Brenton Kotorri
Sakrifikimi i intimes
Sot, në epokën postmoderne ku jetojmë, intimja është publike, personi është personazh dhe përjetimi është instinkt. Sot, intimiteti inkurajohet të jetë sa më publik, si pasojë e agjendave kulturore që e konceptojnë këtë njësim si emancipim dhe progres.
Deri në Luftën e Parë Botërore etiketa shoqërore ende funksiononte për inerci të një epoke viktoriane që shtrihej në gjithë Europën, por edhe vende të Komunuelthit anembanë globit. Të aplikoje normat morale dhe etiketën sociale ishte jo vetëm shpërfaqje e kulturimit personal dhe qytetarisë, por edhe një tregues i statusit ekonomik. Sepse që të mbaje dukjen dhe dinjitetin, ishte e nevojshme një bazë financiare që u mundësonte njerëzve të shfaqeshin në publik sa më të kuruar në veshje dhe në sjellje. Historikisht, aristokracia, paria, fisnikëria dhe borgjezia e lartë, në çdo vend të globit shquhej për sjelljen në publik, manierat e komunikimit, veshjet dhe aksesorët. Ishte normale që një familje me mundësi financiare dhe status social të punësonte guvernante për fëmijët ose më së paku një mësuese të etiketës shoqërore.
Pas Luftës së Madhe, shumë prej vendeve europiane nisën të aplikonin të drejtën e grave për votë. Në periudhën e Depresionit të Madh mes dy luftërave kabaretë dhe shfaqet e tipit musical shërbenin për botën perëndimore si një moment argëtimi me gruan në qendër.
Lufta e Dytë Botërore e zhbëri edhe më shumë dedikimin ndaj pamjes së jashtme për shkak të nevojave më prioritare, si ushqimi, strehimi dhe punësimi, për shkak të shkatërrimit ku u gjend Europa dhe vende të tjera. Në vitet ’50-‘60, sidomos, lëvizjet ideologjike të majta, ku hyn dhe feminizmi, ndërmorën një betejë ndërkulturore radikale për të tjetërsuar konceptin se njeriu duhet të ketë një dukje dhe etiketë të caktuar që i përket rolit të tij social. Sipas kësaj agjende, individi duhet ta jetojë jetën si të dëshirojë përkundër normave që i përcakton shoqëria. Zhvillimi i studimeve mbi psikën njerëzore gjatë shekullit XX, sidomos i sjelljes konsumatore, zbuloi se impulsi dhe e pavetëdijshmja është çelësi i propagandës për të joshur konsumatorin. Kjo solli përdorimin masiv të femrës si objekt për reklamim produktesh.
Të gjitha momentet e mësipërme kanë shërbyer si qymyr për të ndezur pikërisht epokën postmoderne ku imperativi i vetëm është diosinkrazia relativiste. Thënë thjesht, me vetë fjalët e postmodernëve: “Jeta është imja dhe bëj ç’të dua”; “Jam vetvetja”; “Secili e sheh botën ndryshe”.
Intimiteti dikur ishte vendi ku formohej brendësia e njeriut dhe ku veçanësia fitohej duke u mënjanuar nga publiku dhe nga shoqëria. Brendësia nënkuptonte një hapësirë të personale dhe të izoluar të vetëpërkufizimit, vetëpërcaktimit dhe zhvillimit të personalitetit.
Moderniteti më pas vendosi një fokus të fortë tek individi, duke e kthyer intimitetin një dimension qendror të privatësisë.
Në shoqërinë bashkëkohore intimiteti është të qenit publik. Paradoksi ku dy të kundërta si publikja dhe privatja bashkohen, pjesa e brendshme dhe e jashtme përzihen. Ndryshe nga teza moderne, në postmodernizëm intimiteti duket se është i plotë vetëm kur ekspozohet në domenin publik. Thënë ndryshe, nëse nuk ekziston publikisht ti nuk ke vlerë personalisht.
