një pjesë e mirë e historisë së njeriut është e padokumentuar, ndërsa në atë të dokumentuar, mungon elementi kohë, se kur kanë ndodhur gjërat. Kjo lidhet drejtëpërsëdrejti me dy tipare të shtetit-komb, që për ne janë shumë familjare: së pari me sovranitetin mbi territorin, së dyti me regjistrimin e popullsisë që jeton në secilin territor. Në epokën paramoderne të dyja këto ishin të pamundura dhe në njëfarë kuptimi të panevojshme, ngase formacioni politik i epokës, perandoria, vlente si vatër barazpritëse e të gjitha etnive, feve, gjuhëve dhe kulturave dhe ndryshimet e raporteve midis tyre nuk e cenonin drejtëpërsëdrejti pushtetin perandorak. Kurse në kushtet e një shteti-komb, i cili është fytyra politike e modernes, përmbajtjen, formën dhe frymën e shoqërisë e përcakton Shteti, në përputhje me doktrinën që ka përqafuar. Në këto kushte, një regjistrim i popullsisë është në ndihmë të këtij procesi, sepse pa një kontroll mbi të nuk mund të ketë sovranitet të plotë as mbi territorin. Kjo është arsyeja se përse censuset e para të pothuajse të gjithë shteteve, i përkasin periudhës së hershme kur ata janë shkëputur nga perandoritë, apo janë bashkuar. Përjashtim nuk bën as Shqipëria, që regjistrimin e parë të popullsisë e ka bërë në vitin 1923. Ndërsa në Perandorinë Osmane, pjesë e së cilës ne kemi qenë për disa shekuj, regjistrimi i parë i popullsisë është bërë në vitet 1830. Një proces i tillë vetvetiu ka qenë i ekspozuar ndaj pasaktësive, sepse mjafton të themi që përcaktimi i moshës së banorëve bëhej thjesht duke u mbështetur mbi kujtimet e familjarëve të tyre më të rritur, se kur kishte lindur njëri apo tjetri pjesëtar i familjes. Në këtë kuptim, në rastin më të mirë banorëve mund t’u përcaktohej viti apo stina (në varësi të motit) se kur kishin lindur, por kurrë muaji apo dita. Vetëkuptueshëm, kjo vlen edhe për shoqëritë perëndimore, të cilat për herë të parë popullsitë e tyre i kanë regjistruar po në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Përjashtim bënin kodikët e katedraleve apo manastireve të mëdha, por ata regjistronin njerëz të shquar dhe me kontribute në jetën e famullisë dhe jo të gjithë popullsinë.
Për të mos ta humbur fillin, si mund të pretendojmë se në të drejtën (fikhun) islame mund të ekzistojë një numër konvencional për të përcaktuar maturinë, kur është botërisht e ditur se këto janë shpikje (të nevojshme) të shekullit të njëzet? Në fenë islame parimi është ontologjik dhe jo arbitrar dhe kriteret për të përcaktuar nëse dikush është i mitur apo i rritur, janë pjekuria seksuale, qartësia për të dalluar të mirën nga e keqja, kthjelltësia e të menduarit dhe ndryshime të ngjashme psiko-fizike. (Tek e fundit, kjo ka qenë e vërtetë për pjesën dërrmuese të shoqërive. Do të mjaftonte një njohje e traditës së romanit anglez apo rus të shekullit të nëntëmbëdhjetë, për të kuptuar se Kiti Sherbackaja dhe Natasha Rostova dashuroheshin me kushërinjtë e tyre që në moshë të hershme. Me kriteret e sotme ligjore, Tolstoji duhej të dënohej si promovues i pedofilisë dhe endogamisë.) Por si në çdo gjë, edhe këtu shtigjet e keqkuptimit dhe abuzimit janë gjithmonë të hapura, ndaj duhet bërë kujdes, sepse kriteret në fjalë janë sa ndihmuese aq dhe potencialisht të manipulueshme. Ky është një shqetësim i çdo shoqërie dhe çdo epoke, prandaj dhe legjislacionet e ndryshme, të ndodhura edhe nën trysninë e rritjes së popullsisë së botës, kanë përcaktuar disa pragje moshe, të cilat duhet t’i respektojnë të gjithë subjektet, pavarësisht divergjencave individuale që mund të kenë me njërin apo tjetrin kriter. Mosha 18-vjeçare është kryesorja, ngase