Në botën myslimane, përmbledhjet e gjeografisë dhe historisë quheshin “kopshte”. Ashtu sikurse kopshtet e vertëta, këto libra duhet të rriteshin në volum.
Idetë më të mira duhej të kultivoheshin dhe mostrat e dobëta gjithnjë hiqeshin. Duke zbuluar këto vepra në fund të shekullit të 17-të, lexuesit evropianë u mrekulluan. Nuk është çudi.
Perëndimorët gjithnjë kishin gëlltitur gënjeshtra për botën myslimabe dhe besimin e tyre. Përmes një studimi të kujdesshëm, intelektualët europianë ndihmuan në lulëzimin e kopshteve në gjuhë të reja.
Puna e tyre do të formonte më pas pikëpamjet e huaja për Lindjen e Mesme.
Në një studim të thellë, Alexander Bevilacqua fillon me vetë librat. Nga rreth 1600 sosh, europianët mblodhën mijëra dorëshkrime arabe, turke dhe persiane nga tregjet e Lindjes së Mesme. Shumë përfunduan në biblotëkat e mëdha “orientale” në Leiden, Oksford dhe Paris. Kopshtet historike dhe gjeografike ishin të njohura, por po ashtu ishin anketime të jurisprudencës dhe historisë islame. Edhe përkthimet arabe të teksteve të lashta greke ishin të dëshiruara. Antoine Galland, një diplomat francez, u dërgua në Stamboll në vitin 1679 me një listë pazaresh “gati njëzet faqe të ngushtë”.
Ky oreks për studim nga rritja e bindjes fetare. Pas reformimit krishterizmi u nda në Europë dhe katolikët me protestatnët nuk garuan mes vete për shpirtin europianë, por u përpoqën që të dëshmonin vetën e tyre në botë, duke përfshirë edhe myslimanët. Në vitin 1698, Lodovico Marracci pa përkthimin latin të Kuranit të botuar në Padova, me arabishten e shtypur më sipër. Marracci punoi për të mohuar Islamin, duke përkthyer me kujdes dhe duke kundërshtuar secilën sure nga ana e tij. Por duke studiuar një besim të çuditshëm në mënyrë kaq shumë, Marracci dhe bashkëkohësit e tij e bënë atë një shërbim, thotë Bevilacqua. Pamjet mesjetare të Islamit si një “parodi djallëzore” nuk ishin më të besueshme.
Në vitin 1650, Edëard Pococke botoi “Një mostër të historisë së arabëve”, një fotografi e lavdishme e jetës dhe kulturës arabe. Kur Simon Ockley prodhoi “Pushtimi i Sirisë, Persisë dhe Agjipit, nga Saracenët”, në vitin 1708, ai deklaroi se subjektet e tij ishin “shumë të konsiderueshme, si nga Armët ashtu edhe nga të mësuarit e tyre”. Pococke citoi dhjetra vepra të reja në dispozicion në gjuhën arabe në “Shembullin” e tij, jo vetëm veprat fetare islame, por ato të Avicenës, një mjek persiane dhe Maimonides, një filozof hebre. Kjo ndihmoi Lindjen e Mesme të duket më pak e huaj, shkruan Bevilacqua. Ashtu si grekët dhe romakët, evropianët më në fund e kuptuan kulturën islame ishte “e rrënjosur në të njëjtat vlera si ato perëndimore”.
Dijetarët mësuan shumë nga njëri-tjetri. George Sale e përdori Marraccin në përkthimin e tij të këndshëm në gjuhën angleze të Kuranit (botuar në 1733, ishte popullor deri në vitet 1950). Nga ana e tij, Ockley tërhoqi dorëshkrime nga koleksioni Pococke. Idolat e Iluminizmit si Voltaire dhe Edëard Gibbon ishin borxhli ndaj turmës së njëjtë. Gibbon u mbështet në Pococke dhe Sale për të informuar “Rënien dhe Rënien e Perandorisë Romake”, edhe pse ai dhe Voltaire në përgjithësi shmangën duke bërë argumente të reja, në vend që t’i shtonin pararendësit e tyre më pak të njohur në rrjedhën kryesore. Më vonë shkrimtarët, sidomos Flaubert, mbajtën punën e arabëve të shekullit të 17-të gjallë thellë në vitet 1800.
Kjo rritje e marrëdhënieve kurrë nuk është rraskapitëse. Autori punon shumë për të mbajtur “republikën” e tij simbolike të lehtë për t’u ndjekur, madje edhe kur ai luan nga latinishtja në arabisht deri në frëngjisht në një faqe të vetme.
Bevilacqua përfundon historinë e tij në një shënim më të zymtë.
Përderisa europianët u bënë më laikë, ekonomia e saj përparoi dhe rivalët myslimanë dhe otomanë ishin ranë dhe studimi mbi Islamin u bë më pas pas urgjent. Deri në 1800, komentet e Kuranit që mbërtheu aq Marracci dhe kolegët e tij, nuk u menduan më si të dobishme. Në vend të kësaj, studiuesit perëndimorë filluan të patronizojnë fqinjët e tyre në të gjithë Mesdheun. Feja e tyre “u konsiderua si një forcë që mbante muslimanët”, thotë z. Bevilacqua. Një keqardhje që ai ofron pak më shumë se kaq, duke pasur parasysh problemet që Lindja e Mesme nuk do t’i shkaktonte injorancës perëndimore, nga Sykes-Picot në Suez. Por në përgjithësi, “Republika” është një kënaqësi. / Time/ Përktheu: arbresh.info
