Gjithmonë ka ca sende për të cilat mund të themi se janë gati pa ngjarje, por që, në pamje të parë, duket sikur e pengojnë rrjedhën dhe po ashtu, gjithmonë ka ca njerëz që jo vetëm parapëlqejnë ta shikojnë të ndaluar këtë rrjedhë, por ç’është më e keqja edhe e mendojnë si të ndaluar. Kjo për të cilën dua të flas, është në fakt po ajo rrjedhë e përditshme ku jemi dhe shkojmë të gjithë ne, shpejt apo ngadalë, me dhe pa vëmëndjen e duhur teksa dredhojmë drejt shtegut më të afërt, duke i numëruar ose jo ditët tona. Si e tillë, ajo nuk mund të jetë në të njëjtën kohë edhe e ndaluar, edhe kështu siç është, në lëvizje.
Dua pra, jo vetëm të jem larg këtyre që gënjehen kur e besojnë si të ndaluar rrjedhën (ose që shtiren sikur paskan forcën që ta ndalin), por të them të drejtën mua më lodh edhe po qe se e mendoj diçka të tillë si të mundur. Ndërsa ajo tjetra, që t’i numëroj ditët e mia as nëpër mend nuk më shkon. Nuk e di as vetë përse, por sa herë që më duhet të numëroj diku apo diçka, gjithmonë futem në ca skuta ku terri përreth meje dendësohet shumë dhe nuk premton asgjë për hapin që më duhet të hedh. Me sa mundem përpiqem t’i iki rrethanave si këto dhe sa më larg që të jetë e mundur, ndonëse gjithçka përreth duket sikur është ndriçuar mirë, aq sa për të qenë e numëruar dhe asgjë më shumë.
Numrat bëhen të çuditshëm aq herë sa mendja fillon të lodrojë me to dhe na del pastaj se janë, ose shumë të ftohtë e ta mekin frymën, ose shumë të nxehtë e ta përvëlojnë lëkurën. Mbase kështu më duket mua dhe nuk mund të marr përsipër këtu, kuptimet apo moskuptimet e të tjerëve që nuk mendojnë si unë. Ajo që mund të them është se, te numrat gjithmonë ka diçka, në mos mjaft të turbullt, të paktën mjaft të aftë që t’i ngatërrojnë keqas të gjitha fjalët që duhen thënë dhe jo vetëm kaq, por shpesh bëjnë të thuhen edhe ato fjalë që kurrë nuk duhen thënë. Dhe nuk është se këto fjalë, janë vetëm ashtu, thjeshtë fjalë, që thuhen sa për të shkuar në harresë e nuk lypin të jenë më shumë sesa kaq. Jo. Po qe se do të ishte kështu, po të mbetej e gjitha vetëm në fjalë si ato që i jepen edhe puhizës më të lehtë dhe treten pastaj sëbashku me të, nuk do të meritonin as vëmëndje për t’i vëzhguar me kujdes e as kujdesin tonë për të qëndruar larg tyre.
Ndaj kam përshtypjen se, ato fjalë që për shkak të numrave zgjohen, janë ca fjalë të mufatura me të cilat bëhet arroganca, e për ta fshehur atë janë ca fjalë të tjera si këto, por disi më pak të mufatura që bëjnë hipokrizinë dhe, kur e gjitha kjo përballet me ca numra të tjerë veçse më të fryrë akoma, vijnë fjalët e holluara që i ngjajnë reptilëve dhe bëjnë mjeranin më të ulët. Të gjitha këto fjalë gati-gati janë po ato, veçse duket sikur ndryshojnë nga luhatjet e ndryshme të zërit dhe të gjitha këto ndryshime tonesh i ndodhin atyre njerëzve, që mbahen në ca fije të lidhura nëpër numra me rregull kronik, gati si te fijet e rrjetës së marimangës, me fare pak dallime ndërmjet rrathëve të vegjël pranë qendrës e deri tek më të largëtit në skaj. Nuk e di rehatin e kësaj gjendje e as di se çfarë i bën këta njerëz të durojnë gjithë këto ndryshime zëri me aq shumë fije të lidhura. Gjithsesi, kam vënë re se është pikërisht ky soj njerëzish që lyp të krijojë përshtypjen, se rrjedha herë pas here edhe mund të ndalet dhe kjo, varësisht nga gjendjet që paraqiten në rrjetën e thurur prej tyre, apo të thurur enkas për ta.
