Rruga e xhihadit 559 – 589 h.
Ministri i kalifit Ubejdi strehohet te Nurudin Mahmudi, pasi që i kërcënohet Dargam ibn Sivari që bëhet ministër i Adidit. Patë kërkuar ndihmë prej Nurudinit për ta kthyer postin dhe për kompensim tia jep Nurudinit një të tretën e të ardhurave të Egjiptit. Ai Nurudini pregaditi një ushtri me udhëheqësi të Esedudin Sherikut – xhaxhai i Salahudinit. Këta me Shavirin i orientoi kah Egjipti. Në krye të kësaj ushtrie ishte Salahudini i cili ariti të mposhtë Dargamin dhe ta rikthen Shavirin në postin e vet. Mirëpo Shaviri e theu premtimin dhe anoi ka frengët kundër Esedudin Sherikut.Ai ishte strehuar në Belbis derisa u liruan prej rrethimit me kthimin e frengëve në kështjellat e tyre të friksuar se mos po u kërcnohet Nurudini.
Në vtinn 562 h. Shiriku kërkoi leje nga Nurudini të kthehet në Egjipt për ti luftuar frengët. Ai i dha leje e këtë e shoqëroi djali i vëllaut vet Salahudini. Ky udhëheqës ariti që me dymijë kalorës të mund ushtrinë frenge me mijëra ushtarë të ndihmuar nga egjiptianët, pasuesit e Shavirit. Pastaj e pushtoi Aleksandrinë dhe Salahudinin e bëri mëkëmbës. Pastaj u drejtua kah Saidi dhe e pushtoi. Në ndërkohë, frengët në bashkpunim me egjiptasit e rrethojnë Salahudinin në Aleksandri tre muaj. Derisa kthehet xhaxhai i tij dhe me marveshje me Shavirin, Salahudini e lëshon Aleksandrinë dhe së bashku me xhaxhain e tij kthehen në Sham.
Në vitin 564 h. frengët e sulmojnë Egjiptin e Adid el-Ubejdi kërkon ndihmë prej Nurudin Mahmudit që kishte pregatitur ushtrinë për herë të tretë me udhheqësi të Sherikut. I drejtoi kah Egjipti për ti luftuar frengët. Në këtë ushtri përsëri u gjet Salahudin Ejubi. Kur aritën në Egjipt, frengët e kishin lëshuar pasiqë Shaviri u kishte dhënë pasuri të madhe. Ata ishin larguar së shpejti para se të arinë ushtria muslimane.
Në këtë iniciativë , Salahudini ariti ta zen ministrin Shavir dhe ta mbysë. Pastaj Sheriku bëhet ministër i Adidit. Nuk zgjati shumë kohë edhe ai vdes kështuqë e zëvendëson në ministri Salahudin Jusuf ibn Ejubi dhe u emërtua mbret ndihmues.
Salahudini shfaqi mundësi të mëdha për lehtësimin e punëve qeveritare në Egjipt. Filluan ta duan njerëzit. Ai duke iu falenderuar udhheqësisë së tij korekte zgjodhi për vete udhëheqës ushtarak me të cilët ariti ti ngadhnjen frengët që kishin pasur rrethuar Dimjatin
në periudhën e tij. Këtë suksses e ariti pasi Nurudini e ndihmoi me dërgimin e ushtarëve në mesin e të cilëve ishte edhe i ati i tij Nexhmudini dhe vëllezërit e tij.Kjo ngjau në vitin 565 h.
Kur iu dha mundësia Salahudinit, i suspendon gjykatësit e Ubejdinasve dhe emërton ghykatës (të ri të medhhebit) shafi. Ndërton medrese dhe rregullon vakufet. Pastaj fillon tu kërcnohet dhe ti sulmon frengët që ishin në Sham. Disa ditë para se të vdesë Adidi, Salahudini e ndërpreu thënien “ haj-ala hajril amel “ gjatë ezanit . Në Egjipt në vitin 567 h., depotë e shtetit pas vdekjes së Adidit kaluan te Salahudini. Ai i shprëndau dhe nuk mbeti për të gjë. Zyren e tyre ia dorzoi kadiut të dalluar që u bë kadi i sulltanit Salahudin dhe këshilltar i veçant i tij.
