E vërteta dhe të pavërtetat, jo gjithmonë janë të qarta dhe ato nuk janë të kapshme për të gjithë njerëzit njëlloj. Ndaj dhe dyshimet dhe dilemat që e prekin njeriun janë pjesë normale e jetës së tij, por ato mund të jenë të mira dhe të dobishme, sepse mund të bëhen shkak për udhëzimin e tij, por edhe të liga dhe të dëmshme, sepse mund të bëhen shkak për devijimin e tij.
Ndërkohë, ajo që duhet të dijë një besimtar është se e vërteta absolute vjen vetëm nga Zoti, vetëm tek ajo nuk mund të ketë dyshime dhe dilema: “E vërteta vjen nga Zoti yt, prandaj mos u bëj nga ata që dyshojnë! (el-Bekare: 147)
Kjo e vërtetë është themeli solid, mbi të cilin çdo besimtar duhet të mbështesë bindjen dhe besimin e tij. Çdo gjë tjetër që bie ndesh me këtë të vërtetë, apo të shpie në dilemë për të dyshuar tek kjo e vërtetë, nuk mund të jetë prej Zotit dhe as e vërtetë.
Dilemat që vënë në mëdyshje të vërtetat e Zotit janë të rrezikshme për shumicën e njerëzve, sepse ata janë të dobët përballë tyre, sidomos kur këto dilema përzihen me të vërtetën, janë të forta në argumentim dhe të logjikshme në paraqitje. Duke qenë të tilla, kura më e mirë për mbarë njerëzit në përgjithësi është t’i qëndrojnë larg çdo dileme që vë në dyshim të vërtetat absolute të Zotit.
I Dërguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka dhënë një kurë efikase për mbarë besimtarët për këtë gjë, duke sjellë si shembull dilemën më të madhe dhe më mohuese që mund të prekë njeriun, që është dyshimi në ekzistencën e Zotit, Krijuesit. Imam Muslimi përcjell nga Ebu Hureja se Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thënë: “Njeriut i vjen shejtani dhe i thotë: Kush e krijoi këtë e atë? Derisa t’i thotë: Kush e krijoi Zotin tënd? Nëse arrin deri këtu, atëherë le t’i kërkojë mbrojtje Allahut dhe le të ndalet.”
Kjo është një nga dilemat më të rrezikshme, më të forta dhe më absurde njëkohësisht, sepse në pamje të parë duket si e logjikshme dhe rrezikon besimin themeltar të njeriut, por duke qenë absurde në thelb, ajo nuk është gjë tjetër vetëm se vesvese e shejtanit, ndaj veprimi i parë për mbarë njerëzit është ta hedhin poshtë atë, duke mos rënë pre e kurthit të saj, por duke i kërkuar mbrojtje Allahut dhe duke iu larguar asaj. Këtë mund ta bëjnë të gjithë njerëzit, ata që dinë dhe kuptojnë dhe ata që nuk dinë dhe nuk kuptojnë. Ndaj dhe Profeti në këtë këshillë, padyshim që ka folur për njerëzit në përgjithësi, pa përjashtim.
Por lind pyetja: A ka përgjigje logjike kjo dilemë që duket në pamje si logjike, sepse përderisa ajo nuk është e vërtetë, atëherë sigurisht që duhet të ketë ndaj saj një përgjigje logjike, që hedh poshtë pasaktësinë e saj? Sigurisht që ka. Dhe njerëzit e ditur kanë dhënë mjaft përgjigje logjike që hedhin poshtë këtë dilemë.
Një nga këto përgjigje është se, të pyesësh se kush e krijoi Zotin, është njëlloj si të pyesësh kush e krijoi pafillimësinë?! Duke qenë se Zoti është i pari i pafillimtë, çfarë kuptimi ka të thuash kush është i pari para të parit?! Kjo është pyetje absurde dhe paradoks logjik, ndaj dhe nuk mund të ketë përgjigje për të. Ajo ngjan me pyetjen: Cila është ajo gjë që është më e madhe se pafundësia, apo përtej pafundësisë?! Përgjigja është se nuk ka asgjë më të madhe sesa pafundësia dhe përtej saj, ndaj nuk mund të ketë diçka më të madhe sesa ajo, apo përtej saj. Kështu që vetë pyetja është paradoksale në vetvete dhe kontradiktore, e për rrjedhojë e palogjikshme, si e tillë, ajo nuk mund të jetë gjë tjetër vetëm se produkt i trillit të palogjikshëm njerëzor apo vesvese e shejtanit. Ndaj kura për të, është të hidhet mënjanë dhe të mos i vihet veshi.