përcakton në mënyrë zyrtare se kur një individ konsiderohet i rritur. Në këto kushte, kriteret historike të së drejtës islame nuk bien ndesh me ngurtësinë arbitrare të tetëmbëdhjetës, ndaj dhe ashtu siç është rënë dakord që vetëm pas kësaj moshe mund të votohet, mund të udhëtohet jashtë shtetit pa prokurën e prindit, mund të pajisemi me leje drejtimi, po ashtu është rënë dakord që vetëm pas kësaj moshe mund të martohemi. Por shqetësimi që buron nga këtu është se nëse nga njëra anë e drejta për t’u martuar lind pasi mbush 18 vjeç, e ashtuquajtura moshë e pëlqimit për raporte intime është 14, apo 16 me ndryshimin e bërë. Legjislacioni juridikisht dhe shoqëria moralisht e pranon si të natyrshme këtë hendek, duke e përligjur nën arsyetimin e lirisë personale. Por nëse kjo liri vlen si frymë e kohës, përse të mos njihet si e tillë kur një raport të tillë intim një person mund ta konsiderojë marrëdhënie bashkëshortore, nisur nga terminologjia e doktrinës ku ai beson? E megjithatë, duke qenë se papjekuria mendore dhe adoleshenca emocionale, në epokën e post-truth-it mund të shkojë edhe në dyzet vjeç, sipas logjikës që individët e përcaktojnë vetë se kur rriten, zgjidhja më e mirë do të ishte që mosha e pëlqimit të shpihej deri në 18 vjeç, duke shmangur hendekun në fjalë. Por nëse kjo nuk ndodh, nëse duam të përdorim vetëm një standard matës, atëherë çdo individ i cilitdo besimi fetar dhe përkatësie kulturore, paska të drejtën që të krijojë një numër të pakufizuar marrëdhëniesh paralele, një shteg ky i rrezikshëm për abuzim, që është rrjedhojë e zgjedhjes së kësaj shoqërie, që refuzon ta harmonizojë ligjin me moralin, duke e konceptuar të parin si nevojë juridike nga halli, kurse të dytin si fosil.
3. Çështja e poligamisë është gjithashtu delikate. Legjislacioni shqiptar e ndalon dhe në gjendjen civile, mund të lidhet vetëm një martesë. Ndërsa në fenë islame, ajo është e lejuar në Kuran. Në suren Nisa, thuhet: “Jepjuani pasurinë e tyre jetimëve, mos ua ndërroni gjërat e tyre me gjërat tuaja të këqija. Mos e shpenzoni pasurinë e tyre duke e përzier me pasurinë tuaj. Sepse kjo, me të vërtetë, është gjynah i madh. Nëse keni frikë se nuk mbani drejtësi ndaj jetimëve, atëherë martohuni me ato gra që ju pëlqejnë: me dy, me tre apo me katër; e nëse frikësoheni se nuk do të jeni të drejtë ndaj të gjithave njësoj, atëherë mjaftohuni me një grua ose me robëreshën që e keni në zotërim. Në këtë mënyrë do t’i ruheni padrejtësisë më lehtë.” 4:2-3. Ky është gjykimi fetar i poligamisë, e cila që të realizohet sipas tekstit që e lejon, duhet të përmbushë disa kritere. Por në gjuhën e legjislacionit tonë, ajo përfshihet te bashkëjetesa paralele, duke qenë se juridikisht një martesë e dytë në Shqipëri nuk mund të bëhet. Shqetësimi publik i ngritur në shtyp dhe mediat audiovizive lidhej pikërisht me periudhën gjuhësore “martesë me disa gra,” e cila është një artikulim që përdoret për myslimanët e paktë poligamë të këtij vendi. Dhe drafti që ka qarkulluar këto ditë për një ligj të mundshëm mbi këtë çështje, opinionin publik e ka bashkuar në një zë të vetëm, se tradhtia bashkëshortore nuk mund të konsiderohet kurrsesi vepër penale, ngase është në lirinë e individit që të krijojë raporte intime me kë të dëshirojë, brenda apo jashtë martesore, ndërsa njohja e poligamisë, qoftë dhe e jashtëligjshme, është një sakrilegj i laicitetit dhe të drejtës sonë zakonore. Thënë ndryshe, nëse termin “grua e dytë” do ta zëvendësonim me “të dashur” kurse atë “poligami” me “të drejtën për të bashkëjetuar me këdo,” për opinionin publik nuk do të kishim as ngërç moral e as ligjor.