Salahudini vazhdoi tiu kërcnohet krishterëve në fortifikatat e tyre në Palestinë dhe i shtriu çetat e tyre në tokat e jugut. Këtyre ia bashkangjiti edhe Jemenin dhe Hixhazin mirëpo akoma ishte nën udhëheqjen e Nurudin Mahmud ibn Zenkit.
Pasi vdiq Nurudini – All-llahu e mëshiroftë – në vitin 569 h. dhe transferohet çështja e qeverisë te i biri i tij Salih Ismail, konfrontohen emirët ( princat ) dhe pas kësaj, Shami bjen në huti. Salahudini friksohet që frengët mos po e shfrytëzojnë këtë gjendje e të pushtojnë atë që ishte nën sundimin e Nurudinit. Del nga Egjipti dhe ia mësyn Shamit në vitin 570 h. hyn në Damask dhe nuk ka qenë kundër askush, siç e ka përmendur Ibn Kethiri All-llahu e mëshiroftë.
Edhe pse patën tentativa familja Zenki në Musil dhe Halep për një ndërprerje të ndihmave Salahudinit, ai ariti që të mer Halepin dhe të përfiton mëkëmbësit e Musilit. Atëherë ai filloi të pregatitet më tepër ushtarakisht për ti dëbuar kryqzatat nga xhamia e shejtë – Mesxhidul-Aksa. Kjo ngjarje, ka zgjatur përafërsisht dymbëdhjetë vjet ku Salahudini u përballua me vështirësi dhe kurthe të mëdha nga ana e frengëve si dhe nga disa princave musliman. Mirëpo, ai ariti – me atë që ia dha All-llahu nga guximi, trimëria dhe zotsia e sabri në vështirësi – të tejkalon pengesat dhe vështirësitë që pastaj të pregatitet për një betejë vendimtare kundër krishterëve dhe për ta rikthyer Mesxhidul-Aksanë. Salahudinit i patën ndihmuar në zbatimin e obligimeve, vëllezërit e tij, bijt e tij dhe bijt e vëllezërve të tij. Ata i patë ndihmën më të mirë në mbrojtjen e qeverisë së tij dhe në dëbimin e krishterëve nga votrate tyre të pushtuara.
Beteja vendimtare
Ky ngadhnjyes, Salahudin Ejubi kishte bërë marëveshje me frengët për armëpushim në vitin 576 h. ashtuqë të mund të vendosë siguri në provincat që iu bashkuan dhe ti bën unik për ti bashkuar forcat me pasuri dhe ushtarë për të çliruar (rikthyer) Mesxhidul-Aksanë. Mirëpo udhëheqësi krishter në kalanë e Kerekut , Ronald Ernath e prishi marëveshjen dhe kishte mësyer të sulmon Meken dhe Medinen. Qëllimin e tij deshti ta realizon me lundrim nëpër Detin e Kuq e kështu të arin në Medine Munevere. Prej atje i dalin në pritë ushtarë egjiptian dhe i mbysin pothuajse të gjithë, përpos disa që aritën të ikin me udhëheqësit e tyre. Mirëpo ai vazhdoi në hapat e tija të mëparshme dhe haxhijve ua kishte prerë rrugën. Kishte thënë nga mllefi i bestutnive të tija të verbëta: – Nëse besojnë në Muhamedin, atëherë le të vjen Muhamedi që ti shpëton. Kur i ariti ky lajm Salahudinit, u betua se do ta mbytë atë me dorën e vet.
Beteja vendimtare mes ushtrisë së Salahudinit dhe ushtrisë krishtere shpërthen në Hitin afër (detit) Taberije në vitin 583 h.. kështu siç ka thënë ‘Imad el-Esfahani biografist i dytë për jetën e Salahudinit. Ai vit ishte viti i artë, u pastrua vendi i shejtë dhe me çlirimin e saj u rahatuan edhe vendet tjera. Ngadhnjeu shteti Nasirije dhe u mposht populli krishter; u dallua e mira nga e keqja dhe u hakmor Teuhidi (Monoteizmi) ndaj trinisë.
Takimi i dy palëve ndodhi në ditën e Xhuma me datë 24 Rebiul-ahir 583 h. Salahudini atëbotë patë tubuar ushtrinë e tij prej në lindje ( Irbil, nga gadishulli dhe nga Dijar Bekër ), nga Shami dhe Egjipti. Me numër ishin dumbëdhjetë mijë, ndërsa ushtria e frengëve gjashtëdhjetë mijë. Salahudini dëshironte që në beteja të takohet me kundërshtarët në ditën e Xhuma në kohën e namazit që të takohet me kohën kur muslimanët bëjnë dua për ti përfocruar muslimanët.
