Në emisionin “Të paekspozuarit” tek MCN TV, ku morëm pjesë për çështjen e gylenistëve, drejtuesi i emisionit dhe bashkëbiseduesit e tjerë, u morën gjatë që në fillim me çështjen e identitetit kulturor të shqiptarëve, duke pasur në qendër të vëmendjes si pikë referimi, këngën polifonike të krijuar nga një mallakastriot për presidentin turk. Nuk deshëm të hynim në atë debat, sepse sigurisht që kishte të sakta dhe të pasakta në të, dhe nuk donim të zgjateshim në një temë tepër komplekse, që na largonte nga objektivi, për të cilin gjendeshim në atë emision. Por sot, duke qenë disi më të qetë, mund të themi diçka në lidhje me temën e trajtuar aty.
Një nga elementët që u përmend nga bashkëbiseduesit tanë në atë emision, qe fakti se pse ne shqiptarët nuk kemi një identitet të qartë kulturor, perëndimor apo lindor, të krishterë apo mysliman, por jemi të përzier pa ditur se çfarë jemi, duke prodhuar kontradikta logjike, si ky i një grupi polifonik që mbart emrin e një të krishteri, armik i shtetit osman “Gjergj Araniti”, e që i këndon pasardhësit të sulltanëve, siç etiketohet sot presidenti Erdogan! Po kështu, si shembull shërbeu edhe emri Justinian, emri i një perandori bizantin të krishterë ky, i mbajtur nga hoxha që ishte prezent në atë emision.
Sipas njërit prej bashkëbiseduesve tanë, Arjan Currit, në një botë ku mund të jetë e saktë teoria e “përplasjes së qytetërimeve”, shqiptarët nuk do të dinin ku do të pozicionoheshin, pikërisht për shkak të kësaj dileme, apo paqartësie identitare që ata kanë.
Teza e Hutingtonit sigurisht që ka disa të vërteta në të, por ajo ndërkohë është kritikuar nga mjaft studiues në tërësi, si e pasaktë për të kuptuar të gjitha marrëdhëniet e sotme dinamike që ndodhin në botë, apo dhe për faktin se nuk ekzistojnë qytetërime fikse jashtë ndërvarësisë dinamike dhe ndërveprimit të kulturës. Për më tepër, një tezë e tillë shihet nga disa, si justifikim për një lloj të ri racizmi ndaj arabëve dhe muslimanëve.
Nëse Gurri Rrokajt, këngëtarit mallakastriot dhe atij që i vuri emrin Justinianit në mesin e viteve 70’ të periudhës komuniste, mund t’i falen këto “paradokse kulturore identitare”, po dhëndrit të Gjergj Aranitit, “kalorësit të krishterimit” dhe “mbrojtësit të Evropës së krishterë” Skënderbeut, si është e mundur që një emër turk islam i ngjiti më tepër, sesa emri i krishterë i pagëzimit?! Pse nuk e refuzoi dhe ndryshoi Skënderbeu këtë emër, ndërkohë që me këtë emër turko-islam ai luftonte në emër të krishterimit kundër turqve myslimanë?! A ishte edhe ai i paqartë e i dyzuar për identitetin e tij fetar dhe kulturor?!
Shembuj të tillë mund të gjesh plot në histori, jo vetëm mes shqiptarëve. Merr për shembull identitetin kulturor evropian, ai është një sinkretizëm mes fesë së krishterë, traditave semite judaike dhe kulturave politeiste pagane, greke dhe romake. Si është e mundur që elementë të politeizmit evropian, janë pleksur jo vetëm në kulturën e njerëzve të këtij kontinenti, por edhe në doktrinën e krishterë, duke u bërë pjesë e pandarë e identitetit të tij?! Mjafton vetëm një shembull pa u futur në qindra të tillë. Ditët e javës në shumicën e gjuhëve evropiane datojnë që nga koha e politeizmit, ku çdo ditë identifikohet me nga një planet, ose ndryshe me një nga hyjnitë që adhuroheshin prej tyre. P.sh. dita e diel, që për të krishterët është “dita e Zotit”, përkon me ditën e perëndisë Diell që adhurohej dikur prej politeistëve evropianë. Pse nuk e kanë ndryshuar emrin e kësaj dite ata, a nuk e dinë vallë se çfarë identiteti kanë, apo janë të paqartë për të?
Pra, vetë kultura e krishterë evropiane mbart në gjirin e saj elementë kulturorë fetarë të besimeve që bien ndesh me Krishterimin, kështu që edhe shqiptarët nuk bëjnë përjashtim në këtë mes, duke mbartur në kulturën e tyre elementë të krishterë dhe islamë, por edhe politeistë shumë më të hershëm.