Përshkrimi dhe vlerësimi i intimitetit ka tërhequr vëmendjen e sociologëve, psikologëve e filozofëve sidomos në modernitet. Prej kohësh intimja ka shkaktuar konfuzion jo vetëm sepse është koncept i lidhur me procese shoqërore krejtësisht komplekse, por edhe sepse vetë termi ka nënkuptuar gjëra të ndryshme në diskurse të ndryshme. Koncepti për intimitetin nuk është veçanërisht i qartë, sepse ai e përkufizon “jetën intime” në përballje me jetën publike duke treguar afërsinë e saj semantike më “private” apo personale, vetjake.
Me lindjen e kinematografisë, e sidomos të televizionit, komunikimi ndërkulturor postmodernist – se jeta është një varg impulsesh dhe ndjesish – mori më shumë hov. Aq sa u arrit në epokën e reality-show apo jetës-spektakël. Formatet televizive të tipit “Big-Brother” kanë shkaktuar vijimisht debatin nëse janë degjeneruese, apo emancipuese për publikun e gjerë. Megjithatë, disa fakte mbi këto programe mbeten të pakundërshtueshme.
Së pari, në reality-show të këtillë jo vetëm dija akademike, por as informacioni i dobishëm nuk shpërfaqet askund, që të paktën të përdorësh argumentin se vlen të harxhosh kohë si shikues. Së dyti, mediokriteti i shpërderdhur ndër bisedat dhe veprimet që ngjasin në këto programe, është i atij niveli sa është e pamundur të mos besosh se ke të bësh me specie që përdoren veçse për vëzhgime laboratorike. Kështu që nuk ka vend për dilemë. Edhe vetë pala që debaton për tiparet emancipuese të këtyre programeve, e pretendon atë vetëm në formë. Madje duke insistuar që përmbajtja, edhe kur ekziston, është ekskluzivisht në funksion të formës.
Problemi më i madh që sjellin këto formate është tjetërsimi i natyrës njerëzore. Në këto formate synohet që personi, duke u kthyer në personazh, të mos jetë asgjë veçse një objekt, një send. Në rreshtat më poshtë do të përshkruajmë shkurt procesin me të cilin ky sendëzim i njeriut arrihet. Imperativi i formateve reality-show, u kërkon specimenëve pjesëmarrës, që ata: – të tregohen vetvetja; – të shprehin gjithçka që ndiejnë dhe ta shfaqin intimen publikisht; – të mos gjykojnë tjetrin.
Kështu, kërkohet të harrojmë se njeriu ka brendësi, përjetim, ndenja personale, ndërgjegje, mendime, reflektime, arsyetime dhe mbi të gjitha intimitet me qenien e vet.
Kërkohet të mos pranojmë se njeriu e ka të panatyrshme të thotë gjithçka që mendon apo t’i përgjigjet pa vetëpërmbajtje çdo impulsi dhe po kaq të panatyrshme që të shprehë të gjitha ndjenjat e veta.
Për postmodernistin, fakti që njeriu ruan intimitetin është diçka e tmerrshme, sepse kjo minimizon “lirinë” dhe ndrydh ndjenjat. Kjo agjendë, po ta shohim me vëmendje, ka për synim që njeriu të shkojë drejt sendëzimit, pra njeriu të bëhet send, objekt, si p.sh. tavolinë, jastëk apo pjatë. Tavolina nuk ka intimitet, nuk përjeton asgjë, sepse sendi e shfaq jashtë gjithçka që është. Sendi është vetëm aq sa shfaqet. Ky është tërësia e vet.
Nëse ne do ta shfaqnim qenien tonë të brendshme dhe intime, atëherë nuk do të ishim gjë tjetër veçse sende që ecin dhe hanë. Njerëz që nuk arsyetojnë më, sepse arsyetimi është i të gjithëve, nuk kanë më ndjenja ekskluzive, sepse ato u përkasin të gjithëve sapo ne i shfaqim, njësoj si sendet do të shihnim të dallueshëm në çdo element dhe çdo çast. Do të ishim jo më qenie me intimitet dhe qenie shoqërore, por qenie të përbashkëta, jo më persona, por personazhe.