Salahudini ishte ekspert në front të luftës. Për ushtrinë e vet kishte zgjedhur vend të ngritur që i mbikëqyrnin bunarët. Pasi hynë të krishterët në front, a ishin etur për ujë në atë vapë verore, u ishin nxirë fytyrat, ogourzive – kafirave dhe tagutëve . Në ditën e nesërme, në ditën e shtunë me 25. 4. 582 h. u shtua vapa, era filloi të frynë kah ushtria krishtere e muslimanët e shfrytëzuan rastin e kallin kullosën e tharë. Zjarri filloi tu shkon kuajve nëpër këmbë. U gjendën në pozitë të vështirë. Kishin rënë në mes dy zjareve, vapës së diellit dhe vapës së zjarit. Pos kësaj u përballuan me shpata, shtiza dhe shigjeta. U vranë tridhjetëmijë, u robëruan tridhjetëmijë e në mesin e të robëruarve ishte edhe mbreti i tyre. Te të robëruarit u gjet edhe Ronaldi udhëheqësi i kalasë së Kerekut. Për këtë, Salahudini kishte premtuar se do ta mbysë.
E sjellin mbretin dhe udhheqësin e kalasë. Mbretit të robëruar, Salahudini i ofron ujë të ftohtë, ndërsa Ronaldit i jep të zgjedhë në mes islamit dhe vdekjes. Ai refuzoi islamin e Salahudini e mbytë me dorën e vet për ta përmbushë betimin.
Pas këtij ngadhnjimi, rruga për ta çliruar Kudsin lehtësohet. Salahudini ia mësyn pushtimin e kështjellave bregdetare që tu ndalen ndihmat ushtrisë krishtere të fortifikuar në Kuds. Pastaj marshon kah ato dhe i rrethon. Pastaj ushtria krishtere kërkojnë prej Salahudinit të pranon dorzimin e tyre. Ai ua pranoi.
Këtu dalin në shesh vyrtytet e larta të Salahudinit, sjelljet e tija shembullore që i kultivoi në fenë islame, fe e faljes dhe tolerancës.
Në vend që të hakmiret për mbytjet e tmershme që bënë ushtria krishtere kur hynë në Kuds, ai pranon të dorzohen dhe të paguajnë fidje të vogël e kush nuk paguante mbetej i robëruar. Shumë nga pleqtë dhe të varfërit që nuk kishin të paguajnë fidje pothuajse të gjithë i liroi. Ata që paguanin fidjen, i liroi të kthehen të sigurtë. Mbretërit evropian ishin betuar se më nuk do të kthehen për ta luftuar Salahudinin. Mirëpo së shpejti ata e prishin këtë kontratë, pregatiten përsëri për ti luftuar muslimanët me qëllim për ta okupuar Kudsin.
Mirëpo All-llahu ishte në pritë të tyre dhe të krishterët nuk mundën të pushtojnë Kudsin për herë të dytë derisa ndodhi lufta e kryqzatave të kohës re, ushtria evropiane hyn në Kuds dhe ia dhuroi çifutëve.
Nuk kaluan dy vjet të plota që ishte çliruar Kudsi, mbretërit krishter e thyen besatimin. Ata që ishin tubuar në kala, nisen për në Akka dhe e rrethojnë. Pasi i arin lajmi Salahudinit, menjëherë u nis për ta ndihmuar. U del në front ushtrisë krishtere ku ndodhë përleshje e madhe. Nga vështirësitë pothuajse ushtria krishtere u larguan nga froni sepse zgjati rrethimi. Në ndërkohë u vjen ndihmë materiale dhe ushtarake me udhëheqësinë e mbretit anglez Riçard dhe mretit francez Filip Agustos. Me këtë ndihmë ua kthyen vullnetin ushtrisë krishtere. Kështu aritën dy vite ta mbrojnë pozitën e tyre prej brenda dhe nga jashtë të ndalojnë që mos të hyn Salahudini në Akka. Me rënien e Akkas, Riçardi mendoi se rruga për në Kuds është hapur, mirëpo Salahudini qëndroi i pathyeshëm para forcave ushtarake krishtere dhe i rezistoi ata që të hynë në Kuds.
