Modalitetet e Investimeve – Ekonomia Islame

Modalitetet e Investimeve

Bankimi, Tregtia Ndërkombëtare

Bankat islame nuk mund të aplikojnë interes mbi huadhëniet, prandaj ato duhet të gjejnë mënyra të tjera për të financuar sipërmarrësit të cilët nuk janë ‘huamarrës’ siç ndodh në bankat tradicionale, por në thelb qëndrojnë si partnerë të bankës. Prandaj, bankat islame përdorin termin ‘investime’ për të treguar aktivitetet e tyre të ‘huadhënies’. Këto kryhen përmes instrumenteve investuese islame të cilat ndahen në dy grupe:

1. Ndaje të parave me investitorin (financim pjesëmarrës dhe për rrjedhojë ndarje e fitimeve apo humbjeve). Kjo përfshin kontratat e Musharaka dhe Murabaha.
2. Veprimi si ndërmjetës përmes kontratave të ndryshme të shitjes dhe qirasë. Bankat islame blejnë ose ‘posedojnë’ mallrat që i sigurojnë në emër të partnerëve të mundshëm para se t’i rishesin ose t’i japin me qira (me një diferencë më të lartë).
3. Financimi pjesëmarrës:

• Mudaraba (Partneritet ‘Agjencie’): Në këtë lloj kontrate, banka siguron “Financimin e Plotë” për një menaxher-agjent (Mudarib) për qëllime tregtare ose industriale ndërsa agjenti kontribuon vetëm me punën dhe përvojën e tij. Si kompensim, partneri merr një përqindje të rënë dakord të fitimit të realizuar. Kjo lloj kontrate reflekton drejtpërdrejt sesi konceptet islame e vlerësojnë punën ose përpjekjen e pastër njerëzore. Nëse nuk realizohet fitim ose ndodh humbje për arsye normale biznesi apo shkaqe natyrore, Banka (Rab al-Mal, ose furnizuesi i kapitalit) mbart të gjithë humbjen dhe ‘Mudarib’ (Menaxheri) nuk merr shpërblim për punën e tij. Ky modalitet është përdorur nga bankat islame për të financuar të gjitha llojet e tregtisë.
• Musharaka (Pjesëmarrje): Kjo ndryshon nga Mudaraba në një pikë të vogël. Banka ofron më pak se 100% të financimit. Banka dhe klienti bien dakord të bashkohen në një partneritet të përkohshëm (jo shumë ndryshe nga koncepti i ndërmarrjes së përbashkët) dhe të dy kontribuojnë financiarisht për të kryer një punë të caktuar brenda një periudhe të rënë dakord. Në rastin e një ndërmarrjeje industriale, për shembull, të dy palët kontribuojnë në financimin e biznesit duke përfshirë asetet kapitale, ekspertizën teknike dhe menaxheriale, kapitalin punues, etj. në përmasa të ndryshme dhe bien dakord të ndajnë fitimet e realizuara në përmasa të përcaktuara më parë. Humbjet mbarten nga të dy palët rreptësisht në përpjesëtim me kontributet e tyre përkatëse. Nuk ka përqindje fikse për ndarjen e fitimit dhe secili rast trajtohet sipas meritës.
• Pjesëmarrja zbritëse: Në operacionet afatmesme dhe afatgjata, mund të bihet dakord për një formë partneriteti ‘vetë-likuidues’; ku pronësia e të gjithë projektit ose biznesit do t’i transferohet partnerit (klientit) pas një periudhe të rënë dakord gjatë së cilës banka do të kishte rikuperuar principalin e saj dhe do të kishte ndarë fitimet dhe humbjet e realizuara gjatë asaj periudhe. Këto forma pjesëmarrjeje me klientët i vendosin një barrë më të rëndë bankës islame. Banka jo vetëm që duhet të hetojë dhe të përzgjedhë klientin, por gjithashtu duhet të studiojë projektin, të mbikëqyrë zbatimin dhe (nëse lind nevoja) të ndërhyjë në administrimin ose ekzekutimin aktual për të siguruar rezultatet e parashikuara. Bankimi islam, shkurt, është një lloj bankimi shumë i përfshirë. Ai është i kushtueshëm në mikrosens, por gjithashtu shpërblyes për bankën dhe shoqërinë. Ka edhe modalitete të tjera që kanë të bëjnë me bujqësinë, përkatësisht Muzara’a dhe Musakuat. Këto përdorin varietete të ndarjes së ujit, të të korrave ose të tokës në format e Musharaka. Vetëm formula e ndarjes së tokës është përdorur nga bankat islame. Banka ofron financimin.

