Moderniteti u lind mes dhunës. Prej tij morën jetë shteti-komb, nacionalizmi dhe një mori “izmash” të tjerë të cilët shërbejnë si heronj ose idhuj të rinj, secili i vënë në garë kush më parë ti marrë besën njerëzimit. Të gjitha këto ideologji konkuruese ( liberalizmi, feminizmi, marksizmi, individualizmi, ateizmi, agnostiçizmi, ekstremizmi, komunizmi, kapitalizmi, socializmi, fashizmi, totalitarizmi, racizmi) përpiqen ti përgjigjen pyetjes se ç’farë do të thotë të jesh njeri dhe si duhet jetuar jeta sipas këtij përkufizimi. Ky kërkim për përmbushje kuptimore të të qenit njeri shprehet pjesërisht nga “izmat” konkurues të cilat nga ana e tyre janë rezultat i dasive që u shkaktuan kur bota e vjetër, e njohur ndryshe edhe si bota paramoderne, u zëvendësua me botën e re, atë moderne. Në Perëndim, kërkesa për ti dhënë një përkufizim të ri pyetjes së kahershme mbi kuptimin e qenies njerëzore filloi nga mezi i shekullit të XVII me riformulimin e botëkuptimit greko-kristian mbi natyrën njerëzore, shpirtin, botën dhe Zotin. Historiani Xhorxh Makari i bën një përshkrim aq elokuent këtij konteksti saqë vlen ta citojmë të gjithën:

Më vonë, kur mendimi grek u shkri me krishtërimin e Etërve Themelues, një nga konceptet sundues të besimit perëndimor mbi natyrën njerëzore u bë ai i bazuar në shpirt. Për botën e krishterë, shpirti ishte “nyja lidhëse me universin”, lidhja unifikuese mes natyrës, njeriut dhe Zotit, si dhe i vetmi, më i çmuar atribut njerëzor. Megjithatë, në mezin e shekullit të XVII, ishin po këto besime të cilat u panë si një burim i pasur çoroditjeje, zënkash pa fund, terrorizmi dhe mizorie të përmasave të frikshme. Sektet e krishtera për dekada me radhë i shpallën luftë nëjri-tjetrit mbi pretendimet konkuruese të gjithësecilit mbi shpirtin dhe rrugën e shpëtimit të tij prej kurtheve të Djallit… Ndërsa shpirti dhe psika, që deri atëherë ndërshkëmbeheshin si sinonime, u bënë sërisht objekt diskutimi i disa mendimtarëve që filluan të hidhnin ide radikale. Po sikur mendja të ishte me shumë gjasa një masë trupore sesa shpirtërore? Po sikur mendimi të jetë përjetim trupor ? Edhe pse mendja është objekt, ajo është e aftë të bujtë subjektivitet njerëzor. Edhe pse dhuratë nga Zoti ajo është gjithsesi materie, e kështu mund të sëmuret e të vdesë…Sapo moderniteti i dha jetë teorisë së mendjes trupore pasojat qenë të rënda. Nëse ajo që i bënte njerëzit të mendonin, zgjidhnin dhe vepronin nuk ishte shpirti por një mendje e gabueshme atëherë edhe besimet e tyre ishin të gabuara. Besimet të cilat preknin të vërtetën dhe iluzionin, pafajësinë dhe fajin, shëndetin dhe sëmundjen, sunduesit dhe të sunduarit ashtu si edhe rolet e individëve në shoqëri kishin nevojë për ndryshim. ¹

është pikërisht fjalia e fundit e këtij citimi nga dua t’ja nis pasi teoria iluministe e mendjes trupore jo vetëm që i hapi udhën flakjes së shpirtit dhe botës së përtejme (transhendente) por ashtu edhe humbjes së bindjes mbi të vërtetën dhe gjithçka tjetër deri atëherë të mirëqenë. E gjitha kjo prodhoi një klimë sunduese dyshimi dhe pasigurie që si pasojë e futi njerëzimin në një epokë të re, Epokën Shekullare. Kështu, shekullarizmi qe mirëfilltazi prodhimi i parë i Iluminizmit dhe Modenritetit.