***
Salahudini tregoi vyrtytet e tija të larta në betejën me Riçardin. Vyrtyte me të cilat habitet perendimi. Prej tyre është rasti kur Salahudin Ejubi i kishte dërguar kalë Riçardit pasiqë e kishte parë duke luftuar në këmbë. Kur është sëmurë Riçardi, Salahudini ia ka dërguar mjekun e vet.
***
Pasi vëren Riçardi se nuk mundet ta mundë Salahudinin, bëri marveshje për paqë tre vjetë dhe atë sipas kushteve që i përpiloi Salahudini – All-llahu e mëshiroftë. Pastaj largohet nga Palestina duke premtuar se do të kthehet pas tre vjetëve që ta pushton Kudsin por ai nuk u kthu më kurë. Mbeti në vendin e tij në rahati e kënaqësi duke e haruar të kaluarën.
***
Një vit pas kthimit të Riçardit në vendin e tij, dmth. Në vitin 589 h. vdes Salahudini Allahu e mëshiroftë me mëshirën e Tij dhe e shpërbleftë me shpërblimet më të mira.për gjithë kontributin që dha.
Fundi i udhëtimit
Në muajin Safer të vitit 589 h. befas sëmuret Salahudini dhe dita ditës i ashpërsohet sëmurja. Në natën e mërkurë të njëzet e shtatën të muajit Safer e ftoi njërin nga dijetarët që të bunë te ai, ti lexon Kur’an dhe tia përkujton shehadetin. Trgohet se kur i ka lexuar ai Kur’an ajetin : “ Ai është All-llahu që ska të adhuruar ( me të vërtrtë ) përpos Tij, e di të gabin (të fshehtën) dhe të dukshmen …“/ Hashër 22/, Salahudini duke i përjetuar agonit e vdekjes ka thënë po, ashtu është. Pasi ka thirë ezani i sabahut vjen kadiu i famshëm, pasi hyn te ai që po i përjetonte çastet e fundit, i lexojnë ajetin : “ po nëse ata refuzojnë (atë që ua sjell), atëherë thuaj: ” All-llahu është për mua mjaft, s,ka të adhuruar pos Tij vetëm te Ai jam mbështetur, e Ai është Zot i Arshit të madh “. /Teube 129/ buzëqeshë i shkëlqen fytyra dhe ia dorzon shpirtin Zotit të Madhëruar. All-llahu e mëshiroftë , … dhe e bëftë banor të Xhenetit.
Ibn Halkani ka thënë: – Dita e vdekjes së tij ka qenë musibet (fatkeqsi) që nuk ka ngjarë prej kur kanë vdekur kalifët rashidun ra. Kalanë, mbretrinë, dynjanë e kaploi një ndjenjë melankolike dhe vetjake nuk e din kush përpos All-llahut të madhëruar. Kam ndëgjuar prej njerëzve që kanë dëshiruar të japin shpirtin për të. Kam patur ndjenja se kjo është e tepruar, por e kam ditur se po të ishte e pranuar kjo do të jepte ndonjëri edhe shpirtin.
E kanë nxjerur pas namazit të drekës në tabut (arkivol) të mbuluar me stof . Kur e panë njerëzit, i ngritën zërat dhe shtohet zhurma, fillojnë të qajnë. Pastaj ia falin xhenazen dhe e varrosin te shtëpia e tij në kalanë e Damaskut.
Poetët thurën vargje të shumta. Më e mira ishte poezia e shkrimtarit të Salahudinit, Imad El-Asfahani në të cilën thotë:
Ku është ai që vazhdon të jetë udheheqes i yni
Shpresohet në thirjen e tij dhe friksohen nga hapat e tij
Ku është ai që prej forcës tij, frengët i ulën kokat
të mposhtur dhe me fuqine e tij ariti ti zhvillon betejat
Në kasën e vet nuk kishte lënë përveç një dinar dhe tridhjet e gjashtë dirhem. Nga prona nuk kishte lënë as shtëpi , as tokë, as arë, as bahçe, asgjë prej pronave.
Pas vete la shtatëmbëdhjetë djem dhe një vajzë.
Para përfundimit
Salahudin Ejubi –All-llahu e mëshiroftë – u dallua me:
• Iniciativën e tij për bashkimin e muslimanëve.