Në mënyrën se si jemi mësuar t’i rreshtojmë, e t’i vështrojmë pastaj ashtu bukur të rreshtuar, të krijohet përshtypja sikur këta njerëz dëshirojnë që numrat t’i mbajnë nën kontroll nga fillimi në fund dhe mundet që këtë ta bëjnë, vetëm për të dhënë përshtypjen se pa asnjë dyshim rrjedha mundet të jetë e ndaluar kur të duam ata, ose kur marrëveshja për këtë të jetë saktësuar. Mirëpo që diçka e tillë të jetë e vërtetë, qoftë edhe sa për dukje, lyp domosdo të ketë një ditë të fundit përveç asaj që na pret në pragun e gjithçkaje përtej kohës. E kur na del se në të përditëshmen tonë nuk ka një të tillë, sajohet njëra nga këto ditë që kemi, veçohet me njëmijë e një mynyra dhe fillë pas kësaj nis qerthulli që sa vjen e shtohet, mjaft që të kesh hyrë në valle.
* * *
Dita e fundit. Sado absurde që mund të duket, mendoj se kështu mund të fillohet. Dhe jo vetëm kaq, por ndoshta këto janë fjalët më të përshtatshme për të treguar një haje të madhe, ku edhe tepricat do të mjaftonin për të vazhduar me të njëjtën dendësi gastronomike për disa ditë të tjera, pas mbarimit të kësaj dite. E përse pra dita e fundit?! Si, në ç’mënyrë dita e fundit, kur pas një dite të fundit i bie se mund të themi gjithçka e në fakt, pas kësaj për të cilën po flas, nuk mund të themi asgjë më shumë se një mori gjellurinash dhe lajthitjesh, sëbashku me një mal të madh me mbeturina të lëna pas?! A është në fakt e fundit dhe a mundet të jetë e tillë vetëm e vetëm pse kështu na u dashka ne që të jetë, apo pse kështu na pëlqen?! A mundet të jetë e fundit kur ajo vazhdon të notojë si enigmë e stërmadhe brenda kohës, kohë nëpër të cilën notojmë edhe ne sëbashku me enigmën tonë? Guxim prej të marri të ndash kohën në porcione të ngrënëshme, të vogla këto apo të mëdha dhe prapëseprapë, të duam edhe më tej të ndjehemi ndryshe nga frymorët e tjerë. Babëzia na bëri që çdo gjë përreth ta shikojmë të grimcuar në kafshata që mund t’ia shohim fillimin e mbllaçitjes dhe të përjetojmë gëlltitjen e fundit të secilës kafshatë.
Këto dhe ca të tjera më bëjnë të mendoj se, për mendësinë tonë nuk ka më rrjedhë përderisa sajuam të kemi herë pas here disa ditë që po vetë i quajtëm të fundit e që pastaj na del se nuk janë aspak të tilla. Në vend të rrjedhës nga e cila duam të dalim, zgjodhëm të kemi vetëm cikle, si tek insektet, ku herë pas here na detyrojnë të kafshojmë gjethet e manit, pavarësisht nga orekset dhe kuptohet, pavarësisht nga shijet, mjaft që larva të bëhet krimb dhe këtu mbaron ajo që duhet për t’u thënë e për t’u mbajtur mend. Nëse dikush vendos të dalë një kokë mbi të tjerët, kjo sërish mbetet të jetë vetëm një kokë krimbi mbi kokat e krimbave të tjerë. Një kokë krimbi mbi të tjerët për një gjethe mani të pafilluar, për disa kafshata më shumë dhe kaq.