Por sipas këtij opinioni që në pjesën dërrmuese konvergon në qëndrimet publike të përcjella në hapësirën televizive dhe rrjetin e portaleve, myslimanët “e apasionuar pas ligjeve të Sheriatit” mund të vazhdojnë të abuzojnë me “indoktrinimin” e vajzave të mitura apo të rritura, duke e konsideruar femrën si “plaçkë tregu.” Nëse ky është një shqetësim i mirëfilltë dhe serioz i këtyre njerëzve, atëherë zgjidhja e vetme është njohja e poligamisë ligjërisht, gjë që do të mbyllte shtegun e abuzimit me moshën e mitur por dhe do t’i njihte gruas të drejtat e saj sipas legjislacionit në fuqi, duke e detyruar bashkëshortin që në rast dëmi apo padrejtësie, trafikimi apo abuzimi, të ndiqej penalisht. Por nëse këtë shoqëria jonë nuk ka për ta pranuar ndonjëherë, mbi të gjitha në emër të barazisë gjinore, atëherë për të shmangur hipokrizinë e dystandardizimit në gjykim, duhet të pranojnë se myslimanët janë në të drejtën e tyre të krijojnë sa lidhje të dëshirojnë dhe në cilëndo formë të dëshirojnë, duke “shfrytëzuar” pikërisht hendekun dy vjeçar (deri përpara dy javësh katër vjeçar), që legjislacioni ynë ka përcaktuar midis moshës së pëlqimit për raporte intime dhe të drejtës për t’u martuar ligjërisht, me dallimin e vetëm që kur aplikohet mbi dhe nga jomyslimanët, quhet njohje e seksualitetit, përmbushje e lirisë individuale dhe aventurë në kërkim të partnerit ideal, ndërsa kur aplikohet mbi dhe nga myslimanët quhet indoktrinim, trafikim dhe poshtërim i femrës si plaçkë tregu. Sepse deputeti Erjon Braçe, për përcaktimin e tradhtisë bashkëshortore si vepër penale, u shpreh se nuk mund të bëhemi si Irani duke e cilësuar si vepër penale tradhtinë bashkëshortore, por ajo që duhet dënuar është poligamia e jashtëligjshme, që është një mënyrë e drunjtë për të thënë se lidhjet jashtëmartesore nuk mund të cilësohen as moralisht dhe as ligjërisht të ndaluara, ngase individët janë të lirë të bëjnë çfarë të duan me jetët e tyre, por nëse një kategori njerëzish pretendon se mund t’i quajë këto raporte paralele si “martesa,” atëherë kjo duhet ndaluar me ligj, pikërisht për arsyen se një terminologji e tillë ka prapavijë fetare. Këtë e vërteton edhe pranimi i natyrshëm që ne u kemi bërë raporteve intime paramartesore. Sepse nëse duam vërtet që shenjtërinë e martesës ta ruajmë nga cenimi që mund t’i vijë nga lidhjet poligame, në një kuptim ky po themi horizontal, atëherë është po aq e udhës që të krijojmë edhe një frymë shoqërore që ta dënojë së paku moralisht, cenimin e saj në një kuptim vertikal, pra paramartesor. Por një shoqëri që ka përqafuar thërrmijat e panumërta elementare të moralitetit të shpartalluar publik ku secila thërrmijë është një version i individualizuar i moralit në përputhje me idiosinkrazinë dhe dëshirat e gjithësecilit, aventurat paramartesore i quan njohje të vetes dhe, në një tendencë gjithnjë e më në rritje, zbulim dhe përcaktim i seksualitetit.