Natyrisht, ka edhe përgjigje të tjera logjike për këtë dilemë, por kjo ishte vetëm sa për ilustrim, sesi dilemat mund të përballohen dhe të mbrohesh prej tyre. Mënyrën e parë, të gjithë mund ta praktikojnë, sepse kërkon nga njeriu që ai të ndalet së rrëshqituri në humnerën ku të hedh kjo dilemë. Ndërsa mënyrën e dytë, mund ta praktikojnë krahas së parës, vetëm një pjesë e vogël e njerëzve, ata më të diturit dhe më të zgjuarit, të cilët janë të pakët në mesin e njerëzve.
Megjithatë, kjo nuk do të thotë se të tjerët nuk mund ta mësojnë këtë gjë dhe ta përdorin si mburojë shtesë, që shton sigurinë dhe besimin e tyre tek e vërteta e ekzistencës së Zotit dhe largimi nga kjo dilemë.
Nëse dikur kjo dilemë dhe të tjera gjendeshin vetëm mes një pjese të vogël dhe të kufizuar njerëzish, sot ato janë përhapur në masë, për shkak se jobesimtarët e ateistët, edhe pse më të pakët në numër, posedojnë mjete dhe forcë materiale imponuese dhe publike, shpesh shumë më të madhe sesa ajo e besimtarëve, ndaj dhe dilemat mbi fenë, sot janë shumëfish më të përhapura dhe prezente në publik dhe në jetën e individëve, saqë i gjen ato kudo, dhe janë një nga shkaqet kryesore të largimit të njerëzve nga besimi fetar. Pikërisht për këtë, mësimi dhe njohja e përgjigjes ndaj këtyre dilemave është domosdoshmëri jetike e besimit të njerëzve, në përballjen e përditshme që besimi i tyre ndeshet me to.
Përgjigjja logjike ndaj dilemave të tilla është fetare, pasi argumenti fetar nuk e përjashton argumentin logjik. Një argument mund të jetë vetëm tekstual fetar, si p.sh. se Xheneti ka tetë porta, por ai mund të jetë tekstual fetar dhe logjik njëkohësisht, si p.sh. se njeriu do të ringjallet dhe do të japë llogari. Sa e sa ajete ka në Kuran që përgjigjen për vërtetësinë e ringjalljes me arsyetim logjik?
A nuk thotë po ashtu Allahu në Kuran: “A mos vallë, ata u krijuan nga asgjëja, apo ata vetë janë krijues?!” (et-Tur: 35)
Kjo është një argument tekstual fetar dhe logjik njëkohësisht. Është tekstual fetar, sepse është përmendur në Kuran dhe vjen nga Zoti, dhe është logjik, sepse duket qartë që është një pyetje e formuluar në mënyrë logjike. Nëse njerëzit nuk janë krijuar nga një krijues që është Zoti, atëherë dy mundësi ka: ose ata i ka krijuar hiçi, asgjëja, ose ata kanë krijuar vetveten? Të dyja këto supozime bien poshtë si absurde të pamundura, sepse hiçi nuk është ekzistencë që të mund të krijojë dhe njeriu nuk mund ta krijojë vetveten, sepse ai nuk mund të krijojë diçka, për më tepër vetveten, para se ai vetë të ekzistojë, ndaj ngelet opsioni i vetëm që njerëzit i ka krijuar dikush, që nuk mund të jetë tjetër vetëm se Zoti, që ka ekzistuar para çdo gjëje që nga pafundësia dhe është themeli i ekzistencës.