Kafshatat janë të kuptueshme për të gjithë dhe mund të jenë të parat, të fundit apo diku në mes dhe prapë, të mos jenë as të parat, as të fundit e as diku në mes. S’ka asgjë të koklavitur këtu, të gjithë ne rrjedhim me hir apo me pahir dhe duam me domosdo të jemi jashtë kësaj rrjedhe, qoftë edhe në mënyrë të gënjeshtërt. Sidoqoftë, ngaqë nuk di si të gjej fjalët e duhura që të rrëshqas për të dalë nga kjo situatë, por edhe për të mos cënuar mirëkuptimin më duhet të them se ishte dita e fundit e dhjetorit, dita e fundit të vitit. Isha fare i vetëm në peronin e stacionit të trenit, kur të gjithë nuk e di se pse, atë ditë të fundit duhet ta shoqëronin në shumëçka me atmosferë enigmatike të maskuar në festë dhe, ç’është më e çuditshmja, e gjithë kjo bëhej për një shkak të sajuar që tretet pa përgjigje edhe pas pyetjes më të thjeshtë.
Ç’mund të kishte më tepër ajo ditë që për mendimin e të tjerëve, nuk e kishin dhe s’mund ta kenë ditët e tjera? Çfarë ruante ajo përveç groteskut të kapërcimit të dyshimtë në përmasën e një viti? Pikërisht kjo, mua as nuk më dukej e vërtetë dhe as që ka si të jetë e tillë. Nuk kishte pse të qe e fundit përderisa kujtesa jonë bart përtej saj, njëlloj të pandara, ato që na pëlqejnë t’i bartim sëbashku me ato që s’na pëlqejnë t’i kemi në kujtesë.
Një ditë e tillë me përmasat e një viti është brenda çdo viti, por ne nuk e dimë saktësisht se cila është tamam. Ajo ditë është vërtet për ne, por i vidhet vëmëndjes tonë me kushtin madhor për të mos qenë e vetme në drithërimën tonë për të. Ajo ditë rrin fshehur dhe përgjon shtegun e vërtetë të secilit prej nesh, ndërmjet dhjetra shtigjeve që na çfaqen pas çdo hapi që duhet të hedhim dhe pas çdo drejtimi që duhet të zgjedhim. Atëherë kur ne nisim të përgjojmë se si t’a pikasim dhe pasi të kemi shpenzuar gjithë monedhat e lirisë tonë, deri në kacidhen e fundit, kur ta dëshërojmë atë ditë me ashkun e një mungese të madhe, kur më në fund jemi ne të denjë për të, vetëm atëherë ajo ditë na i mbledh të gjitha shtigjet e përpjekjeve tona për të na treguar një rrugë të gjërë dhe të gjatë, me befasinë e bukur të lirisë edhe përtej asaj që ëndërruam.
* * *
Në peron frynte një erë e ftohtë, e thatë dhe aspak në harmoni me shkëlqimin hipokrit të festës. Dyert e vagonave u çelën, askush nuk zbriti dhe askush nuk hipi në tren përveç meje. Isha udhëtari i vetëm, udhëtari i fundit i trenit të fundit të vitit. Do të udhëtoja pa biletë si e si për të qenë edhe unë bashkëfajtor i prishjes së rregullit në gjithçka që ndodhte atë ditë. Biletaritë qenë mbyllur që herët për shkak të festës. Me jakën e ngritur gjer mbi veshë, ngadalë, pa i shkulur duart prej xhepave, ngjita shkallët e vogla të vagonit. Kishte diçka të larmishme në këtë pështjellim feste dhe braktisje bashkë, që nuk e kuptoj pse, por gjithsesi më jepte kënaqësi të veçantë. Ishte deri diku enigmë për sa e vështroja si festë dhe ishte përjetim i këndshëm për aq sa po nisesha larg saj. Mundet që shkak për këtë të ishte jo vetëm udhëtimi, por edhe për atë se ky udhëtim ishte disi ndryshe nga gjithë udhëtimet më parë. Një tren i tërë prej 7-8 vagonash do nisej vetëm për mua dhe e gjitha kjo, ishte aq sa duhej të ishte, as shumë e as pak. Një sirenë e shkurtër piskati si përqeshje për ata që sonte nuk udhëtonin, pastaj një tjetër më e gjatë dhe më e fortë lajmëroi nisjen, ikjen time, braktisjen e festës në pikun e festës.