Të Kuptuarit e Epokës Shekullare

Nëse do të jemi të vëmendshëm në të kuptuarit e Epokës Shekullare besoj se do të jemi një hap më afër të kuptuarit sesi, edhe pse paraardhësit tanë muslimanë megjithëse kishin më pak njohje dhe burime mbi universin material, ishin më të bindur në Dinn-in e tyre, gjë e cila i mundësoi atyre të krijonin dhe linin një trashëgimi me përmasa të thella qytetërimore; dhe pse ne, edhe duke pasur në dispozicion më shumë dije dhe burime, na ka pllakosur mosbesimi rreth vetes dhe fesë e cila reflektohet edhe në kontributin tonë të papërfilshëm në komunitetet përkatës dhe qytetërim në tërësi.

¹ Makari, George, Soul Machine: The Invention of the Modern Mind, New York, W.W. Norton & Company,

2015, f.xii-xiii.

Shumica e njerëzve me fjalën shekullarizëm kupton shumë gjëra. Në Evropë, fjala “shekullar” tregon kontrollin e shtetit mbi fenë dhe institucionet fetare. Në Shtetet e Bashkuara, sidoqoftë, shekullarizmi është vetëm tregues i ndarjes së kishës nga shteti. Kjo gjë nuk na ndihmon dot vërtetë në rrokjen e vërtetë të këtij koncepti. Ç’duhet kuptuar kur themi që jetojmë në Epokën Shekullare? Për pasjen e një përgjigje penetruese është e udhës të konsultohemi me dijetarin më të rëndësishëm të këtyre punëve, filozofin kanadez Charles Taylor. Ai thotë se kjo epokë karakterizohet nga tre përbërës kryesorë. Së pari, hapësira publike është zhveshur nga çdo pikë referimi të botës së përtejshme ose realitetit të fundëm. Kjo gjë, për ne si muslimanë por edhe për besimtarët e të gjitha feve në përgjithësi, ka prodhuar pasoja shkatërrimtare. Civilizimet e muslimanëve të shoqërive paramoderne përmbanin hapësira publike ku kërkimi i përmbushjes njerëzore, përtej kënaqësisë së çastit, ishte diçka normale. Ku të jetoje do të thoshte të ishte i kredhur në kondita të tilla shoqërore, ekonomike, politike dhe intelektuale të cilat udhëzonin në një jetë morale dhe shpirtërore e jo të merreshe me teori të cilat kanë nevojë të rishikohen kohë pas kohe. Në këto shoqëri njerëzit ishin të angazhuar aktivisht dhe në mënyrë konstante në përforcimin e sigurisë në një botëvështrim moral dhe shpirtëror i cili përshfaqej së jashtmi në forma të ndryshme konkrete si arti, arkitektura, veshja, motivet, letërsia, poezia, e deri në një farë pike edhe muzika. Të jetuarit në një lidhje aktive me Zotin dhe botën e përtejme shërbente si një kornizë ose konditë për të jetuarit në vetvete, gjë për të cilën nuk kishte alternativa reale. Shekullarizmi e përzuri Zotin dhe çdo referencë që çon drejt Tij apo një realiteti të fundëm nga të gjitha hapësirat publike. Për të citur Taylor në fjalët e tij:

Ndërsa organizimi politik i gjitha shoqërive paramoderne ishte, në disa mënyra,

i lidhur, i bazuar, garantonte të bazuarit ose aderimin në Zot apo disa nocione mbi realitetin e fundëm, shteti modern perëndimor është i çliruar nga këto lidhje…Apo nëse e marrim nga një tjetër pamje, duke qenë se funksionijmë brenda sferave të ndryshme, qoftë kjo politike, ekonomoke, kulturore, arsimore, profesionale, zbavitëse, etj, normat dhe principet të cilat ne ndjekim, diskurset me të cilat angazhohemi, kryesisht nuk na referojnë as me Zotin dhe as me ndonjë besim të caktuar fetar. Aty, mënyra jonë e të vepruarit është e lidhur së brendshmi me “racionalitetin” e secilës sferë. Kështu për ekonominë racionalja është fitimi maksimal, për politikën është përfitimi i të mirave nga sa më shumë njerëz, e kështu me rradhë. ^[1]

Kështu, hapësira, madje dhe koha, zhvishen nga sakraliteti i cili për mijëra vite kishte funksionuar si përkujtues i përjetësisë. Për shkak të saj, Epoka Shekullare është ajo në të cilën njerëzimi nuk e kërkon më përmbushjen jashtë kësaj bote ose përtej konditës njerëzore. Vetë humanizmi është locus-i (arena) për kërkimin e kuptimit dhe qëllimit. E gjithë shtysa dhe kënaqësitë reduktohen në konceptin kuranor të vetes dhe tekave të saj, nefsit dhe hauas.