Ajete të tilla ka mjaft, ndaj dhe argumenti logjik është edhe sheriatik, edhe nëse ai nuk përmendet drejtpërdrejt në Kuran, si në rastet që cituam, prandaj dhe Ehli Suneh besojnë se argumenti i saktë e i shëndoshë logjik nuk bie kurrë ndesh me argumentin autentik tekstual fetar të kuptuar saktë. Nëse duket se ato bien ndesh, problemi qëndron tek të kuptuarit e njerëzve ose tek vërtetësia apo autenticiteti dhe saktësia e këtij argumenti, pasi Allahu që ka zbritur Kuranin është Ai që ka krijuar botën dhe arsyen, dhe këto të dyja vijnë prej Tij, ndaj nuk mund të jenë kundërthënëse të njëra-tjetrës. Kështu që sigurisht që problemi qëndron diku tjetër, siç e përmendëm.
Mirëpo përvoja dhe realiteti historik dhe ai aktual ka treguar se shumica e besimtarëve nuk janë të aftë t’i zotërojnë të dyja këto argumente dhe devijimi apo gabimi është prezent, si nga ata që mendojnë se zotërojnë argumentin logjik, si nga ata që mendojnë se zotërojnë atë tekstual fetar.
Siç përmend edhe Ibn Tejmije, ndodh që ndjekësit e argumenteve tekstuale fetare të gabojnë, duke mohuar të vërtetën që nxjerrin në pah të tjerët, për shkak se këta të tjerë mohojnë shumë të vërteta që i konfirmojnë argumentet tekstuale fetare. Kështu që të dyja palët ndodh të mohojnë të vërtetat e palës tjetër, për shkak të ndonjë të pavërtete që ata besojnë, edhe pse në këtë rast, më të mbrojtur dhe të ruajtur nga të pavërtetat janë ata që mbështeten tek argumentet tekstuale fetare, në dallim me të tjerët, që mbështeten vetëm tek arsyetimet logjike. Logjika njerëzore gabon dhe nuk ka imunitet, po kështu, edhe të kuptuarit e shpalljes së Zotit ndodh të jetë i gabuar, por rasti i dytë është shumë më i pakët sesa i pari, sepse ai që përdor vetëm logjikën e tij i është mbështetur vetvetes, që është një qenie gabimtare dhe e paditur, me vese dhe emocione, ndërsa i dyti, i është mbështetur shpalljes, që në vetvete është e pagabueshme, ndaj dhe gabimet e tij janë më të kufizuara dhe më të pakta.
Ndërkohë njerëzit, qofshin edhe të ditur, që nuk vendosin një harmoni dhe baraspeshë mes kuptimit të thellë dhe të qëndrueshëm të argumenteve të shpalljes dhe atyre logjike apo jashtë dijeve të shpalljes, janë të rrezikuar të përthithin dilema dhe dyshime, të cilat mund të bëhen pjesë e besimit dhe fesë së tyre, apo edhe mund të rrëshqasin me kalimin në kohës në devijime të rrezikshme blasfemie, duke mohuar të vërteta të qarta dhe unanime të shpalljes. Pa qenë nevoja të japim shembuj, raste të tilla ka pasur në të shkuarën dhe ka me shumicë edhe sot në mesin e muslimanëve.
Kështu që si mund të ruhen besimtarët nga këto dilema dhe shkarje? Për besimtarët e thjeshtë në shumicën e tyre, zgjidhjen e përmendëm më sipër. Ndërkohë, për njerëzit e ditur, krahas asaj që vlen për të gjithë besimtarët, vlen edhe kjo këshillë që Ibn Kajimi na përcjell nga shejhu i tij Ibn Tejmije. Ai në librin e tij ‘Miftahu Darus Seadeh’ (394-396) thotë:
“Zemrën e mësyjnë dy ushtri të së pavërtetës: ushtria e epsheve të zymta dhe ushtria e dilemave të kota. Çdo zemër që anon drejt tyre dhe mbështetet tek to, duke i përthithur dhe mbushur veten me to, gjuha do t’i nxjerrë jashtë dhe gjymtyrët do t’i veprojnë. Nëse zemra përthith dilemat e kota, nga gjuha do të shpërthejnë dyshimet, dilemat dhe mëdyshjet, dhe injoranti do të mendojë se kjo i vjen nga dija e tij e gjerë, por në realitet kjo vjen nga padija e tij dhe mungesa e sigurisë. Shejhul Islam -Allahu qoftë i kënaqur me të- pasi fillova t’i përmendja disa mëdyshje njëra pas tjetrës, më tha:
“Mos e lër zemrën tënde të jetë si sfungjeri para mëdyshjeve dhe dilemave, sepse ajo do t’i përthithë ato dhe prej saj nuk do të pikojnë vetëm se ato. Përkundrazi, ajo le të jetë si qelqi i mbyllur, mbi të cilën kalojnë dilemat dhe nuk qëndrojnë në të. I sheh ato përmes tejdukshmërisë së saj të kulluar, por i zmbraps me qëndrueshmërinë e saj. Përndryshe, nëse zemra jote përthith çdo dilemë që të vjen, ajo do të kthehet në rezidencë dyshimesh.”