Eca vetëm pak përgjatë koridorit të ngushtë të vagonit dhe u ula në njërën nga kabinat ku ishte shkruar qartë: “Non fumers”. Gati me kënaqësi nxorra paketën e cigareve bashkë me çakmakun mbi tavolinën e vogël pranë dritares. Më pëlqente të isha një biçim rrebeli, paçka se hapësira ishte me tepri dhe efekti i këtij rrebelizmi tretej heshturazi nëpër ajrin e ftohtë pa shënuar asgjë për t’u dalluar nga të qënit heshtje. Si ndeza cigaren u shtriva duke i lënë këpucët gjer tek nyja e këmbës jashtë sediles. E shumta, faturinoja ishte ajo që mund të thyente cipën e hollë të akullit që më kishte mbështjellë. Por ajo nuk më trembte, se faturinot në fakt askund nuk përbëjnë befasi e sidomos në tren, aq më pak. Fatorinot këtu kanë fare pak ose asfare mundësi për të befasuar. Ndihesha ngrohtë dhe rehat brenda vetes, paçka se asgjë përqark nuk i vinte as afër kësaj ndjesie, përkundrazi.
Kisha bajagi rrugë për të bërë dhe e vetmja gjë që më trembte ishte se mos dikush tjetër më detyronte ta ndanim atë tren përgjysëm, apo qoftë edhe një grimë po të më kërkonte do më dukej shumë. Ai tren më mjaftonte, por kurrësesi nuk më dilte për të tjerë. I vetmuar, si të gjithë mbretërit, i gëzohesha fronit tim, ndërsa kufijtë e mbretërisë time po zhyteshin thellë e më thellë në zemër të natës, gjarpëronin nëpër terr me kërcitjen ritmike të ligjit të rreptë të shinave. Atë natë të gjithë pishtarët e botës qenë ndezur (duket për mbretërinë time), dhe digjeshin pa tym nëpër tym, ndoshta për të njëjtat arsye. Duhet të udhëtoje shumë nëpër botë dhe ndoshta përtej gjithçkaje, që këtë natë të mund të prekje një të vërtetë paksa të vogël, sado të vogël. Sonte e gjithë e vërteta që shihej dhe shkëlqente, nuk ishte tjetër veçse gënjeshtër, por që askush nuk donte ta quante me emrin e saj.
Maskarada kishte filluar të zgjohej e ndriçuar dhe shumëngjyrëshe gjer atje ku lejonte terri i natës. E gjithë kjo kurdisje po lëshonte me nxitim e dalld tik-taket e parë, të vrullshëm dhe epshorë. Maskat funksiononin mrekullisht në harmoni me gjithë atë shtirje epidemike dhe të gjitha bashkë montonin një sfidë qesharake për kohën, e cila, si gjithmonë, e pranonte në heshtje sfidën. E ç’rëndësi ka për ty që të duket se hyre në pafundësi, ti ishte aty, ti je aty dhe kërkon të dalësh prej saj duke prishur rregullin. Kërkon të dalësh, por si një mjeran në pafundësinë tënde vetëm për të qenë me të gjithë, pasi të duket se me të tjerë dhembja dhemb më pak apo harrohet më lehtë. Ngado që ta tresësh vështrimin has në drita të ndezura, diku më dendur e diku tjetër më rrallë. Mbi kupolat e dritave të ndezura dallgëzonte e mefshët nata me gjithë ftohtësinë e saj shpërfillëse, ndërsa nën këto kupola drite, tryezat e shtruara në dhoma të ngrohta ku ngrihen dolli për këtë natë të gjatë e të ftohtë dimri, e cila nuk kërkon asgjë të ngjashme me atë që njerëzit duan t’i japin.
