STRATEGJIA E MADHE: TURQIA SI NJË FUQI E MESME ELASTIKE
Amir Shabani
Gjersa kemi hyrë në dekadën e tretë të shekullit 21, sundimtarët turq do të bënin mirë të vendosnin për një strategji të madhe që jo vetëm do të siguronte integritetin territorial dhe mbijetesën e kombit në mes sfidave gjeopolitike në rritje të fqinjësisë së saj, por edhe katapultën e Turqisë për të liga e vendeve më të zhvilluara në të gjithë globin. Srategjia e madhe e “fuqisë së mesme elastike” do të jetë e duhura për t’u zgjedhur në këtë drejtim.
Përcaktimi i strategjisë së madhe si një plan ose hartë rrugore ndihmon vendimmarrësit të përdorin me sukses mjete të energjisë ose instrumente të energjisë për të arritur qëllimet kombëtare, dhe qasja e “fuqisë së mesme elastike” përfshin elemente realistë dhe liberalë.
Ai mbështetet në një kuptim realist të politikës ndërkombëtare, në atë që mbijetesa dhe maksimizimi i fuqisë janë qëllimet më të rëndësishme të shteteve, edhe nëse ato evidentojnë karakteristika të ndryshme brenda vendit. Turqia qëndron në një rajon kritik të rrethuar nga shumë vende, shumë prej të cilave fituan pavarësinë e tyre pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane.
Të jesh vigjilent dhe të ndihesh vigjilent ndaj kërcënimeve të mundshme territoriale, është mjaft normale si për vendimmarrësit turq ashtu edhe për popullin tur. Stabiliteti i brendshëm i vendit dhe integriteti territorial kërkojnë që Ankaraja të jetë më e fortë se ato që kufizon për sa i përket aftësisë së matshme të fuqisë materiale dhe ndihmon fqinjët e Turqisë të ruajnë sovranitetin dhe pavarësinë e tyre.
KAPËRCIMI I FATEVE – Paqja dhe stabiliteti i Turqisë janë të lidhur fort me paqen dhe stabilitetin rajonal. Megjithatë që kjo të ndodhë, fqinjësia e vendit nuk duhet të jetë qendra e grindjeve dhe rivaliteteve rajonale dhe globale. Turqisë i duhet një korridor paqeje për të ruajtur rendin e saj të brendshëm.
Mundësia që fqinjët e vendit të shndërrohen në zona të luftës civile që presin njësitë ushtarake të lojtarëve më të fuqishëm rajonalë dhe globalë, duhet të shmanget me çdo kusht. Nga kjo perspektivë, investimi në kapacitetin autonom të fuqisë ushtarake është jetik për suksesin e strategjisë së madhe të Turqisë.
Në qoftë se Turqia nuk ka fuqi të qëndrueshme ekonomike duke ushqyer një ushtri të fuqishme që mund të parandalojë dhe mposhtë konkurrencën ose fuqitë ekstra-rajonale, asaj mund t’i duhet të kompromentojë interesat e saj thelbësorë kombëtar përpara kërkesave të jashtme.
Kjo sugjeron që prania ushtarake e Turqisë në Siri, Irak, Libi, Mesdheun Lindor, Ballkan dhe Kaukaz është një domosdoshmëri për vendin për të ndihmuar krijimin e një korridori paqeje përgjatë kufijve të tij. Ai hap rrugën për një mjedis rajonal të qëndrueshëm dhe të parashikueshëm.
Logjika realiste gjithashtu manifestohet në përpjekjet e vazhdueshme të Turqisë për t’u marrë vesh mirë me fuqitë globale dhe nëse është e mundur, të përfitojnë nga mosmarrëveshjet dhe grindjet mes tyre. Ky është një ekuilibër themelor i politikës së pushtetit dhe ka një histori të gjatë të vazhdimësisë që daton që nga themelimi i Perandorisë Osmane.
Një shprehje që do përkonte me këtë gjendje është se “Turqia nuk mund dhe nuk duhet t’i vendosë të gjitha vezët e saj në një shportë.”
Në rendin botëror të sotëm multipolar dhe policentrik, lidhjet institucionale të Turqisë me aktorët perëndimorë janë pasuri e fortë në marrëdhëniet e saj me fuqi të tilla jo-perëndimore si Rusia, Kina dhe Irani.
Në mënyrë të ngjashme, marrëdhëniet e saj në zhvillim me fuqitë jo-perëndimore i japin Turqisë një kahje domethënëse në marrëdhëniet e saj me perëndimorët. Turqia duhet të ruajë aftësinë e saj manovruese në marrëdhëniet e saj të jashtme dhe rendi aktual botëror i ofron Ankarasë përparësi të konsiderueshme në këtë drejtim.
Prania e Turqisë sa më solide brenda NATO-s dhe sa më premtuese janë çështjet e Bashkimit Evropian të Turqisë, aq më shumë fuqi negociuese do të kishte Turqia përballë Kinës dhe Rusisë.