Përbërësi i dytë i shekullarizmit është një rënie e përgjithshme e besimit në Zot dhe praktika fetare mes vetë besimtarëve. Ky fenomen shfaqet si rrjedhojë logjike e sa thamë më sipër për përbërësin e parë. Vetë besimi bëhet subjekt ekzaminimi në sensin “racional” dhe për rrjedhojë i nënshtrohet ballafaqimit me mosbesimin, jo vetëm në teori por edhe në praktika. Kjo nuk do të thotë që në shoqëritë muslimane paramoderne nuk kishte mosbesimtarë. Këtu, dua thjeshtë të kuptohet që mosbesimi nuk ishte opsion i normalizueshëm. Me mosbesim nuk dua assesi të nënkuptoj diversitetin e pikëpamjeve dogmatike por mohomin e Zotit ose realitetit të fundëm transhendent. Madje as në Evropën Perëdimore konceptimi i ateizmit nuk qarkulloi lirshëm deri në shekullin e XVII.

Në Evropën paramoderne mosbesimi në Zot ishte i pa konceptueshëm. Në Epokën Shekullare, besimi dhe mosbesimi në Zot jo vetëm që është njësoj i rrokshëm por madje njësoj i pranueshëm. Pranimi gjerësisht nga shoqëria e mosbesimit dhe pasigurisë së besimit përbëjnë normën. Epoka Shekullare ka prodhuar dhe vazhdon të prodhojë aq shumë mundësi përkufizimi mbi njeriun saqë vetë muslimanët e kanë pranuar dhe përbrendësuar këtë shumësi opsionesh në vend që ti venë ato në diskutim në mënyrë kritike. Angazhimi ynë në këtë shumësi mënyrash të menduari dhe të qëni i ka shtyrë shumë syresh drejt dyshimit. Mes këtyre alternativave siguria (jaki-in) në besim nuk merret më si e mirëqenë. Kemi arritur deri në atë pikë sa madje të dyshojmë edhe në ekzistencën e gjerave të qarta apo të vërtetave të sigurta dhe për pasojë të jetojmë të lumtur në shtratin e dyshimit. Le ti qasemi tani përbërësit të tretë të epokës shekullare: kushteve të reja të besimit.

Ky përbërës është prezenca depërtuese, permanente e dyshimit, i cili korr atë që ka mbjellë. Shekullarizmi përfshin të jetuarit në kondita ku dyshimi është norma dhe duke qenë e tillë, të dyshosh është shoqërisht e pranueshme. Ne si muslimanë, që prej emigrimit të Profetit Muhamed (paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të) nga Meka në Medinë e deri pas Luftës së Parë Botërore, kemi qënë një popull i cili ka jetuar në një shoqëri ku besimi në Zot nuk ka qenë ndonjëherë i kërcënuar në mënyrë serioze. Tashmë duhet pranuar që një realitet i tillë mbetet privilegj i rrallë vendeve. Në rastin më të mirë besimi mbetet një mundësi mes mundësive të tjera. Ky fenomen është pagëzuar me emrin Efekti Nova. ^[2] Pasi epoka Shekullare ka shpënë në barazimin e poleve të kundërta të orthodoksisë dhe mosbesimit , një shumësi opsionesh të tjera rivalizojnë për mbushjnen e boshllëkut të krijuar.