4. Sidoqoftë, është e rëndësishme të bëjmë edhe disa saktësime të tjera. Në shoqëritë njerëzore poligamia ka qenë dhe përherë do të jetë një përjashtim dhe jo një normë, ngase edhe sikur të aspirohej që të ishte, është demografikisht e pamundur. Duke qenë se pjesa dërrmuese e tyre kanë qenë shoqëri patriarkale, në rast lufte është e ditur që humbjet kanë qenë gjithmonë nga radhët e burrave, sepse është vetëm në botën moderne kur shtetet-kombe bëjnë luftë me vullnetin jo për ta mundur por për ta shkatërruar kundërshtarin; pasoja më e tmerrshme e kësaj tipologjie lufte është vrasja e civilëve. Ndërsa në luftën klasike për territor dhe sundim, të moshuarit, gratë dhe fëmijët, si rregull nuk preken. Prandaj dhe mënyra e vetme që shoqëritë e kanë ripërtërirë veten demografikisht në rast humbjesh të mëdha ka qenë përmes poligamisë, e cila këtë proces të vështirë e garanton edhe përmes ruajtjes së moralit publik, teksa vejushat ndihmohen duke mos e humbur dinjitetin, kurse jetimët e mbetur apo fëmijët e lindur më vonë nuk ndihen të disavantazhuar, siç do t’u ndodhte nëse do të ishin pasardhës të një lidhjeje jashtëmartesore. Për vërtetësinë e kësaj do të mjaftonte edhe njohja më sipërfaqësore e historisë.
Një tjetër situatë të vështirë që shoqëritë e kanë kaluar përmes poligamisë është rasti i epidemive. Burrat gjithmonë kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë përgjegjësit kryesorë për mbarëvajtjen e shoqësirë në hapësirën publike, ndaj në rast epidemie, historikisht shumica e të vdekurve kanë qenë burra, pikërisht për shkak të ekspozimit më të lartë. Në shoqëritë e hapura globale të pas Luftës së Dytë Botërore, raporti midis burrave dhe grave mund të ripërtërihej edhe pa ndihmën e poligamisë, falë lëvizshmërisë së madhe nga e cila karakterizohen shoqëritë e epokës sonë. Por në shoqëritë e mbyllura, që janë ato shoqëri ku njerëzit në pjesën dërrmuese të rasteve ndërrojnë jetë në vendbanimin apo qytetin ku lindin, e që përbëjnë modelin historik të shoqërive, poligamia përmbush të njëjtin funksion dhe në të njëjtën mënyrë siç e përmendëm në rastin e luftës.