Në këtë kontekst, bashkëpunimi i sigurisë së Ankarasë me Moskën dhe përmirësimi i marrëdhënieve ekonomike me Kinën, do të sugjeronte që Turqia mund të ishte e papërshkueshme nga presioni perëndimor dhe shtrembërimi i krahut.
ÇFARË PARAQET REALIZMI – Realizëm do të thotë se Turqia duhet të bëjë çmos për t’u bërë një aktor strategjikisht i pavarur, në mënyrë që asnjë nga fuqitë globale të mos e shohë atë si një peng ose instrument në marrëdhëniet e tyre diplomatike me njëri-tjetrin.
Dimensioni realist në strategjinë e qëndrueshme të fuqisë së mesme të Turqisë për fuqinë e mesme gjithashtu sugjeron që sundimtarët e saj duhet të shmangin ndjekjen e qëllimeve ambicioze dhe tepër të zellshme që nuk mund të përmbushen me aftësitë e dhëna të kombit për pushtet. Realizmi do të diktonte që Ankaraja kurrë të mos vuante nga një hendek i pjekur midis pritjeve dhe aftësive të saj.
Turqia është një fuqi e mesme dhe për këtë arsye po ndjek aspiratat për të qenë më aktive në rajonin e saj, por është globalisht rraskapitëse.
Për sa kohë që vendi ka disa brishtësi të brendshme të llojeve të ndryshme, ndjekja e një strategjie pohuese të vendosjes së rendit jashtë vendit nuk është fillestare. Bërja e qëndrueshmërisë në rendin e sotëm të trazuar botëror kërkon që Turqia ta vendosë shtëpinë e saj sa më shpejt të jetë e mundur dhe të mohojë aktorët e jashtëm çdo pretekst për t’u përfshirë në punët e saj të brendshme.
RENDI HOBESIAN – Kjo na sjell në dimensionin liberal të strategjisë elastike të fuqisë së mesme. Për fuqi të tilla të mesme si Turqia, një urdhër Kantian në nivele rajonale dhe globale ka të ngjarë të prodhojë rezultate më premtuese dhe të frytshme sesa një urdhër Hobbesian.
Gjysma e Bruto Produktit Vendor (BPV) të Turqisë vjen nga tregtia ndërkombëtare dhe vendi duhet të ketë qasje në investime të huaja direkte (IHD) dhe transferime të teknologjisë nëse dëshiron të bëhet plotësisht një ekonomi e zhvilluar e papërshkueshme nga stuhitë financiare.
Një rend botëror që ndërtohet mbi multilateralizmin, të drejtën ndërkombëtare, tregtinë ndërkombëtare, qeverisjen institucionale, praktikat e buta dhe të pushtetit civil dhe forma të ndryshme të ndërvarësisë do t’i përshtaten interesave të Turqisë shumë më mirë sesa një rend botëror që reflekton përparësinë e politikës së fuqisë së madhe, shenjtëron sferën e mentalitetit të ndikimit, evinon rivalitetet gjeopolitike dhe legjitimon përdorimin e instrumenteve të fuqisë shtrënguese në marrëdhëniet ndërkombëtare.
Ngritja e vendit si një fuqi e mesme e respektueshme mund të bëhet e mundur vetëm nëse së shpejti bëhet një ekonomi e zhvilluar. Që të ndodhë kjo sidoqoftë, elementët kantianë duhet të rivendosen në politikën globale më shpejt sesa më vonë.
Strategjia e madhe e “fuqisë së mesme elastike” duhet të kontribuojë në shfaqjen e urdhrave kantianë në fqinjësinë e Turqisë dhe në të gjithë globin.
Ngjashëm me fuqitë e tjera të mesme në politikën botërore, Turqia nuk duhet ta gjejë kurrë veten në një pozitë të palakmueshme për të pasur nevojë të rreshtohet me një fuqi globale në kurriz të një tjetre. Forcimi i dinamikës Hobbesiane në politikën globale jo vetëm që do të theksonte polarizime të ngurta midis superfuqive, në botën e sotme që do të thotë Shtetet e Bashkuara dhe Kina, por gjithashtu zvogëlon aftësinë manovruese të vendeve më pak të fuqishme.
Polarizimet e ngjashme me Luftën e Ftohtë do të ishin kufizuese për shumë vende. Turqia ka nevojë për qetësi, parashikueshmëri dhe stabilitet në politikën globale. Më vete, megjithatë, nuk është aq i fuqishëm sa të kontribuojë në rezultate të tilla. Prandaj, do të jetë në interesat strategjikë të Turqisë të rrisin fushën dhe intensitetin e bashkëpunimit të saj me fuqitë e tjera të mesme, të cilat duket se kanë përparësi dhe dobësi të ngjashme.