1. Kontratat e shitjes dhe qirasë:

• Murabaha (Shitje me fitim): Ky është rasti kur një partner i drejtohet bankës islame duke kërkuar që një artikull i caktuar (qoftë një mall, makineri apo lëndë e parë) të blihet dhe/ose të sigurohet për të me një çmim të caktuar. Ai do të tregojë paraprakisht pajtimin e tij për ta riblerë këtë artikull nga banka me një fitim të rënë dakord paraprakisht me bankën. Pra, elementi i fitimit përcaktohet paraprakisht. Edhe pse elementi i fitimit është i njohur, gjë që e bën të ngjajë me interesin; nuk është kështu:

1. Duhet të ndodhë tregti reale dhe banka duhet ta kryejë këtë.
2. Banka nuk mund të kërkojë automatikisht pagesë të vonuar nëse pagesa nuk bëhet në kohë në të njëjtën mënyrë, megjithëse mund të kërkojë kompensim në raste të caktuara.

• Ba’je Muexhxhel (Shitje e vonuar/shtyrë): Ky modalitet e detyron bankën të sigurojë mallra të cilat i shet direkt ose përmes një kompanie tregtare tek klientët e saj.
• Selam: Ky modalitet përdoret nga bankat islame në fushën e financimit bujqësor. Ai ka implikime të rëndësishme për bujqësinë pasi mund të përdoret për të zëvendësuar sistemin aktual të financimit paraprak të mallrave bujqësore ose financimit para-eksportues.

Në rastin e Selam, prodhimi dorëzohet në një datë të ardhshme për një çmim të paguar paraprakisht. Kushtet kryesore, sipas marrëveshjes së shumicës së juristëve myslimanë, janë:

Çmimi i rënë dakord për prodhimin që do të dorëzohet duhet të paguhet menjëherë në kohën e kontratës, në para të gatshme dhe plotësisht (domethënë, gjithë rreziku bie mbi financuesin dhe jo si në disa sisteme krediti rurale ku çmimi i paguar është i ulët dhe pagesat kryhen me këste gjatë gjithë sezonit, duke siguruar financuesin me një marzh të madh fitimi për t’u mbrojtur kundër dështimit të dorëzimit). Pa këtë kusht, juristët bien dakord se kontrata Selam është e pavlefshme.

Dorëzimi i mallrave duhet të shtyhet për një kohë të caktuar dhe fikse (domethënë, kontrata e Shitjes nuk duhet të përdoret për të marrë menjëherë mallrat, përndryshe do të ishte vetëm një mashtrim për të zbritur çmimin).

Mallrat që do të dorëzohen sipas kontratës Selam duhet të jenë të një lloji që zakonisht gjendet në kohën e përcaktuar për dorëzim, domethënë kontrata nuk duhet të specifikojë dorëzimin e mallrave nga një parcelë apo vendndodhje e caktuar. Kjo ka për qëllim sigurimin e financuesit kundër rrezikut të panevojshëm dhe mundësimin e fermerit për të dorëzuar prodhime që mund të sigurohen nga një burim tjetër nëse është e nevojshme. Megjithatë, kontrata duhet të specifikojë qartë llojin, përshkrimin dhe cilësinë e mallrave që do të dorëzohen.

• Ixhara (Qiradhënie): Kjo nuk është ndryshe nga koncepti perëndimor i leasing-ut (qiradhënie financiare). Bankat islame e përdorin atë për të financuar stoqet kapitale për industrinë. Ato marrin një të ardhur fikse ose të ndryshueshme përmes qirasë (kësteve të ripagimit).
• Ixhara-wa-Iktina: Kontrata e qirasë që përfundon me partnerin duke fituar pronësinë e makinerisë, është një derivat i kësaj formule.
• Istisna’a: Është një formë kontrate ‘çelësa në dorë’ ku banka ndërmerr drejtpërdrejt ose përmes klientit ose përmes një pale të tretë financimin e ngritjes dhe komisionimit të fabrikave ose prodhimeve të njësive të një produkti të caktuar me një kosto të caktuar — duke përfshirë fitimin e bankës.
• Kreditë përfituese: Disa banka islame kanë përdorur këtë formulë për të financuar eksportet — kryesisht të bagëtive. Kjo veprimtari, domethënë bagëtia, konsiderohej shumë e rrezikshme dhe gjithashtu një operacion shumë i ndërlikuar që mezi mund të monitorohej.

Bankat e japin kredinë në valutë vendase dhe paguhen me shumën ekzakte të huazuar nga klienti në valutë të huaj (të ardhurat nga eksporti), të cilat i përdorin për aktivitete importi fitimprurëse. Kjo modalitet është përdorur pjesërisht në kombinim me modalitete të tjera për të financuar një pjesë të kapitalit rrotullues për industritë. Bankat nuk marrin shpërblim direkt nga kjo, por bëhet kur parashihet të rritet fitimi total i operacionit në vazhdim (duke i sjellë bankës një fitim më të madh në fund të ditës). Banka Ndërkombëtare Al-Baraka (AIBL) po përdor tani këtë kredi pa interes për të financuar një kompani të përbashkët në Mbretërinë e Bashkuar. Banka merr fitimin e saj nga fitimi i realizuar.

Burimi: Islamic Banking, Abdur Rahim Hamdi.