Nga Simona Iammarino, Andrés Rodríguez-Pose, Michael Storper
Divergjenca rajonale ekonomike është kthyer në një kërcënim për progresin ekonomik, kohezionin social dhe stabilitetin politik në Europë.
Proceset e tregut dhe politikat që supozohet të përhapin prosperitetin dhe mundësitë nuk janë më efektive si më parë. Kjo kolonë argumenton se kërkohet një zgjidhje tjetër ndaj zhvillimit ekonomik një që do të forconte rajonet më të forta të Europës, por me metoda dhe instrumenta të reja për të çliruar potencialin ekonomik të qyteteve dhe rajoneve më të dobëta.
Zgjidhja duhet të jetë e adaptueshme për karakteristikat specifike, strukturat dhe sfidat me të cilat ballafaqohen grupet e ndryshme të qyteteve dhe rajoneve. Pabarazia rajonale po vërtetohet në menyrë shumë të rrezikshme politikisht, për t’u injoruar ” – The Economist, 17 Dhjetor, 2016
Pabarazia midis qyteteve dhe rajoneve në botën e zhvilluar pasi pati një rënie në vitet 1990 nga nivelet më të larta në vitin 1980 është kthyer ndjeshëm përsëri që nga fillimi i mijëvjeçarit. Shumë qytete dhe rajone prodhuese të vogla dhe të mesme kanë pësuar punësim relativ dhe rënie në të ardhurat. Zonat e tyre periferike apo rurale gjithashtu janë ‘bllokuar’. Në të kundërt, shumë zona të mëdha metropolitane, duke përfshirë edhe periferitë e tyre, të cilat përgjithësisht kishin rënie në vitet 1960 deri në vitet 1980, tani janë ndër vendet më dinamike për sa i përket të ardhurave dhe krijimit të vendeve të punës.
Në Europë, në veçanti, panorama është komplekse. Nga njëra anë, ndarja në dy pjesë po bëhet gjithnjë e më e njohur midis aglomerimeve të mëdha dinamike urbane dhe rajoneve të shkatërruara , të industrializuara dhe të largëta. Shumë rajone industriale dhe / ose periferike kanë pësuar një rënie të qëndrueshme afatgjatë të punësimit dhe konkurrencës, ndërsa zonat e brendshme të disa rajoneve të mëdha metropolitane kanë fituar pjesë më të madhe të vendeve të punës me paga të larta.
Nga ana tjetër, një numër i rajoneve të kryeqytetit janë goditur rëndë nga kriza, ndërsa disa rajone rurale dhe të ndërmjetme kanë shfaqur më shumë qëndrueshmëri (Dijkstra et al. 2015).
Rezultati është një zbukurim territorial i grumbulluar me shumë nivele të të ardhurave të vërteta divergjente dhe përqindjeve të pjesëmarrjes së fuqisë punëtore: midis shteteve dhe rajoneve ; brenda rajoneve, midis zonave kryesore dhe zonave periferike; dhe midis rajoneve metropolitane të begatë dhe atyre më pak të begatë.
Rritja e pabarazisë ndër-rajonale është rezultat i dy forcave. E para lidhet me ciklin e gjatë të zhvillimit në strukturën ekonomike. Vala kryesore e risive teknologjike që filloi në vitet 1970 ka nxitur përqendrimin e sektorëve të teknologjisë së lartë dhe intensive të njohurive në zonat e mëdha metropolitane, duke favorizuar lëvizjen e vendeve të punës shumë të kualifikuar, jo-rutinë dhe krijuese drejt bërthamave ekonomike.
Automatizimi në rritje i industrive prodhuese më parë mbizotëruese ka revolucionarizuar kostot e tregtisë dhe ka rezultuar me zëvendësimin e vendeve të punës me aftësi kualifikuese të moderuara dhe të ulët në shumicën e qendrave industriale të Europës.
Veprimtaria prodhuese sa vjen edhe bëhet më e shpërndarë gjeografikisht dhe gjithnjë e më shumë e kontraktuar në vendet e treta duke çuar në shkatërrimin e vendeve më të zakonshme të industrisë në pjesën më të madhe të Europës. Lloji i dytë i forcës është cikli i gjatë i tipareve evolucionare rajonale, të përbërë nga donacionet specifike të vendit dhe aftësitë, firmat dhe industritë, institucionet formale dhe joformale, aftësitë për inovacion dhe reagimi i tyre ndaj ndryshimeve (Storper 2018).