Një tjetër arsye është ajo e virilitetit të lartë nga i cili karakterizohen një pakicë burrash, jo në kuptimin e një burrërie morale apo superiore, sepse diçka e tillë nuk të bën as më të mirë dhe as më të keq në sytë e Zotit dhe njerëzve, por në kuptimin e një nevoje biologjike mbi mesatare. Njerëz të tillë ka pasur gjithmonë dhe poligamia është instrumenti i vetëm që ruan moralitetin e shoqërisë. Kjo është dhe pika më e nxehtë e debatit, ngase opinioni publik dhe fryma e përgjithshme këtë të vërtetë nuk e mohon, madje në kushtet e lirisë së zgjedhjes, këtë e përfytyron se mund të vlejë për këdo, por nuk zgjedh që ta zgjidhë përmes poligamisë, të cilën e quan amorale, nëpërkëmbje të femrës dhe prishje të barazisë gjinore, por përmes lidhjeve jashtëmartesore ose lidhjeve të pafinalizuara në martesë, duke u cilësuar, siç e thamë, si përmbushje e drejtës për të jetuar sipas një morali të individualizuar, gjë që për aq kohë sa nuk bie ndesh me legjislacionin në fuqi dhe ka treguar se funksionon, mund të jetë potencialisht e vlefshme për të gjithë pjesëtarët e shoqërisë, pavarësisht gjinisë së tyre. Nëse situata të tilla apo edhe të ngjashme me to, kur poligamia shërben si një ripërtëritëse nga pikëpamja demografike dhe si një garantuese e dinjitetit nga ajo morale, gjithmonë në cilësinë e një përjashtimi dhe jo rregulli, do të ishin shpjeguar në panelet televizive, me siguri që i gjithë debati nuk do t’i merrte përmasat e pamerituara që mori.
5. Rasti i mjekut në fjalë u tipizua, u ekzagjerua dhe u portretizua si një kauzë themelore e besimtarëve myslimanë, në një kohë kur diçka e tillë nuk është e vërtetë. Lejueshmëria e poligamisë në Kuran do të jetë e vërtetë sa të jenë qiejt dhe toka, por ajo nuk është një çështje apo brengë publike e myslimanëve shqiptarë, të cilët kanë kauza shumë më të rëndësishme sesa ajo, ku pjesa dërrmuese e tyre janë të njëjtat që ka edhe shoqëria shqiptare, duke qenë se ne përbëjmë një bashkësi që nuk mund të aspirojë zhvillim pavarësisht apo në dëm të shoqërisë pjesë e së cilës jemi, mbështetur mbi premisën e panegociueshme se jemi bij autoktonë të këtij vendi dhe jo kolonë të ardhur. Myslimanët shqiptarë janë pasues të asaj feje në të cilën është mbështetur modeli historik i familjes shqiptare. Një vështrim i fundit që do të na vinte në ndihmë, me të cilin dhe do ta mbyllim, është ai mbi poligaminë në Perandorinë Osmane.
Në shekujt e gjashtëmbëdhjetë dhe shtatëmbëdhjetë, periudhë kur fuqia osmane preku apogjeun e saj, koncepti aq i keqkuptuar i “Haremit Perandorak” ishte një realitet sa familjar aq edhe politik i derës së Osmanëve. Ndryshe nga shoqëritë moderne të cilat janë familjare me dikotominë e privates dhe publikes, në shoqërinë osmane, nga pikëpamja juridike, familja mbretërore ishte sunduesja supreme e të gjithë territorit dhe të gjithë pushteteve, pushtete këta që administroheshin nga e gjithë familja, përfshirë edhe gratë. Kompozimi i vatrës së stërmadhe familjare të Sulltanit, përfshirë dhe Haremin e tij, modelonte njëherazi edhe administrimin e pushtetit politik jashtë pallatit perandorak. Përfshirja intensive e grave në jetën politike të kësaj fuqie, ishte një rast i paprecedent jo vetëm në raport me fuqitë e tjera të kohës, por edhe me dy dinastitë e tjera të mëdha historike të qytetërimit islam, atë Umejade dhe Abaside, në të cilat gratë nuk kishin pasur kurrë pushtet. Peshën më të madhe Haremi, personi më i rëndësishëm i të cilit ishte e ëma e Sulltanit (shumica dërrmuese e tridhjetë e gjashtë sulltanëve osmanë ishin bij konkubinash), e fitoi gjatë të ashtuquajturit “Sulltanat i grave,” midis viteve 1530 dhe 1560, duke u shndërruar kështu në një institucion të mirëfilltë politik. Fuqia e tij vazhdoi të mos zbehej as gjatë shekullit të shtatëmbëdhjetë.
