Një nga karakteristikat më të rëndësishme të financimit islam është se ai është financim i mbështetur në asete. Koncepti konvencional/kapitalist i financimit është që bankat dhe institucionet financiare merren vetëm me para dhe letra me vlerë monetare. Prandaj, në shumicën e vendeve, atyre u ndalohet tregtia e mallrave dhe mbajtja e inventarëve. Nga ana tjetër, Islami nuk e njeh paranë si objekt tregtie, përveç në disa raste të veçanta. Paraja nuk ka ndonjë dobi të brendshme; ajo është vetëm një mjet shkëmbimi. Çdo njësi e parasë është 100% e barabartë me një njësi tjetër të të njëjtit denominim, kështu që nuk ka hapësirë për të gjeneruar fitim përmes shkëmbimit të këtyre njësive midis tyre. Fitimi gjenerohet kur diçka që ka dobi të brendshme shitet për para ose kur monedhat e ndryshme shkëmbehen njëra me tjetrën. Fitimi i realizuar nga tregtimi i parave (të të njëjtës monedhë) ose letrave që i përfaqësojnë ato është interes, prandaj është i ndaluar. Për këtë arsye, ndryshe nga institucionet financiare konvencionale, financimi në Islam gjithmonë bazohet në asete jo-likuidë që krijojnë asete reale dhe inventarë.
Instrumentet reale dhe ideale të financimit në Sheriat janë musharakah dhe mudarabah. Kur një financues kontribuon me para mbi bazën e këtyre dy instrumenteve, ato domosdoshmërisht shndërrohen në asete që kanë dobi të brendshme. Fitimi gjenerohet përmes shitjes së këtyre aseteve reale.
Financimi mbi bazën e selam dhe istisna’ gjithashtu krijon asete reale. Financuesi, në rastin e selam-it, merr mallra reale dhe mund të përfitojë duke i shitur ato në treg. Në rastin e istisna-së, financimi realizohet përmes prodhimit të disa aseteve reale, për të cilat financuesi fiton përfitime.
Qiradhëniet financiare dhe murabaha, nuk janë në origjinë mënyra financimi. Por, për të plotësuar disa nevoja, ato janë ripërcaktuar në mënyrë që të mund të përdoren si mjete financimi, duke iu përmbajtur disa kushteve, në ato sektorë ku musharakah, mudarabah, selam ose istisna’ nuk janë të realizueshme për disa arsye. Instrumentet e qiradhënies dhe murabahas shpesh kritikohen duke u bazuar në faktin se rezultati i tyre neto është shpesh i ngjashëm me rezultatin neto të një huaje me interes. Kjo kritikë është e justifikuar deri diku, dhe për këtë arsye bordet mbikëqyrëse të Sheriatit janë unanime në pikën se ato nuk janë mënyra ideale të financimit dhe duhet të përdoren vetëm në raste nevoje, duke respektuar plotësisht kushtet e përshkruara nga Sheriati. Megjithatë, instrumentet e qiradhënies dhe murabahas, gjithashtu, mbështeten plotësisht në asete dhe financimi përmes këtyre instrumenteve është qartë i dallueshëm nga financimi me bazë interesi për arsye të mëposhtme:
Financimi islamik vs. Financimi konvencional
- Në financimin konvencional, financuesi i jep para klientit të tij si hua me interes, pas së cilës ai nuk ka asnjë shqetësim se si do të përdoren paratë nga klienti. Në rastin e murabaha, përkundrazi, asnjë para nuk i jepet klientit. Në vend të kësaj, vetë financuesi blen mallin e kërkuar nga klienti. Meqenëse ky transaksion nuk mund të përfundojë nëse klienti nuk siguron financuesin se ai dëshiron të blejë një mall, murabaha nuk është aspak e mundur, përveç nëse financuesi krijon inventar. Në këtë mënyrë, financimi gjithmonë mbështetet në asete.
- Në sistemin konvencional të financimit, huatë mund të jepen për çdo qëllim fitimprurës. Një kazino bixhozi mund të marrë hua nga një bankë për të zhvilluar biznesin e saj të bixhozit. Një revistë pornografike ose një kompani që prodhon filma të zhveshur janë po aq klientë të mirë të një banke konvencionale sa edhe një ndërtues shtëpish. Kështu, financimi konvencional nuk është i kufizuar nga ndonjë kufizim hyjnor apo fetar. Por bankat dhe institucionet financiare islame nuk mund të qëndrojnë indiferente ndaj natyrës së aktivitetit për të cilin kërkohet lehtësia. Ato nuk mund të zbatojnë murabaha për ndonjë qëllim që është ose i ndaluar në Sheriat ose është i dëmshëm për shëndetin moral të shoqërisë.
- Një nga kërkesat bazë për vlefshmërinë e murabaha është që malli të blihet nga financuesi, që do të thotë se ai merr përsipër rrezikun e mallit përpara se ta shesë atë te klienti. Fitimi i kërkuar nga financuesi është shpërblimi për rrezikun që ai merr. Në një hua me interes, nuk merret asnjë rrezik i tillë.
- Në një hua me interes, shuma që duhet të kthehet nga huamarrësi vazhdon të rritet me kalimin e kohës. Në murabaha, nga ana tjetër, çmimi i shitjes, pasi të jetë rënë dakord, bëhet dhe mbetet i fiksuar. Si rezultat, edhe nëse blerësi (klienti i bankës) nuk paguan në kohë, shitësi (banka) nuk mund të kërkojë një çmim më të lartë për shkak të vonesës në shlyerjen e detyrimeve. Kjo sepse në Sheriat, nuk ekziston koncepti i interesit për kohën e vonesës.
- Edhe në lizing, financimi ofrohet përmes sigurimit të një aseti që ka përdorshmëri. Rreziku i pronës së dhënë me qira merret përsipër nga qiradhënësi/financuesi gjatë gjithë periudhës së qirasë, në kuptimin që, nëse aseti i dhënë me qira shkatërrohet plotësisht pa ndonjë keqpërdorim ose neglizhencë nga qiramarrësi, është financuesi/qiradhënësi ai që do të vuajë humbjen.
Është e qartë nga diskutimi i mësipërm që çdo financim në një sistem islamik krijon asete reale. Kjo është e vërtetë edhe në rastin e murabaha dhe qiradhënieve, pavarësisht nga fakti që ato nuk konsiderohen mënyra ideale të financimit dhe shpesh kritikohen për ngjashmërinë e tyre me financimin me bazë interesi në rezultatet e tyre neto. Nga ana tjetër, është e njohur që financimi me bazë interesi nuk krijon domosdoshmërisht asete reale, prandaj, furnizimi me para përmes huave të dhëna nga institucionet financiare zakonisht nuk përputhet me mallrat dhe shërbimet reale të prodhuara në shoqëri, sepse huatë krijojnë para artificiale, përmes të cilave sasia e furnizimit me para rritet dhe nganjëherë shumëfishohet, pa krijuar asete reale në të njëjtën sasi. Ky hendek midis furnizimit me para dhe prodhimit të aseteve reale krijon ose nxit inflacionin. Meqenëse financimi në një sistem islamik mbështetet në asete, ai gjithmonë përputhet me mallrat dhe shërbimet përkatëse.
Burimi: Mufti Muhammad Taqi Usmani, An Introduction to Islamic Finance.