• Formimin e ushtrisë për ti luftuar kryqzatat.
• Çlirimin e trojeve islame.
• Gjykim të drejtë dhe saber.
• Trimëri dhe guxim.
• Dituri dhe dashuri ndaj dijetarëve.
• Mëshirë dhe ndjesë ndaj te dobtëve.
• Tolerancë dhe falje.
• Maturi dhe mjeshtri.
• Strateg luftarak.
• Mbrojtës i sunetit
• Burrë shteti etj.
Përfundim
Ky pra është Salahudin Jusuf ibn Ejubi, mbrojtës i sunetit dhe mposhtës i kryqzatave. Për meritat e tij dëshmuan të gjithë i dituri dhe i padituri, i miri dhe i keqi.
* Ka shkruar për Salahudin Ejubin Vil Dijurant i cili thotë:
– Ai (Salahudin Ejubi) i ka mësuar mjeshtritë politike dhe taktikat luftarake por me kete bashkangjiti mirsine dhe te kapurit per feje ne te cilen ishte i flaket si dhe praktikues. Modest në jetë që nuk dallohej nga jeta e asketëve. Rrobat më të mira i ka pasur ka qenë nga leshi i vrazhdë i trashë.
– Salahudini pasi rregulloi shumë punë të qeverisë, i është përveshur realizimit të interesave popullore si ndërtimin e spitaleve, xhamive, shkollave. I hoqi tatimet, i ktheu hakun secilit dhe i dha prioritet ndërtimtarisë dhe mësimit.
Ka thënë: – Banorët e shtetit islamik janë krenuar me drejtësinë e tij dhe gjykimin e tij të drejtë por edhe krishterët pranonin këtë edhe pse ai nuk ishta i fesë së tyre.
Ka thënë poashtu : – ka qenë i butë me të dobtit, mëshirues ndaj të pësuarve. Ndaj armiqve është ngritur aq sa i ka bërë historianët të habiten si islami ka krijuar njeri (burrë) madhështorë deri në kufi.
Këshilla që ia dha Salahudini birit të vet Dhahirit
Të këshilloj me devotshmëri ndaj All-llahut se ajo është koka e çdo hajrit.
Të urdhëroj me atë që të ka urdhëruar All-llahu se kjo është shkaku I shpëtimit.
Ta tërhjek vërejtjen nga gjaqet dhe marjen me to se ai ëhstë gjaku që s’fle. H
Të këshilloj ti përfitosh zemrat e njerëzve dhe të shikosh gjendjen e tyre se ti je përgjegjësi, përgjegjësi i All-llahut për ata.
Të këshilloj që ti përfitosh zemrat e emirëve (princave) dhe njerëzve me punë të mëdha në shtet se nuk arita këtë që arita ndryshe përveç me sjelljen e tillë me njerëzit.
Mos e urej askend se vdekja nuk e len askend.
Ke kujdes atë që është mes teje dhe njerëzvese nuk falet përpos me pajtimin e tyre e ajo që është mes teje dhe All-llahut falet me teuben (pendimin) tënd se Ai All-llahu është Bujarë.
All-llahu e mëshiroftë Salahudinin dhe ndihmëtarët e tij dhe i shpërbleftë me shpërblimet më të mira në Xhenet.
shënime:
Dimjati – qytet në Egjipt.
Këtë thënie në ezanin e sabahut e thonin shiat.d.m.th. ejani në punën më të mirë. Mirëpo Salahudin Ejubi e ka ndërprerë se ajo shtesë ka qenë bidat – risi që nuk lejohet. I dërguari savs ka thënë: – kush vepron ndonjë vepër (në fe) që nuk është në fenë tonë konsiderohet e refuzuar.
Mosuli – qytet në Irak.
Kereku – qytet në Siri.
Hitin – vendi ku u zhvillua beteja.
Tagut – sinonim për pabesimtarët. Tagut i thuhet çdo adhurimit përpos të All-llahut.
Fidje – pagesë për të kompensuar diçka.
Akka – qytet në Siri.
Kjo thënie është citat nga Vil Dijuranti por nga kënvështrimi ynë thojmë se më mirë do të ishte të thuhet : ” islami ka kultivuar ” . A. Sh.
përktheu dhe pregaditi: Ali Shabani,