Përkundja e trenit më sjell një përgjumje që as më shkon ndërmend ta kundërshtoj. Nuk e di pse përgjumja, ajo dremitja e ëmbël që afrohet lehtazi në majë të gishtërinjve, më ngjan me dashurinë e parë. Je në një vend ku nuk mund të thuash se flihet, por je në buzë të ëndrrës (dashuria e parë), është ftohtë në gjithçka që të rrethon dhe dridhesh, por jo nga të ftohtit (si në dashurinë e parë), je i pambuluar dhe është gjithmonë dikush apo diçka që të pengon (përsëri dashuri e parë), së fundi, ndodhesh në një ekstazë si kjo e sotmja me pakuptimësi në të gjitha kuptimet (apo jo [?] dashuri e parë). Të gjitha si në dashurinë e parë, me të vetmin ndryshim se dashuria e parë, për dhembjen e dikujt apo për gëzimin e dikujt tjetër, nuk ka ditë të fundit pë aq sa jemi gjallë.
Sidoqoftë, afshi i ngrohtë nga brenda meje, herë pas here ngjitet në qepalla e për pak çaste më josh në ëndërr, së cilës as nuk dua t’i jepem, por as t’i iki asaj nuk mundem. Në këtë ngasje të ëmbël ledhatare, koha i vjedh diçka kusarit të minutave, që gjithsesi ndahet me të i kënaqur dhe shkon larg përtej saj. Zhytet thellë nëpër kthjellimin që grish, sa më thellë që të jetë e mundur, në kërkim të grepit të hedhur për të dhe rrallë qëllon që e gjen, shumë rrallë madje. Dikur has me një grep të madh me fill të tendosur që i ngjan shumë grepit që kërkon. E kafshon i kënaqur dhe deri diku i sigurtë se filli që e mban do ta nxjerrë në sipërfaqe e pas kësaj në breg. Tamam ashtu dhe ndodh. Në breg e çajnë nga fundi i barkut gjer në majë të kokës dhe për çudi, kjo e bën atë të tretet në kënaqësi të pamatë.
Ja shkulin të brendshmet dhe ua hedhin qenve me sy të kuq që janë gjithmonë aty dhe presin të uritur. Tani po, ndihesh ku e ku më i lehtë se një gjeth vjeshte dhe po të duash mund të fluturosh. Ja pra, përse nuk fluturoka njeriu, ja pengesa që na paskesh qenë kaq e thjeshtë për t’u kapërcyer ndërsa e dinim aq të vështirë sa s’ka. Por ç’është fluturimi përpara asaj që pret pas kësaj, diçka pak gati e padukshme, si një lodër fëmijësh dhe asgjë më shumë. Ashtu të çarë të tendosin, të kripin dhe të vënë të thahesh në diell që ngroh dhe merr sëbashku me avujt, edhe atë pak peshë të mbetur. Gjithçka përreth tani është e lehtë, aq e lehtë sa nuk kërkon më as dëshirën e as përpjekjen tënde. Kënaqësia nuk është kurrë aq e mençur sa të mund ta thuash me fjalë, ajo vetëm vjen të të befasojë dhe shkon po aq befas pa të përshëndetur. Dielli afrohet butë dhe ngroh çdo kënd të harruar nga kujtesa jonë e dobët, ngroh deri në…
Zhurmë…! Një zhurmë e papritur bën të braktisësh me pahir gjithçka, tamam në çastin kur përjetimi po tretej nëpër trup dhe anasjelltas. Hapet dera e kabinës dhe dëgjohet një zë femre:
– Gëzuar, për ku?