Rritja e pabarazisë e ka vënë Europën në një rebus territorial. Nga njëra anë, Europa duhet të vazhdojë të mbajë prosperitetin e rajoneve më dinamike për të mbështetur qëndrimin e saj ekonomik në botë. Nga ana tjetër, pabarazia e vazhdueshme territoriale është ekonomikisht joefikase dhe, sipas fjalëve të The Economist, është bërë shumë e rrezikshme politikisht (dhe shoqërisht) për t’u injoruar. Në një letër të kohëve të fundit, ne shikojmë se si të trajtojmë këtë rebus (Iammarino et al. 2018).
Faktet: ‘Klubet’ ekonomike të rajoneve të Europës
Ndërveprimi i forcave të ekonomisë dhe karakteristikat rajonale krijojnë një gjeografi të përbërë nga shtete, rajone dhe rajone të qytetit që janë në pozicione të ndryshme strukturore në shkallët dhe funksionet e ekonomisë më të gjerë (Scott dhe Storper 2003) dhe që formojnë zhvillime të ndryshme ‘klubet’ .
Teoria e klubit trajton modelin e pabarabartë të zhvillimit dhe pyetjet thelbësore të mbështetjes së prosperitetit në rajonet kryesore duke e rritur atë në rajone të tjera. Kjo është një mënyrë për të gjeneruar njohuri të fuqishme në zhvillim dhe një perspektivë të veçantë mbi politikën.
Rajonet europiane mund të ndahen në klube të ndryshme ekonomike, varur nga niveli i tyre i zhvillimit: rajonet me të ardhura personale shumë të larta për frymë (PCPI) (shumë të
larta); rajonet me PCPI të lartë (të lartë); rajonet me mesatare PCPI (mesatare); dhe ata me PCPI të ulët (të ulët) (Figura 1).
Klubi i të ardhurave shumë të larta (VH) dominohet nga qytetet e mëdha metropolitane dhe kryeqytetet dhe përfshin disa zona shtesë, përgjithësisht të urbanizuara në formë të një rrjeti qytetesh (p.sh. Randstad në Holandë), e specializuar në mallra me cilësi të lartë dhe shërbimesh. Shumë prej këtyre rajoneve po tërheqin popullsinë dhe kanë rritje të lartë të produktivitetit.
Rajonet në këtë klub kanë tendencë të jenë në ‘mbingarkese’ për një periudhë afatgjatë, ata tejkalojnë mesataren e tyre kombëtare duke gjeneruar më shumë se sa pjesa e tyre e pasurisë europiane (Figura 2).
F
Klubi me të ardhura të larta (H) ka shumë, por jo të gjitha, karakteristikat me grupin VH. Këto rajone janë më pak metropolitane ose në qendër të qytetit dhe disi më pak dinamike demografikisht. Shkalla e punësimit të tyre është e lartë dhe shumë prej tyre kanë rritje të kënaqshme të produktivitetit. Klubi me të ardhura të mesme (M) është i gjerë dhe përfshin shumicën e pjesëve të Europës veriperëndimore që mbeten jashtë klubeve VH dhe H. Ka dy nëngrupe të gjera brenda kësaj kategorie.
Më i madhi mbulon rajonet që kanë humbur vendet e punës prodhuese, gjë që reflektohet në rënien e normave të punësimit. Rritja e popullsisë është e ulët ose madje negative në disa nga këto rajone, kështu që normat e papunësisë ndryshojnë.
Nivelet e arsimit pjesëmarrja në arsimin e mesëm dhe të lartë janë nën nivelet e klubeve H dhe VH. Në përgjithësi, këto janë rajone ekonomikisht të brishta, duke shfaqur një kombinim të prodhimit në rënie, arritjes jo të kënaqshme të arsimimit dhe aftësive dhe pjesëmarrjes joadekuate të fuqisë punëtore.
Nën-grupi i dytë qëndron për shkak se po përjeton rritjen e popullsisë. Migracioni sjell të ardhura (nëpërmjet transfertave fiskale të bazuara në njerëz në formën e pensioneve dhe përfitimeve shëndetësore), dhe shpenzimet kanë një efekt shumëfishues lokal, kryesisht në kërkesën për shërbime. Pjesëmarrja në fuqinë punëtore megjithatë mbetet e ulët. Më e rëndësishmja, llojet e punësimit të stimuluar, kryesisht në shërbimet lokale jo të tregtueshme, përfshijnë zhvillim të kufizuar të aftësive, potencialin e inovacionit dhe eksportueshmërinë.
