Amir B. Ahmeti*
Mbrëmë në Iowa të ShBA-së filluan votimet e para preliminare për zgjedhjen e delegatëve nga Partia Republikane për zgjedhjet presidenciale të këtij viti, të cilat ndryshe quhen si “Caucuses”. Në këto caucuses republikanet e Shtetit Iowa i dhane perkrahje kandidatit presidencial Donald Trump, krahasuar me zgjedhjet e 2016-tës, Trump ishte i dyti, pas kandidatit Ted Cruz. Kësaj radhe Trump doli i pari, duke lënë mbrapa kandidatët Ron Desantis dhe Nikki Haley.
Çështjet kryesore gjatë fushatës në Iowa ishin, Imigrimi, Ekonomia, Aborti dhe Politika e Jashtme. Derisa 37% e të anketuarve iu interesonin politikat rreth imigrimit, vetëm 11% e tyre kishin interesim për politikën e jashtme. Kurse 58% e të anketuarve ishin për ndalimin e abortit në nivel vendi.
Këto zgjedhje po fillojnë me shumë risi, ndër to edhe akuza e ngritur kundër Trumpit. Edhe për këtë situatë, 64% e të anketuarit janë përgjigjur se edhe nëse Trump-it i konfirmohet aktakuza, ai prap është i përshtatshëm për president.
Pse kaq herët fillojnë zgjedhjet preliminare?
Zyrtarisht fushatat zgjedhore në SHBA fillojnë në Janar të vitit të zgjedhjeve presidenciale me një sërë zgjedhjesh të grupeve drejtuese dhe preliminareve nëpër shtete dhe përfundon me konventat kombëtare në fund të verës së po atij viti. Ndërsa iniciativat e partive politike për të nxitur kandidatët për të hyrë në garat presidenciale fillojnë edhe më herët. Pra rruga për në “Shtëpinë e Bardhë” është mjaftë e gjatë. Kandidatët presidencial në SHBA kalojnë nëpër disa etapa. Duke luftuar fillimisht për të fituar nominimin partiak e pastaj për të qenë kandidatë potencial i zgjedhjeve presidenciale.
Sipas një analize të “Congressional Quarterly Inc.” të vitit 1997, rezulton se prej vitit 1976 deri më vitin 1996, kandidatët presidencial zakonisht kanë hyrë në garën presidenciale dhe kanë filluar fushatat nominuese një vit e gjysmë para datës së zgjedhjeve. Ndërsa shënohen edhe rastet e më shumë se dy viteve para kohës së zgjedhjeve. Në vitin 1980, kandidati Fillip Krejn (Philip Crane), ka filluar fushatën e tij gati dy vite e gjysmë para datës së zgjedhjeve, si dhe kandidati Pit du Pont (Pete du Pont), më vitin 1988, dy vite para datës së zgjedhjeve.
Procedura e gjatë për zgjedhjen e presidentit të SHBA-së fillon me një seri zgjedhjesh preliminare – “primary election” veç e veç nëpër shtete, ku votuesit votojnë për të preferuarit e tyre nga parti të ndryshme. Në këtë mënyrë votuesit bëjnë përzgjedhjen e të preferuarve të tyre nga partitë politike të shtetit të tyre përkatës, për të përfaqësuar atë shtet në konventat e partive politike. Në konventat e tilla, kandidati i cili ka marrë më së shumti vota nominohet si kandidat i partisë për zgjedhjet e përgjithshme presidenciale.
Në SHBA si “Caucuses” edhe “Primaries” janë lloje të zgjedhjeve preliminare që aplikohen gjatë zgjedhjeve presidenciale.
“Caucuses” definohen si mbledhje ose takime të anëtarëve lokal të partive politike, lëvizjeve ose nëngrupeve për të nominuar kandidatët e ndryshëm për Kongres, ose të organeve tjera qeverisëse e në disa shtete edhe për nominimet presidenciale siç është Iowa.
Prej vitit 1976 “Iowa caucus” llogaritet si shenjë e parë që kandidatët për president të SHBA-së do të fitonin nominimin e partive politike në konventat nacionale. Viti 2000 e demonstron këtë më së miri, kur rezultatet e Iowa-së të dy kandidatët presidencial, demokratin Al Gor dhe republikanin Xhorxh Bush, i renditën shumë përpara rivalëve të tyre partiak dhe vërtet të dy fituan nominimet e partive politike në ato zgjedhje. Si dhe në vitin 2004 kur kandidatët Ueslli Kllark (Wesley Clark) dhe Xhozef Liberman (Joseph Lieberman) të cilët nuk bënë fushatë në Iowa, dështuan të merrnin më shumë se 5% të votave.
Në këto zgjedhje preliminare ia vlen të përmendet “Super Tuesday – Super e Martja ose e Martja madhështore”, e cila më vitin 1992 arriti të bëhej pjesa kryesore e fushatës së përgjithshme për të mbajtur zgjedhjet preliminare sa më herët që është e mundur në mënyrë që të përcaktohen nominimet përfundimtare.
Coucuses e mbrëmshme në Iowa dhe Primaries e javës së ardhshme në New Hampshire do të nxjerrin kandidatët kryesor në këto zgjedhje. Kurse në Super të Marten do të jetë thuajse e qartë kush do të jenë kandidatët e preferuar të republikanëve dhe demokratëve për zgjedhjet presidenciale të këtij viti, zgjedhjet 2024.
* Autori është kandidat për PhD në të drejtën ndërkomëtare, njëherit ekspert i zgjedhjeve presidenciale në ShBA dhe autor i librit “Zgjedhjet Presidenciale në ShBA, drejt kontinuitetit apo ndryshimit të sistemit elektoral”.