Me lindjen dhe përdorimin në masë të rrjeteve sociale, tashmë çdokush mund të shfaqet në vitrinë, në xham, në ekran. Duke u përpjekur (ndoshta në mënyrë të pavetëdijshme) të kopjojnë modën e re të shpërfaqjes së intimes në publik, personat gjithnjë e më shumë synojnë të bëhen personazhe. Intimja sakrifikohet gjithnjë e më lehtë për hir të personazhit. Ndërsa shumë personazhe publike janë gati të sakrifikojnë karrierën për të rifituar privatësinë e humbur, gjithnjë e më shumë persona privatë e të panjohur synojnë të shndërrohen në personazhe me çdo çmim. Për ta, me sa duket, intimiteti është një çmim i vogël për t’u paguar.
Sot këtë mund ta shohim fillimisht në disa programe televizive si “Përputhen” (një program po aq degjenerues sa “Uomini e donne” në Itali), ku të rinj flasin për veten dhe ndjenjat e tyre duke flirtuar me njëri-tjetrin për cytje erotike që do t’i shijonin publikut. Mund ta shohim në programe si “Kepi i tundimeve” (një program po aq degjenerues sa “Love Island” në SHBA) ku të rinjtë tundojnë njëri-tjetrin në mënyrë pornografike të veshur për ironi të fjalës vetëm me “intimo”. Mund ta shohim në programe të tjera të ngjashme si “Love Story”, “Aventurierët” etj. Madje edhe “Shihemi në gjyq” ka të njëjtin koncept që fton një lloj vuajarizmi për hallet intime të shtëpisë së “tjetrit”.
Kjo modë duket se i ka kapluar sidomos të rinjtë edhe në rrjetet sociale që përmendëm pak më herët. Në fakt, si trend botëror dhe jo vetëm shqiptar, të rinjtë e kanë për nder të jenë sende (në konceptin e sendëzimit të shpjeguar pak rreshta më parë) duke shfaqur botën e tyre të brendshme live në publik. Përmes këtyre lajmeve në rrjete, individët bëjnë për sytë e të gjithë publikut flirte banale me njëri-tjetrin dhe sa më banale biseda, aq më shumë rriten ndjekësit dhe publiku. Institucioni viktorian i “Courtship” sot është minimizuar në “Do?-s’do?”. Biseda intime e joshjes flirtuese nuk kryhet më as në shëtitje dhe kinema, por në live publike në Instagram. Fenomeni i ndjekjes me ditë, javë, muaj të një partnereje potenciale nga ana e meshkujve, apo lëshimi i mesazheve ndjellëse në distancë nga ana e një femre, tashmë është zëvendësuar nga katalogu i lëvizjes së gishtit majtas-djathtas në Tinder.
Të gjitha këto fenomene, në botën postmoderniste të spektaklit, e ushqejnë publikun me fast-food që kurrsesi nuk kënaq mendjen, por impulset, assesi përjetimin, por veçse mbush boshllëkun e prokrastinimit. Synimi më i lartë i këtyre përdredhjeve të intimes tek publikja është SKANDALI. Skandali është pjata kryesore me pesë yje që personazhi mund t’i servirë publikut të jargavitur. Skandali tashmë nuk është sensacional në kuptimin negativ, por neutral. Kjo sepse nuk lidhet më me konceptin e turpit për atë mbi të cilin bie skandali, por me konceptin e ndjesisë. Të jesh subjekt apo objekt i një skandali nuk shoqërohet më me kriterin e turpit. Për postmodernin, turpi nuk është veçse një koncept artificial i shpikur për të ndrydhur lirinë e njeriut. “Sot nuk ka problem të gjendesh në mes të një skandali publik, mjafton të ndihesh mirë me veten dhe të mos bëhesh pishman”, na thotë personazhi postmodern.