Fenomenin e mësipërm kam dëshirë ta ilustroj me një analogji nga shkuarja në dyqanin e ushqimores për të blerë një pako drithëra. Më parë këtë punë e kryeje sa hap e mbyll sytë pasi opsionet e mundshme ishin dy a tre. Sot, në të gjitha dyqanet e artikujve ushqimorë, pa përjashtim, ka aq shumë opsione drithërash saqë një raft i vetëm do ta kishte të vështirë ti mbante. Mbasi kemi përshkuar të gjithë raftin për të ekzaminuar të gjitha opsionet, prezenca e dhjetëra pakove të ndryshme është e mjaftueshme për të na çoroditur e madje për të na bërë të dalim fare nga dyqani pa kryer asnjë blerje. Stërgjyshërit tanë do të tmerroheshin po ta merrnin vesh se si Epoka Shekullare i ka komplikuar aq shumë gjërat e rëndomta: si fjala vjen ngrënien e mëngjezit. Gjërat e parëndësishme janë shndërruar në gjëra aq të ngatërruara saqë na kanë kushtëzuar ta refuzojmë nënshtrimin ndaj autoritetit hyjnor apo pranimin e tij. Efekti Nova na shtyn në eksplorimin e gjërave të reja bazuar në shumësinë e alternativave që na ofrohen, gjë e cila bën të ulet ndjeshëm siguria mbi saktësinë e zgjedhjes.

Në Kërkim të Sigurisë mbi Kuptimin e të Qenit Njeri

Ç’tregon sa thamë më lart për konditat e muslimanëve të cilët jetojnë në Epokën Shekullare? Në rradhë të parë do të thotë se ne jetojmë pa praninë e përkujtuesve konstantë shoqëror mbi praninë e Zotit apo referencave që lidhin me praninë e Tij. Së dyti, ne jetojmë nën kondita shoqërore ku besimi dhe mosbesimi konsiderohen si rivalë të barabartë, e kjo nuk na prek vetëm ne por edhe brezin e ardhshëm. Së treti, Efekti Nova do të thotë që përpara nesh përshfaqen sa më shumë alternativa jetese të cilat pretendojnë ofrimin e përbushjes dhe kuptimit. Përgjigja mbi domethënien e njeriut dhe të jetuarit sipas këtij përkufizimi mund të jenë “të gjitha ose çdonjëri prej opsioneve.” Ne si muslimanë jetojmë në kondita fare të ndryshme prej parardhësve tanë. Dallimi mes Para-modernitetit dhe Modernitetit qëndron jo vetëm në pyetjet që bëjmë por edhe si i bëjmë dhe në cilat kushte. Ne shtrojmë pyetje morale ashtu si edhe paraardhësit tanë por pyetjet tona janë të ndryshme sepse kushtet në të cilat ato lindën na bën ne të dyshojmë tek përgjigja anipse përgjigja nuk ka dalë ende nga goja e artikuluesit.

E megjithatë unë mendoj se kjo sekëlldi e ka një rrugëdalje. Zgjidhja qëndron në injorimin e opsioneve dhe kërkimin e sigurisë. Në shpalljen e parë të Kuranit na shfaqet e qartë gjendja paradigmatike e njeriut si dikush që mëson, gjë e cila bëhet parakusht për daljen nga dyshimi. Kur’ani thotë: “Ai i mësoi njeriut atë që ai nuk e dinte.”^[3]Muhamedi s.a.u.s ka thënë: “ Largojuni të dyshimtës dhe shkoni nga e sigurta.”^[4]Dyshimi, i cili njihet në arabisht me termin shakk, është një gjendje dy hapa larg sigurisë në kuptimin islam. Kur braktis dyshimin, njeriu hyn në gjendjen e besimit ( zann). Ky është një territor i minuar sepse besimi mundet ose jo të justifikohet ashtu siç duhet. Ndërsa besimi rritet në intensitet ai bëhet bindje (ghalabat zann). Disa dijetarë e përshkruajnë bindjen si një zonë ku dritë-hijet e dyshimit zënë një vend shumë të vogël.

Siguria (jaki-in) arrihet kur bindja çlirohet nga këto dritë-hije.

