Gharar ka kuptime që përfshijnë: pasiguri, rrezik, rrezikshmëri dhe mashtrim. Rrënja arabe e fjalës gharar nënkupton mashtrim – por në praktikë termi përdoret shumë gjerësisht.
Gharar është një koncept i rëndësishëm në financat islame, ku shumica e produkteve derivuese refuzohen nga dijetarët për shkak të pasigurisë së tepërt.
Sipas Al-Qarafi, përkufizimi i gharar është “ajo që ka një pamje të këndshme dhe një thelb të urryer”. Origjina e gharar mund të ndahet në dy kategori, përkatësisht: tadlis (mashtrim në biznes) dhe ghabn (për të mashtruar), siç theksohet në Enciklopedinë e Jurisprudencës (vol.21, versioni CD-ROM, Kajro: Harf, 1998).
Të gjitha bizneset përfshijnë një nivel të caktuar rreziku, prandaj, ndryshe nga riba, gharar është një koncept relativ kur bëhet fjalë për pasiguri, rrezik dhe rrezikshmëri – me një nivel të caktuar pasigurie që tolerohet. Megjithatë, kur bëhet fjalë për mashtrim ose fraud, gharar është një koncept absolut.
Natyra e Gharar
Ne tashmë e kuptojmë seriozitetin e ribas (interesit) brenda Islamit – ku kushdo që merret me një aktivitet të tillë përballet me luftë nga Zoti dhe i dërguari i tij. Dy nga arsyet kryesore që Ibn Xheuzi (dijetar malikij) ofron për gharar janë si më poshtë:
- Pasiguri mbi objektin e marrëveshjes: shitja e një kafshe të humbur ose “viçit të palindur në barkun e nënës”
- Pasiguri mbi çmimin: shitja e X në kohën t+1, ku çmimi do të përcaktohet gjithashtu në t+1
Kurani, Hadithet dhe Gharar
Sureja an-Nisa (4:29) “…mos e përvetësoni pasurinë e njëri-tjetrit padrejtësisht (batil) përveçse nëse është tregti me pëlqim të ndërsjellë mes jush…”
Dijetarët kanë cituar shembuj të shumtë të haditheve, ku gharar ndalohet. Sipas një hadithi të fortë, të transmetuar nga Muslim, Ahmad, Abu Dawud, Al Tirmidhi, Al Nasa’i, Al Darami dhe Ibn Majah në autoritetin e Abu Hurayra, “Profeti ﷺ ndaloi shitjen me guralecë (duke përzgjedhur mallin me hudhje guralecësh) dhe shitjen gharar”.
Shembuj të tjerë përfshijnë:
- shitjen e “shpendëve në qiell ose peshqve në ujë”,
- “kapjen/prenë e zhytësit”, “viçin e palindur në barkun e nënës së tij”,
- “spermën dhe/ose vezët e pa fertilizuar të deveve”.
Analiza e Kostos dhe Përfitimit dhe Gharar
Ne tashmë e kuptojmë se ndalimi i gharar-it është relativ; një mënyrë tjetër për të shqyrtuar gharar është përmes analizës së kostos dhe përfitimit, pra, nëse ekziston një përfitim më i madh (eksternalitet pozitiv) sesa kosto (eksternalitet negativ), atëherë kontrata do të konsiderohej e vlefshme. Ky pikëpamje përforcohet nga ‘Ibn Tejmije (1998, vol. 4):
Në këtë drejtim, faktori korruptues i gharar është fakti se ai çon në (kawnuhu mat.iyyat) mosmarrëveshje, urrejtje dhe përvetësim të pasurisë së të tjerëve në mënyrë të padrejtë. Megjithatë, dihet se ky faktor korruptues do të kapërcehej nëse do të kundërshtohej nga një përfitim më i madh (al-mas. lah. Ah al-rajih. ah).
Shkollat e Mendimit
Siç u vu re, dijetarët janë përballur me shumë sfida në përcaktimin e gharar-it, me Al-Zuhajli (1997, vol.5, fq.2408-3411) që ofron një përmbledhje të mirë:
Al-Sarakhsi (Shkolla Hanefi): “Gharar është ajo, pasojat e të cilës janë të fshehura.”
Al-Shiraazi (Shkolla Shafi’i): “Gharar është ajo, natyra dhe pasojat e së cilës janë të fshehura.”
Ibn Taymiya (Shkolla Hanbali): “Gharar është ai, pasojat e të cilit janë të panjohura.”
Pas rishikimit të përkufizimeve të mësipërme, Al-Zuhejli komentoi: “Shitja gharar është çdo kontratë që përfshin një rrezik që ndikon në një ose më shumë nga palët dhe mund të rezultojë në humbje pasurie.”
Gharar: Shembuj
Shembulli 1: Një Kontratë e Vetme me Dy Shitje
Gharar: Blerësi pranon ofertën, por pa përcaktuar çmimin.
Gharar i pranueshëm: Nëse shitja nuk është detyruese, atëherë disa dijetarë (p.sh. Malikij) e pranojnë se kjo formë e gharar është e lejueshme.
Shembulli 2: Arbun/ Shitja Opsionale
Gharar: Blerësi bën një parapagesë dhe ka të drejtën, por jo detyrimin, të blejë produktin/shërbimin.
Gharar i pranueshëm: Shumë dijetarë të sheriatit vërejnë se arbun është një formë e pranueshme e ghararit, për sa kohë që plotësohen dy kushte: a) kushtet të përcaktohen dhe të dakordohen që në fillim; b) struktura është e domosdoshme dhe nuk ka alternativë tjetër të disponueshme.
Shembulli 3: Shitja me Kushte
Gharar: Shitja bëhet e kushtëzuar me një ngjarje tjetër të pasigurt (p.sh. “Do ta blej makinën tënde, nëse shes makinën time më parë”).
Gharar i pranueshëm: Ibn Tejmije thekson se kjo formë e shitjes është e pranueshme, për sa kohë që të dyja palët përfitojnë dhe nuk bie në kundërshtim me Kuranin ose Sunetin.
Burime & Lexim të mëtejshëm për Gharar
- Al-Qarafı, A. n.d. Al-Furuq. Beirut: ‘Alam Al-Kutub.
- Al-Zuhaylı, W. 1997. Al-Fiqh Al-‘Islamı wa ‘Adillatuh. Damascus: Dar Al-Fikr. Fourth revised edition.
- ‘Ibn Taymiya, A. 1998. Al-Fatawa Al-Kubra. Cairo: Harf (reprod.): Dar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah. in Encyclopedia of Islamic Jurisprudence (CDROM).
- M A El-Gamal, 2001 “An Economic Explication of the Prohibition of Gharar in Classical Islamic Jurisprudence”
- The Permissible Gharar (Risk) in Classical Islamic Jurisprudence: http://www.kau.edu.sa/Files/121/Files/68212_162-Al-Saati-5.pdf