Ky kontekst i ri i paturpësisë jo vetëm që nuk kërkon ta shmangë skandalin, por shpesh e kërkon atë, me qëllim që të fitojë sa më shumë publik që e vëzhgon dhe mundësisht personi të kthehet sa më shpejt në personazh. Ngjarjet skandaloze sot, për shkak të ekraneve në duart tona, marrin vëmendje të menjëhershme, çka i ka kthyer njerëzit nga ndërtues të reputacionit të personit të tyre në gjuetarë të famës për personazhin e tyre.
A ka zgjidhje dhe rrugëdalje nga ky skenar i kobshëm i realitetit? Ndoshta! Nëse e besojmë kohën sipas Hegelit në lineare-progresive, atëherë duhet të biem dakord se sa më shumë informacion të ketë njeriu, aq e më pak dije. Gjithnjë e më shumë mjete e gjithnjë e më pak aftësi. Gjithnjë e më shumë liri e gjithnjë e më pak zgjedhje. Nëse besojmë tek koha ciklike sipas Ibn Khaldun kemi shpresë se ky degradim kulturor e moral do të ketë një fund dhe njerëzimi do të orvatet sërish për të rizbuluar konglomeratin e vlerave historike.
Mirëpo gjasat janë që rikthimi tek vlerat të nisë nga komunikimi. Pasi pikërisht përmes komunikimit intimja bëhet publike. Përmes komunikimit mund të ngadalësohet deri në ndalesë lëvizja që na çon prej Neandertalit postmodern që i përgjigjet ngacmimeve impulsive tek Homo Sapiensi që i përgjigjet komplementaritetit mes racionales e shpirtërores.
Stadet e komunikimit mes njerëzve janë tre:
Niveli i parë realizohet përmes përbashkësimit të shenjave, simboleve apo metodave të komunikimit. Kjo krijon alfabetet, numrat apo shenjat e përbashkëta të qarkullimit rrugor, etj. Me anë të njësimit të konvencioneve, ne e lexojmë njësoj shenjën “A” dhe kjo eviton që secili t’i perceptojë gjërat ashtu siç do vetë.
Niveli i dytë është përbashkësimi i koncepteve. Kjo do të thotë se mbi themelin e nivelit të parë, ne mund të kalojmë nga perceptimi i njëjtësuar, i unifikuar, tek konceptimi i unifikuar. Kështu, komunikimi thellohet, duke mos u mjaftuar me nivelin shqisor, ku lëshon tingullin “A”, teksa lexon simbolin “A”, Të kalosh nga perceptimi te konceptimi, do të thotë të kalosh gjithashtu nga shqisorja tek racionalja. Të konceptosh një fenomen në mënyrë të njësuar, do të thotë të kuptosh jo vetëm simbolin, por edhe atë që përçon simboli. Në këtë shkallë të dytë përbashkësimi, është bazuar edhe e gjithë shkenca dhe dija objektive njerëzore që ne kemi trashëguar.
Niveli i tretë, ai i përbashkësimit të vlerave, implikon idenë e kalimit në një stad të ri. Shkalla e tretë ngrihet në themelin shqisor-racional-shpirtëror. Shqisë-mendim-përjetim. Ky lloj unifikimi ka nevojë për besim në parime të përbashkëta. Shembull për këtë janë komunitetet lokale, ideologjike dhe ato fetare.
Përmes komunikimit duhet të inxhinierojmë mbrapsht procesin po na kthen në qenie që i përgjigjemi impulseve dhe shenjave. Duhet të kalojmë nga konvencionet edhe njëherë te përbashkësimi i koncepteve që të mund të kalojmë sërish tek përbashkësimi i vlerave. Vetëm kështu, intimja dhe publikja mund të rimarrin edhe njëherë vlerën e tyre të vërtetë që sot e kemi humbur.
Burimi: Medius Communication Institute