Drejtimi kah e sigurta shfaqet në Kur’an në tre mënyra të ndryshme. E para është siguaria që bazohet mbi dije dhe mësim. Kur’ani e sjell këtë me termin ilm al jaki-in.^[5] Të mësuarit sipas kuptimit kuranor përfshin konceptualizim të qartë dhe gjykim të matur mbi gjërat. Për të arritir këtu duhet të sigurohemi se kuptimi dhe përkufizimi i konstrukteve relevante është bërë në mënyrën e duhur. Kjo është karakteristikë qendrore e çdo kurikule mbi logjikën aristoteliane. Aftësia e konceptualizimit të qartë të koncepteve çon në aftësinë e përkufizimit të saktë të terminologjisë, gjë e cila përforcon aftësinë tonë për të shprehur dhe formuluar propozime e kështu edhe arsyetime të forta dhe të sakta. Kjo përbën thelbin e njohjes dhe të kuptuarit e botës. Tashmë jetojmë në një epokë ku Efekti Nova prodhon e hedh aq shumë pasiguri dhe dyshim saqë shumica e njerëzve nuk do më as të kuptojë dhe as të arsyetojë. Jemi bërë një shoqëri që, esencialisht, e ka këputur lidhjen me “dijen.” Epoka Shekullare na ka kushtëzuar t’i mendojmë gjërat ndryshe dhe për rrjedhojë arritja e qartësisë dhe sigurisë bëhet punë e vështirë.

Forma e dytë e sigurisë bazohet mbi vëzhgim dhe në Kur’an njihet me termin, ajn aljakiin.^[6] Ky nivel sigurie vjen nga një shkallë e lartë bindjeje si pasojë e dëshmisë okulare ose sensoriale të një fenomeni. Të dëshmuarit e fenomeneve rrit bindjen në vlefshmërinë dhe realitetin tyre. Sidoqoftë, nëse mjedisi dhe fenomenet e dëshmuara në përditshmëri, si p.sh. strukturat arkitekturore, media sociale, apo madje dhe arti janë të zbrazura nga referencat sakrale siguria reduktohet vetëm në dimensionin material.

Për më shumë, problemi qëndron se të kuptuarit e realitetit mbetet territor i minuar pasi Epoka Shekullare na ka bërë aq dyshues saqë tashmë vemë në dyshim edhe atë që kemi parë dhe kjo deri në atë pikë sa humbet, pikë së pari, çdo bindje në të dëshmuarit e diçkaje. Kështu, e vetmja gjë e sigurt është dyshimi. Kjo gjë i faturohet dëmit të shkaktuar nga shekullarizmi i cili e zbarzi hapësirën publike nga referencat transhendentale, gjë e cila vështirëson arritjen e sigurisë bazuar mbi dëshminë e ngjarjeve spektakolare.

Forma e tretë e sigurisë në terma kuranorë është hakk ul-jekiin.^[7] Kjo i referohet sigurisë që lind si rezultat i përvojës vetjake. Këtu duhet të jemi të vetëdijshëm se përvoja jonë nga ajo e brezit pararendës ka dallime drastike. Epoka shekullare e ka tjetërsuar të mbështeturit tonë mbi eksperienca shpirtërore e në shumë raste edhe ndërvetjake ose natyrore. Tani, për t’u frikësuar duhet të shohim një film horror pasi nevoja jonë për artific është shumë e madhe. Njerëzit që besojnë në zaptimin e trupit nga xhindët nuk e kanë të nevojshme shikimin e të tillë filmave. Ne përpiqemi me çdo kush e madje udhëtojmë në distanca relativisht të largëta për pasjen e një përvoje aq të thjeshtë e cila për pararendësit tanë paramodernë ishte element i përditshmërisë. Ne jemi shkëputur nga përvojat shpirtërore duke i shkëmbyer ato me rutinën e racionalizuar. Dhe më e keqja qëndron në faktin se ne e kemi pranuar këtë rend punësh i cili na privon nga përvojat që tejkalojnë jetën e përkohshme të kësaj bote. Jemi të lumtur me të gjitha përjetimet e saj materiale por jo përvojat e thella shpirtërore. Epoka Shekullare është një epokë në të cilën humanizmi vete-mjaftues, i përkufizuar prej ndryshimit të shpeshtë të standardeve, është i mjaftueshëm. Me këtë kuptojmë që kemi pasur ndryshim edhe në objektin e përvojës. Epoka Shekullare nuk do më që njerëzit të angazhohen në përvoja shpirtërore, transhendentale ose thellësisht intelektuale. Tashmë, objekti i përvojës është vetja. Ky është individualizëm radikal. Preokupimi kryesor i brendashkruhet trinisë: unë, vetja dhe mua. Kjo është përmbysje përfundimtare e sistemit eskatologjik islam: vetja dënohet dhe shpërblehet prej vetes. Thelbi i jetës është ngritja e vetes në gradën më të lartë të kënaqësisë dhe rehatisë. Ç’ndodh përtej vetes nuk ka pikë rëndësie. Humanizmi vete-mjaftues tashmë nuk përbën vetëm një opsion në Epokën Shekullare por madje është i kudo gjendshëm, për të mos thënë që është opsioni dominues. Çdo qëllim apo objektiv i cili kalon përtej përmbushjes vetjake bëhet i pa konceptueshëm. Kjo gjë e sposton qëllimin prej një objektivi të sigurtë drejt një objektivi të paditur pasi vetja bie shumë shpejtë preh e luhatjes.