Unë nuk di që të kem përfituar me një këshillë më të mirë sesa kjo, për të zmbrapsur dilemat.
Dilema (shubhe) është quajtur e tillë, sepse e kota në të, të përngjan me të vërtetën, ajo vesh petkun e së vërtetës mbi trupin e së kotës. Dhe shumica e njerëzve janë ndjekës së bukurisë së jashtme. Dikush që vesh këtë petk e sheh atë si të saktë dhe beson në të, ndërsa njeriu i dijes dhe bindjes së sigurt, nuk gënjehet pas saj, por vështrimi i tij tejkalon në brendësi dhe çfarë ka poshtë këtij petku, duke zbuluar realitetin. Shembulli i kësaj i ngjan dërhemit fals, pas së cilit gënjehet i padituri, si të ishte monedhë me vlerë, nisur nga ajo veshje e argjendtë që ai sheh mbi të. Ndërsa mjeshtri që vështron me kujdes, sheh çfarë ka nga pas dhe kupton se ajo është false. Fjala e bukur dhe elokuente për dilemën është si mbulesa e argjendtë mbi dërhemin fals, pra, si bakri i mbuluar me argjend. Një Zot e di se sa njerëz ka vrarë ky mashtrim!”
Nuk doja ta citoja kaq gjatë Ibn Kajimin, por nuk i rezistova dot fjalëve të tij, të cilat në mënyrë mjeshtërore hedhin dritë qartësie mbi temën, për të cilën po flasim.
Kur një njeri i ditur, imam si Ibn Kajimi, thotë se, nuk më ka bërë dobi më shumë për t’u mbrojtur nga dyshimet sesa kjo këshillë, çfarë mund të thonë njerëzit e tjerë? Kjo është një këshillë, për të cilën kanë nevojë të gjithë pa përjashtim, në veçanti ata njerëz të ditur, të cilëve iu duhet të përmbushin farzin kifaje, për të cilin folëm në një shkrim të mëparshëm.
Dhe së fundi, për këtë shkrim, por jo për temën, mund të shtojmë se krahas dijes së thelluar fetare dhe sigurisë për vërtetësinë e saj, ajo që e mbron dhe e ndihmon besimtarin të ruhet nga dilemat, mëdyshjet dhe dyshimet që prekin besimin dhe fenë e tij, është sinqeriteti maksimal në adhurimin e Zotit, punët e mira të fshehta, mbështetja vetëm tek Ai dhe përgjërimi dhe lutjet që Ai ta ruajë dhe ta udhëzojë në çdo hap të jetës së tij.
Pa këto kritere të domosdoshme, pra, pa dijen e thelluar në njohjen e shpalljes islame, pa sigurinë dhe rezistencën besimore ndaj dilemave dhe dyshimeve, pa njohjen dekonstruktuese të dilemës dhe pa mbështetjen dhe lidhjen e fortë me Allahun, çdo përpjekje me dilemat e kufrit rrezikon të jetë e dështuar dhe të kthehet në bumerang për ata që zhyten në to, ashtu si sfungjeri që përthith brenda vetes çdo lëng, i pastër apo i pistë qoftë.
Hoxhë Justinian Topulli