Studiues të ndryshëm të shkencave sociale vënë në dukje se njerëzit identifikohen me grupe të shumta, siç janë ato fetare, etnike, krahinore, politike etj., ata priren të përjetojnë, zbatojnë apo negociojnë jo vetëm një identitet kulturor në të njëjtën kohë, por shpesh, identitete të shumta kulturore. Më pas, mënyra se si dikush i përjeton identitetet kulturore të ndërthurura me të tjerët, mund të ndryshojë nga konteksti në kontekst në varësi të mjedisit, çështjes në fjalë, njerëzve të përfshirë, etj. Identitetet kulturore janë dinamike dhe ato ekzistojnë brenda një konteksti social në një ndryshim që vazhdimisht evoluon, bazuar në ndryshimin e këtij konteksti. Ngjarjet historike, kushtet politike, situatat dhe vendi i bashkëveprimit si dhe diskursi publik, ndikojnë gjithashtu në identitetin kulturor të njerëzve. Identiteti kulturor pra negociohet, bashkë-krijohet dhe përforcohet në komunikim me të tjerët. Identitetet janë manifestime të realitetit shoqëror, ato reflektojnë mbi historinë dhe përvojën unike të jetës personale. Formimi i një identiteti kulturor përfshin zgjedhjen në lidhje me kulturat, me të cilat dikush identifikohet dhe vendosjen për t’u bashkuar me komunitetin kulturor, të cilit i përket. Besimet dhe praktikat e një ose më shumë komuniteteve gjithashtu mund të përshtaten. Madje është e mundur që edhe anëtarët e kulturës dominuese, ose të shumicës të adoptojnë elemente të kulturës së pakicës, siç është veshja dhe muzika. Kështu që çdo individ i përket grupeve të shumta kulturore dhe nënkulturore, të mbivendosura ose jo, prandaj dhe njerëzit shfaqin identitete të ndryshme në nivele të ndryshme dhe të gjitha këto përbëjnë identitetin e tij kulturor.
Kështu pra, identitetet kulturore njerëzore nuk fabrikohen si ideologjitë moderne dhe janë formuar ndër shekuj duke shtresëzuar e mbivendosur njëra-tjetrën, pa mundur ta zhdukin tërësisht paraardhësen, por kanë bashkëjetuar me të, duke ua humbur dhe harruar apo venitur origjinën fetare të ndryshme nga ajo që ata janë aktualisht. Krishterimi dhe politeizmi janë shumë më larg njëri-tjetrit si besime, sesa Krishterimi me Islamin, që ndajnë profetë dhe tradita të përbashkëta, edhe pse ndahen qartësisht në disa elementë të rëndësishëm të doktrinës. Kështu që puritanizmi kulturor identitar, sidomos në botën e sotme është mision gati i pamundur, sidomos për ne shqiptarët.
Dilemat dhe brengat identitare kulturore të sotme të shqiptarëve, janë më së shumti shqetësim i elitave intelektuale apo edhe ato politike, të cilat kërkojnë të modelojnë për shqiptarët identitetin evropian perëndimor, sipas modelit ideologjik përjashtues, ku ajo që është lindore islame, turke e arabe, të tretet e tjetërsohet ndoshta njëlloj si ajo pagane në perëndim, dhe të mos jetë më e gjallë dhe vitale, por të vdesë ose të mbetet vetëm si relike e së shkuarës dhe të mos rigjallërohet.
Në fakt, problemi identitar i shqiptarëve është edhe më kompleks sesa ai kulturor lindor islam, apo perëndimor i krishterë, ai në thelb është shpirtëror e moral, është kriza e një populli që iu dhunua shpirti, duke i imponuar një ideologji-fe të re, pa Zot, e cila la pas dështimit të turpshëm të saj zbrazëtinë më të rrezikshme dhe më të dëmshme për ta, të mos qenit Njeri, apo krijesë e Zotit, dhe që bota e sotme postmoderne perëndimore nuk e kuron dot. “Nëse Zoti dhe bota tjetër nuk ekzistojnë, atëherë çdo gjë lejohet”, thoshte Dostojevski në fund të shekullit XIX në romanet e tij. Ky është problemi më madhor identitar i shqiptarëve sot, që kanë rrënuar kulturën që motivohej nga ky besim dhe që nuk e gjejnë dot, për t’i dhënë kuptim jetës së tyre.
JUSTINIAN TOPULLI