Por me ardhjen në pushtet të Selimit III, i cili ka sunduar gjatë kohës së Revolucionit Francez dhe Fushatave Napoleonike, e që konsiderohet sulltani që modernizoi Perandorinë, disi i ngjashëm me Pjetrin e Madh në Perandorinë Ruse, fuqia e Haremit u zbeh dhe pesha e grave në jetën publike ra ndjeshëm. Të gjithë sulltanët pas tij nuk ishin më luftëtarët lëvizës të shekujve të mëparshëm, por pushtetarë sedentarë që administronin punët e brendshme të Perandorisë, duke qenë se ajo tashmë ishte duke u tkurrur, pasi e kishte arritur pikun e zgjerimit në vitin 1683, duke u përplasur deri në portat e Vjenës. Një rikthim i fuqisë ekskluzive të burrave në pushtetin politik, ishte në harmoni si me modelin historik të dinastive të sipërpërmendura arabe, ashtu dhe me kancelaritë perëndimore të kohës, duke e lënë fuqinë e dikurshme të Haremit si një përjashtim të lavdishëm dhe asgjë më shumë. Fryma modernizuese dhe reformat e ndërmarra në shekullin e nëntëmbëdhjetë, ndër të tjera, përforcuan edhe bindjen e shoqërisë osmane se versioni poligam i martesave nuk duhej inkurajuar, nisur edhe nga komplotet e dikurshme të Haremit, demonizimi i të cilit nuk duhet harruar se ka qenë tema e preferuar e shumë orientalistëve, piktorëve dhe poetëve perëndimorë, demonizim që u reflektua edhe në gjuhën e njërës prej mediave tona, Euronews Albania, në emisionin me titull “Haremi i Doktorit!”, drejtuar nga “Grabitqari seksual,” siç e quante emisioni Të Paekspozuarit.
Ndryshimet modernizuese që ndodhën gjatë shekullit të fundit osman, ndikuan edhe në Shqipëri, edhe pse ajo ishte periferia më e largët perëndimore e perandorisë në agoni. Kalimi në Republikën Parlamentare në vitin 1923 dhe reformat e mëdha të Ataturkut, ndër të tjera vijuan edhe dënimin e poligamisë, e cila u ndalua ligjërisht në vitin 1926. Nuk ishte rastësi që dy vite më vonë Mbreti Zog e ndaloi në Shqipëri, reformat e të cilit kishin ngjashmëri me ato të Ataturkut. Por duhet theksuar se që të dyja shoqëritë, të cilat asokohe ishin praktikuese të besimit islam në një mase të konsiderueshme, ishin monogame dhe poligamia (siç është dhe e vetëkuptueshme) ishte një përjashtim i papërfillshëm. Shenjtërimi i besnikërisë ndaj vetëm një bashkëshorteje u bë kështu tipar bazë i modelit familjar në shoqëritë turke por edhe shqiptare, prandaj dhe sot në të dyja ato parashtrimi i kësaj çështjeje shkon në kufijtë e tabusë. Madje në Turqi ajo është e ndëshkueshme në cilësinë e një vepre penale, nen të cilin nuk e ka shfuqizuar as partia proto islame e Presidentit Erdogan. Të gjitha këto dëshmi vërtetojnë se modeli historik i shoqërive myslimane ka qenë dhe përherë do të mbetet familja monogame, siç është edhe familja jonë shqiptare, ndaj dhe është e mirëkuptueshme që si diçka e huaj për traditën tonë shoqërore, parashtrimi i poligamisë për diskutim mund të konsiderohet një tabu.
