Marrëdhëniet e Maqedonisë së Veriut dhe Rusisë nën hijen e dëbimit të diplomatëve

Marrëdhëniet diplomatike midis Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Rusisë kanë qenë në qendër të vëmendjes së opinionit kohët e fundit për shkak të dëbimit të fundit të një diplomati rus nga Maqedonia e Veriut dhe më pas hakmarrjes së Rusisë duke deklaruar një punonjës të Ambasadës së Maqedonisë së Veriut në Moskë si “person të padëshiruar”.

Gjegjësisht, më 18 maj të këtij viti, Ministria e Punëve të Jashtme (MPJ) të Republikës së Maqedonisë së Veriut e shpalli një diplomat rus “person të padëshirueshëm” në vend dhe në deklaratën e ministrisë thuhej se në përputhje me nenin 9 të Konventës së Vjenës për marrëdhëniet diplomatike është vendosur që një diplomat në Ambasadën e Federatës Ruse të shpallet “person i padëshiruar”.

Sipas deklaratës, diplomatit rus në fjalë iu kërkua të largohej nga territori i Republikës së Maqedonisë së Veriut brenda shtatë ditësh.

Ministria nuk i deklaroi arsyet për një vendim të tillë ndërsa presidenti i Maqedonisë së Veriut, Stevo Pendarovski tha se “ky nuk është një improvizim, por një rast i dokumentuar nga institucionet kompetente”.

Menjëherë pas vendimit për të dëbuar një diplomat rus nga Maqedonia e Veriut, Rusia u përgjigj. Konkretisht, më 10 qershor të këtij viti, MPJ-ja ruse njoftoi se një diplomat i punësuar në Ambasadën e Maqedonisë së Veriut në Moskë ishte shpallur “person i padëshiruar”.

MPJ-ja ruse në një deklaratë të shkurtër kujtoi se Maqedonia e Veriut në maj e shpalli një diplomat rus “person të padëshiruar” dhe se kjo masë u mor kundër, siç theksohet, vendimit të paarsyeshëm nga pala maqedonase për të dëbuar një diplomat rus.

Kush filloi i pari?

Që nga viti 2018, ky është diplomati i dytë rus i shpallur “person i padëshiruar”. Përveç rastit të mësipërm të dëbimit të një diplomati rus nga Shkupi në maj të këtij viti, në mars të vitit 2018 MPJ e Maqedonisë së Veriut njoftoi se do të dëbonte një diplomat rus nga vendi.

“Ministria e Punëve të Jashtme njofton se në konsultim të ngushtë me aleatët dhe partnerët tanë nga Bashkimi Evropian dhe NATO dhe në solidaritet me Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut, ka vendosur të dëbojë një diplomat të Federatës Ruse në Republikën e Maqedonisë mbi çështjen Skripal, në përputhje me nenin 9 të Konventës së Vjenës së vitit 1961 mbi marrëdhëniet diplomatike”, thuhet në kumtesën e atëhershme të MPJ-së, ku shtohet se “përdorimi i armëve kimike është në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar dhe prek sigurinë e të gjitha vendeve”.

Në lidhje me këtë menjëherë reagoi Ambasada Ruse në Shkup.

“Një hap jashtëzakonisht armiqësor dhe me asgjë i justifikuar që është i pashembullt në marrëdhëniet ruso-maqedonase. Përgjegjësia për pasojat është plotësisht e palës maqedonase”, reagoi Ambasada Ruse në Shkup përmes një postimi në rrjetin social Twitter.

Kryediplomati i atëhershëm maqedonas, Nikolla Dimitrov bëri një deklaratë publike duke shpjeguar këtë vendim diplomatik. Dimitrov tha se vendimi për të dëbuar një diplomat rus nga Maqedonia bazohej në dy elemente, njëri prej të cilëve ishte ndërkombëtar, i lidhur me sulmin me armë kimike në Britani dhe solidaritetin e kërkuar nga partnerët dhe aleatët. Elementi tjetër, i brendshëm, sipas Dimitrov, është për shkak se bëhet fjalë për një person, aktivitetet e të cilit tejkalojnë mandatin e tij dhe dispozitat e Konventës së Vjenës për marrëdhëniet diplomatike.

Në përgjigje të akuzave të tilla, ambasadori rus i atëhershëm në Shkup, Oleg Shcherbak u përgjigj se “vendimi i autoriteteve shtetërore për të dëbuar diplomatin rus nga Maqedonia është një vendim i pamatur dhe i montuar politikisht”.

Shcherbak tha se masa ishte një lëvizje e nxituar që kundërshtonte deklaratat e zyrtarëve shtetërore në lidhje me marrëdhëniet miqësore me Rusinë dhe se vetë dëbimi ishte një akt armiqësor nga vendi që do të ketë një përgjigje të përshtatshme, por të menduar mirë nga të gjitha anët.

Ai tha se “zyrtarisht Shkupi nuk ofroi prova se diplomati rus shkoi përtej mandatit të tij diplomatik, siç u njoftua zyrtarisht nga qeveria”.