Tahmë jetojmë në një kohë kur të treja këto forma kuranore të sigurisë kanë pësuar gërryerje e kjo na shpie në pyetjen e rradhës: Si mund të rifitohet siguria në format e saj të artikuluara prej Kur’anit në Epokën Shekullare? Cilat janë mundësitë ose pamundësitë e pasjes së disa përvojave që i tejkalojnë  barrierat materiale?

Islami dhe Fortesa e Sigurisë

Siguria përmendet në Kuran njëzet e shtatë herë. Profeti Muhamed s.a.u.s. e për rrjedhojë të gjithë besimtarët nxiten në Kuran “ti luten Allahut derisa t’i vijë siguria (al-jakiin)”^[8] Sipas interpretuesve të Kuranit, në këtë ajet siguria tregon dy gjëra. ^[9]Treguesi i parë është largimi nga kjo botë. ^[10] Vdekja është përgjigja përfundimtare e pyetjes ekzistenciale mbi njeriun pasi pavarësisht asaj që ne ndërtojmë e bëjmë në këtë botë do të vijë dita e ballafaqimit me të. Mësimi i parë që nxjerrim prej saj është të besojmë me seriozitet dhe të kapemi fort pas parimeve, praktikave dhe bindjeve duke u vetëdijësuar vazhdimisht nga vdekja e atyre përrreth, deri në ditën kur të vijë çasti ynë. Treguesi i dytë në këtë ajet është vetë siguria. ^[11] Kjo do të thotë që roli i ritualeve adhuruese konstante ( ibadeti) me bazë ditore është të ndihmojë dhe përforcojë sigurinë në të gjitha format e saj. Së pari, duhet të mësojmë rëndësinë e adhurimit ritual, ç’farë e bën atë të vlevshëm dhe cilat gjëra e zhvlerësojnë, si mund të rritet cilësia e këtij adhurimi etj. Ne duhet gjithashtu të mësojmë themelisht mbi të Adhuruarin dhe arsyen e adhurimit. Atë që e diferencon Zotin nga bota që na rrethon dhe ç’thotë për të shpallja e fundit. Kjo e ndihmon arritjen e sigurisë në një shkallë. Më pas vazhdohet me vënien në zbatim të dijes së marrë ashtu si edhe dëshminë e praktikave të muslimanëve të tjerë. Dëshmia e çon bindjen në një tjetër nivel pasi shërben si frymëzues. Kështu siguria lehtësohet nga të dëshmuarit e ngjarjeve spektakolare.

Në Përfundim

Epoka Shekullare e ka zhvendosur fokusin nga ahireti tek jetaa e kësaj bote. Seid elAttas e analizon këtë zhvendosje mjaft bukur, si më poshtë:

Termi sekular, nga latinjishtja saeculum, mbart një kuptim me dy konotacione të mirëshenjuara të kohës dhe vendit; Koha i referehet të tashmes ndërsa vendi i referohet kësaj bote. Kështu, fjala saeculum do të thotë “kjo epokë” ose “e tashmja”, dhe kjo e epokë ose e tashmja i referohet ngjarjeve në këtë botë, që do të thotë gjithashtu se kemi të bëjmë me “ndodhi bashkëkohore.” Shekullarizimi përkufizohet si çlirim i njeriut nga kontrolli i fesë e më pas i metafizikës me anë të arsyes dhe gjuhës. Shekullarizimi përfshin jo vetëm aspektin politik dhe shoqëror të jetës, por gjithashtu në mënyrë të pashmangshme edhe atë kulturor, pasi ai

shenjon zhdukjen e determinuesit fetar të simboleve të konfigurimit kulturor. ^[12]