6. Por kjo nuk ishte tamam kështu, sepse ajo që u pa në këto tre javë, ishte një gjyq i orkestruar ndaj besimtarëve myslimanë, të cilët u sulmuan përmes zhvendosjes në qendër, të diçkaje periferike të fesë së tyre, duke u trajtuar si poligamë dinakë hilet e të cilëve duhen ndaluar me ligj. Gjuha sa fyese aq dhe terapeutike, në varësi të nevojës kur u duhet treguar vendi apo kur duhen marrë me të mirë, mbetet e vërteta më e rëndësishme e kësaj historie. Dhe shembujt janë shqetësues. Gazetarja Klodiana Lala, në emisionin Open, duke u përpjekur të na transferojë në një univers oruellian, kërkonte shpëtimin e tre grave të indoktrinuara adulte të mjekut, pyeste nëse dikush kishte dijeni se në ç’moshë kanë qenë ato kur ishin njohur me të dhe i mëshonte fort faktit se institucionet dhe shoqëria duhet të ishin vënë më herët në lëvizje për të mësuar se si jetonin dhe ku hanin këta njerëz, e mbështetur gjatë gjithë mbrëmjes nga pantomima elokuente dhe babaxhane e Ylli Gurrës, i cili në banketin e gjuetisë së shtrigave ishte ftuar në cilësinë e garnityrës fetare, duke marrë formën e enës ku e futën. Ajo u shpreh se martesat e dyta i besojnë dhe i organizojnë grupet radikale, të cilat fshihen pas petkut fetar, kursee besimtarët e vërtetë nuk bëjnë të tilla paudhësi, ndaj dhe duhen hetuar se kush i financon dhe çfarë fshihet pas tyre. Zhaklin Lekatari, krenare për laicitetin e saj, të cilin e aplikon deri në ndarjen e gjinisë nga orientimi seksual, në një diskutim mbi draftin e bigamisë në Vizion Plus, u shpreh se projektligji ishte i papranueshëm, ngase cenonte lirinë e individëve për të bashkëjetuar me kë të dëshirojnë, veçanërisht individët e bashkësisë LGBTQ, të cilët nuk mund të privohen nga e drejta e tyre për të bashkëjetuar paralelisht me dy persona të dy gjinive apo orientimeve të ndryshme. Ajo e cilësoi projektligjin të nxituar dhe të papjekur, duke thënë se duket qartë që rreket të ketë në shënjestër besimtarët myslimanë, xhamitë e të cilëve nëse janë celula të organizimit të martesave të rreme, duhet të hetohen dhe të ndëshkohen. Zana Avdiu, feministja në botën e përfytyruar të së cilës burrat janë tepër, në emisionin Opinion u shpreh se projektligji duhet të vlejë për bashkëjetesat fetare dhe nuk duhet të përfshijë ato romantike, duke arritur të formulojë një fjali kuptimin e së cilës me gjasë e di vetëm ajo. Por në thelb, përtej të gjithave, është gjithsesi e dobishme që diskutime të tilla lidhur me të drejtën, moralin apo të ligjshmen të jenë më të shpeshta dhe të zënë më shumë hapësirë në ligjërimin publik të shoqërisë shqiptare, përgjegjëse për dekadencën e së cilës është gjithashtu edhe media e pandershme dhe jo profesionale e çfarëdo lloji apo formati. Prandaj pavarësisht sulmeve të pahijshme, këshillave shëruese apo demonizimit që na u bë, ne gjykojmë se kemi që të gjithë përgjegjësi për përmirësimin e gjendjes së këtij populli në arrati e mjerim. Tek e fundit Kurani nuk flet vetëm për poligaminë, por për gjithçka të mundshme dhe gjendja jonë mund të përmirësohet vetëm përmes tij, përndryshe është e destinuar të mos ndryshojë. Alternativat po na mbarojnë.
Klajd Bylyku