– Po…, si të them – iu përgjigja gjysëm përgjumësh e gjysëm zgjuar – Në stacionin e fundit ndoshta, a ku di unë se ku. Vetëm se…
Ajo as nuk priti që të mbaroj fjalinë, vetëm më pa si e çuditur dhe mbylli derën. U largua pa më thënë asnjë fjalë. Vetëm një Zot e di se çfarë i ka shkrepur në kokë kur pa se njëra nga gabinat e vagonit nuk ishte bosh. Me siguri që i jam dukur udhëtari më i çuditshëm përgjatë gjithë punës së saj si fatorino. Ndërkohë gjumi më kishte lënë përfundimisht. Të gjitha ato fragmente ëndrre m’u ngatërruan keqas në kokë dhe s’po mund të gjeja një lidhje sado të vogël për të kuptuar diçka sikur sa për të filluar të mendoj. Ndeza dhe një cigare tjetër dhe po përiqesha të besoja diçka në atë ëndërr, që sapo kaloi. Në jetë asgjë nuk ndodh ashtu si në ëndërr dhe as si në një ditë më parë. Habia na bën të lëvizim nëpër rrugë të reja dhe të mbledhim vetëm stiva të tëra përvojash, të cilat kurrë nuk i vemë të na shërbejnë. Larmia e ka fajin, ose ndoshta larmia.
U ngrita dhe dola sa të shpij pak këmbët nëpër tren dhe duket, edhe për të treguar se ikjet e mëdha kanë nevojë për ndihmën e ca ikjeve të vogla, për ca hapa më shumë. Kabinat bosh më bënin të ndieja gjithë dimensionin tim, pas çdo kilometri të lënë diku prapa dhe pas çdo hapi të hedhur. Treni ndaloi në një stacion bosh dhe si kudo qëndroi fare pak. Çapitesha ngadalë nëpër korridoret e vagonave i tëri për vete dhe i vetes. Tek njëra nga kabinat, polici i trenit puthej me njërën nga faturinot, ndërsa kapelen nuk e kishte në kokë, ndoshta si shenjë e besnikërisë ndaj detyrës. Shtetasit e mbretërisë sime jetojnë të lumtur dhe besnikë, kjo më jepte kënaqësi. Hyra në një nga kabinat, diku aty në vagonat e mesit dhe pothuaj në çastin që u ula, shpërthyen fishekzjarret e mbarimit dhe fillimit të vitit. Më lindi dëshira të bëj diçka. Duhej patjetër të bëja diçka. Unë isha mbreti dhe mbretit nuk i lejohet vetëm të vëzhgojë pa bërë asgjë në një situatë si kjo.
Treni lëvizte njësoj pa e vënë re as ndryshimin e vitit e as shigjetimet e fishekzjarreve nëpër terr, që ngjiteshin me nxitim dhe rrëzoheshin pastaj pa shpresë. Edhe polici me siguri vazhdon avazin me faturinon duke ruajtur gjithë dinjitetin e uniformës që mbante. U ngrita dhe çela dritaren. Koha qe ftohur edhe më. Edhe pse nëpër natë flakësoheshin mijëra zjarre, ajri ishte akoma më i ftohtë si për të thënë gjthë kotësinë e kësaj feste. Nxorra kokën në dritare. Tashmë e dija çfarë duhet të bëja edhe pse kjo mund të ngjante me çmenduri. Do t’i bërtas botës me gjithë ç’kam në gjoks. Po, po, do t’i bërtas edhe pse e di mirë veshin e saj të shurdhër. Le të mos më dëgjojë ose le të shtiret sikur s’më dëgjon, për mua është njësoj. Britma ime është heshtja ime, shurdhëria e botës është zhurma e saj. U mbusha me frymë sa gjoksi më dhëmbi dhe britmën e përplasa nga dritarja e hapur nëpër ajrin e ftohtë të natës me gjithë sa më hanin mushkëritë. Klithma ime akoma s’kishte mbaruar dhe treni frenoi, ndaloi paçka se nuk kishte stacion kurrkund afër. Dikush e dëgjoi britmën time dhe me sa duket, ndoshta edhe e kuptoi përsenë e saj. Dola ngadalë nga kabina dhe shkova tek dera e vagonit. E hapa dhe zbrita po aq ngadalë. Nuk isha nisur për të mbërritur kund tjetër, përveç se për të qenë larg. Le të shkonte treni bosh pa mua. Isha mjaft larg festës. Tamam aq sa duhej të isha larg. I vetëm me veten, nëpër rrjedhën time, me hapat e mi.
Fatmir Baçi