Fjalia e fundit ka nevojë për një reflektim të gjatë. Duke qenë se efekti i shekullarizmit është edhe kulturor do të thotë se ai shkakton ndryshim në vlera të cilat janë konstrukte përcaktuese të të mirës dhe të keqes. Ai prek gjithashtu simbolet dhe identitetin. Vetë gjuha preket gjithashtu e bashkë me të edhe të kuptuarit tonë mbi rolet gjinore apo vetë gjininë. E sikur kaq të mos mjaftonte, prekja më serioze është ajo që i bëhet ndërgjejges. Muslimanët amerikanë kanë të tjera nocione nga ato të pararendësve mbi domethënien e të qenit musliman. E gjitha kjo i ka rrënjët në faktin se në konditat e besimit ka ndodhur një rrëshqitje tektonike e përmasave dramatike. Hapësirat publike, rënia e besimit dhe praktikave fetare dhe kushtet e reja që qeverisin besimin kanë kontribuar në shkuarjen kah humanizmi vetjak me qëllim që të provojmë të gjitha shijet e ofruara, gjë e cila ka gërryer në mënyrë të avashtë por të sigurtë ndjenjën e mbështetjes në dinn dhe iman si përcaktues vlerash.

Principet mbi të cilat vendosim se si të sillemi apo ç’farë të besojmë, në fund të fundit, konsiderohet si punë vetjake. Ndërkaq që Iluminizmi zhbëri nocionin e burimit të vlerave nga një qenie më e lartë ndërsa Revolucioni Shkencor tregoi se ishte e pamundur ti merrnim prej botës së materies, botë e cila normativisht konsiderohet memece dhe e zbrazët në këto punë, përfundimi se vetë ne jemi burimi i tyre duket i pashmangshëm. Autoriteti i çdo lloj principi në të menduar dhe vepruar është një autoritet të cilit i dorëzojmë veten plotësisht. Për sa kohë ne i dorëzohemi veteve tona, dyshimi do të rritet proporcionalisht në dëm të sigurisë^[13].

Siguria arrihet nëpërmjet diturisë së përftuar nga të mësuarit, e jo nëpërmjet copave të tingujve, thashethemeve dhe retorikës boshe. Ajo përforcohet me praktika të vërteta fetare dhe jo me qëndrim individual (idiosinkretik) në përfshirje pa angazhim. Siguria arrin kulmin në përvoja vërtetësisht të thella, reflektive dhe transhendente dhe assesi nëpërmjet takimeve episodike në mediat sociale apo prodhimtari të tjera të imagjinatës artistike ose delirante. Këto forma të sigurisë dhe kërkimi i sigurisë në vetvete duhet të zgjasë derisa siguria jonë të takohet me atë që është përfundimisht e sigurtë mbi ekzistencën tonë në këtë botë, fundin e saj.

* Autori ka përfunduar magjistaturën në Sheriat pranë Universitetit të Marmarasë në Stamboll. Ai ka përfunduar gjithashtu studimet Master në Studime mbi Lindjen e Mesme dhe Master i Filozofisë në Ligjin Islam pranë Universitetit Kolumbia në Shtetet e Bashkuara. Khalil Abdur-Rashid është aktualisht profesor i Ligjit Islam në Southern Methodist University si dhe rektor i Seminarit Islam të Amerikës.

Përktheu: N.Seitaj

[1] Taylor, Charles, A Secular Age, Cambridge, Harvard University Press, 2007, f.1-2.

[2] ibid,f.302.

[3] Kur’an 96:5

[4] Newewi, The Complete 40 Hadith, London, 1998, Hadith 11

[5] Kur’an 102:5

[6] Kur’an 102:7

[7] Kur’an 56:95

[8] Kur’an 15:99

[9] Shiko dy qëndrimet tek Tafsir al-Tabari dhe al-Bahr al-Madid (ibn Ajiba)

[10] Ibn Jarir al-Tabari, Al Jami al-Bayan fi Taweel al-Quran, Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, vëll. 7, 1971, f.554

[11] Ibn Ajiba, Al-Bahr al-Madid, Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 2005, vëll.3, f.414

[12] Al-Attas, Sayed Muhammad Naquib, Islam and Secularism, IBFIM, Kuala Lumpur, 2014, f.17.

[13] Larmore, Charles, The Autonomy of Morality, Cambridge University Press, New York, 2008, f.1.