Vlen të përmendet se vendimi për të dëbuar një diplomat rus nga Maqedonia e Veriut erdhi vetëm një javë pas një takimi midis zv/ministrit të Jashtëm të atëhershëm rus, Aleksandër Grushko dhe Ambasadorit të Maqedonisë në Moskë, Goce Karajanov. Pas takimit, MPJ lëshoi një paralajmërim në kontekstin e aspiratave të Maqedonisë për anëtarësim në NATO.

Ambasadori i atëhershëm rus në Shkup, Shcherbak, gjithashtu komentoi deklaratën e MPJ-së ruse pas takimit të zv/ministrit rus Aleksandër Grushko, me ambasadorin e Maqedonisë në Moskë, që në opinion u transmetua sikur, nëse Maqedonia bëhet anëtare e NATO-s, kjo do të ndikojë në marrëdhëniet dypalëshe dhe stabilitetin në rajon.

“Në atë deklaratë, nuk ka kërcënime drejtuar Republikës së Maqedonisë. U shpreh shqetësimi ynë rreth planeve për hyrjen e Maqedonisë në NATO dhe u vunë re pasojat negative të këtij veprimi mbi sigurinë rajonale dhe marrëdhëniet dypalëshe. Nuk ka asgjë të re në këtë qëndrim tonin, sepse i njëjti qëndrim u ishte thënë më parë kolegëve tanë nga Maqedonia, qëndrim që unë e shpreha si ambasador”, tha Shcherbak.

Ai tha se anëtarësimi i Maqedonisë në NATO mund të ketë pasoja për vendin, duke shtuar se në rast të agresionit të NATO-s kundër Rusisë, nëse Maqedonia bëhet pjesë e NATO-s, “Maqedonia mund të jetë një shënjestër legjitime në një sulm hakmarrës nga Rusia”.

Pas deklaratave të ambasadorit rus në Shkup, kryeministri i Maqedonisë, Zoran Zaev tha se “Rusia nuk duhet ta kuptojë një vendim të tillë si një provokim ose një grindje, por se vendimi është në përputhje me ligjet e vendit dhe Konventën e Vjenës”.

“Këtu jeton një popullsi dominuese, me shumicë ortodokse, populli rus është ortodoks, ne kemi një lidhje”, tha Zaev në një deklaratë.

Jashtë kornizës së marrëdhënieve diplomatike

Përveç marrëdhënieve diplomatike, të dy vendet kanë lidhjet e tyre ekonomike dhe kulturore. Në këtë kontekst, vlen të përmendet se në fillim të këtij muaji, zyrtarisht u shënua vendosja e linjës ajrore direkte Moskë-Shkup, me ardhjen e një avioni nga kryeqyteti rus. Lidhja ajrore midis dy vendeve hapet pas një pauze 20-vjeçare.

Në kontekstin e marrëdhënieve ekonomike midis dy vendeve, është e rëndësishme të kujtojmë deklaratën e kryeministrit Zaev, në nëntor të vitit 2019, në Forumin e Biznesit midis Maqedonisë Veriore dhe Rusisë. Atëherë, Zaev në fjalimin e tij theksoi se marrëdhëniet midis dy vendeve kanë një traditë miqësore, duke theksuar se ekzistojnë potenciale të mëdha të pashfrytëzuara dhe duke shtuar se tregtia me Rusinë përbën vetëm 1 për qind të shkëmbimit të përgjithshëm tregtar të Maqedonisë së Veriut.

A kanë perspektivë marrëdhëniet diplomatike midis Shkupit dhe Moskës zyrtare?

Rusia njohu Republikën e Maqedonisë më 4 gusht 1992, një vit pasi vendi shpalli pavarësinë nga Jugosllavia në shtator 1991 ndërsa marrëdhëniet diplomatike u vendosën më 31 janar 1994.

Qëllimet strategjike të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë anëtarësimi në NATO dhe BE. Qëllimi i parë, anëtarësimi në NATO, u arrit nga vendi, ndaj të cilit Rusia reagoi hapur negativisht. Për qëllimin e dytë strategjik, vendi po pret një datë për fillimin e negociatave të anëtarësimit. E gjithë kjo po ndodh në një kohë kur marrëdhëniet midis BE-së dhe Rusisë janë të tensionuara për shkak të disa çështjeve.

Në këtë kontekst, këtë vit Maqedonia e Veriut ishte pjesë e vendeve që iu bashkuan pakos së sanksioneve të BE-së kundër Rusisë për arrestimin e udhëheqësit opozitar rus, Alexei Navalny. Duke iu referuar kësaj lëvizjeje nga Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, zëdhënësja e MPJ-së ruse Maria Zakharova tha se “të dy vendet, në favor të ‘aleancës’ me vendet e treta, mbështesin mekanikisht vendimet në miratimin e të cilave nuk morën pjesë, gjë që vetëm dëmton besimin dhe nuk e stimulon zhvillimin e marrëdhënieve dypalëshe me Rusinë”.

Dallimet në qëllimet strategjike të këtyre dy vendeve, si dhe shpallja e ndërsjellë e diplomatëve si “persona të padëshiruar” hedhin një hije mbi marrëdhëniet dypalëshe midis Maqedonisë së Veriut dhe Rusisë, me gjithë përpjekjet deklarative për promovimin dhe zhvillimin e tyre.