Klubi i të ardhurave të ulëta (L) përbëhet nga pjesë të mëdha të Europës Lindore dhe Jugore. Këto rajone ndajnë disa karakteristika të përbashkëta përsa i përket normave të ulëta të punësimit dhe cilësisë së dobët të qeverisë, investimeve të ulëta në R & D dhe në mungesë relative të aksesueshmërisë. Ata kanë përjetuar gjithashtu një trajektore ekonomike të ndryshme në vitet e fundit. Kjo ka bërë që Komisioni Evropian (2017) në raportin e Rajoneve të Lagjes të bëjë dallimin midis rajoneve me “të ardhura të ulëta” dhe “rritje të ulët”.
Teoria: Efikasiteti kundrejt barazisë
Në përgjithësi, secili klub ofron një grup specifik të atributeve dhe kufizimeve dhe mundësive të zhvillimit afatshkurtër që nënkuptojnë se asnjë politikë me një madhësi të përshtatshme nuk ka gjasa të ketë sukses në adresimin e pabarazive të përhapura territoriale që minojnë rritjen e përgjithshme ekonomike dhe fermentojnë rritjen e populizmit në të gjithë Europën (Rodríguez-Pose 2018).
Por çfarë ofron teoria ekzistuese se si të zgjidhet më mirë pabarazia ekzistuese territoriale?
Teoritë ekonomike kryesore dhe, veçanërisht, rritja endogjene, gjeografia e re ekonomike dhe gjeografia ekonomike evolucionare, të gjitha tregojnë për aglomeracion më të madh dhe densitet që gjenerojnë eksternalitete pozitive të cilat janë prapa dinamizmit të qyteteve dhe rajoneve të mëdha (Fujita et al. 1999, Duranton dhe Puga 2001, Glaeser 2011). Prandaj, kohët e fundit politika fillestare e politikave ka qenë që efikasiteti është i rëndësishëm dhe se barazia mund të rrjedhë nga efikasiteti më i madh. Siç tregohet nga Glaeser (2011: 1), “dendësia urbane siguron rrugën më të qartë nga varfëria në prosperitet”. Prandaj, zhvillimi i pabarabartë në hapësirë konsiderohet si çmimi për të paguar maksimizimin e produktivitetit në ekonominë qëllimi kryesor është që më parë të bëhet një tortë ekonomike e madhe dhe më pas ta shpërndajmë atë. Mekanizmat e shpërndarjes në qytete dhe rajone më pak të favorizuara do të zhvillohen pastaj përmes përhapjes së njohurive dhe lëvizshmërisë së punës.
Sidoqoftë, përhapja e njohurive është larg një zgjidhjeje për zhvillimin e zonave në rënie dhe në vështiresi, pasi efektet e kundërta që nxisin krijimin e njohurive drejt aglomerateve janë përgjithësisht më të mëdha se ato që stimulojnë shpërndarjen e njohurive. Për më tepër, transmetimi i njohurive vuan nga efektet e forta të kalbjes në distancë (Moreno et al. 2005).
Lëvizshmëria e punës po dështon gjithashtu për të reduktuar pabarazinë territoriale. Migrimi sidomos brenda vendit gjithnjë e më shumë po adopton një model ‘jo-aq-shumë, jo për të gjithë, jo-falas’.
Tendencat e migracionit brenda vendit kanë mbetur relativisht të ulëta në Europë gjatë tre dekadave të fundit. Migracioni i punëtorëve, për më tepër, është shumë i varur nga aftësitë dhe profilet e profesionit.
Duke qenë se kapitali produktiv dhe funksionet ekonomike riorganizohen vazhdimisht brenda për brenda kufijve kombëtarë, punëtorët me kualifikime të larta në profesione jo-rutinë kanë më shumë mundësi kombëtare dhe ndërkombëtare. Individët me kualifikime të ulëta në punë rutinore, shpesh në zonat më pak të zhvilluara, nuk janë të pajisur me këtë luks dhe në përgjithësi qëndrojnë atje.
Politika: Përtej ndarjes se vendit dhe njerëzve
Rrjedhimisht, siç ka vërejtur The Economist në një artikull të 27 Dhjetorit 2016, “ekonomia ortodokse ka pak përgjigje ndaj problemit të pabarazisë rajonale”.
Ndjekja e efikasitetit nuk garanton barazinë, ndërkohë që përqendrimi ekskluzivisht në kapital mund të dëmtojë efikasitetin.
Prandaj ekziston nevoja për të ndjekur efikasitetin dhe barazinë në të njëjtën kohë dhe as vetë politikat e hapura dhe ato të bazuara në vend nuk janë në pozitë për ta bërë këtë.
Alternativat e politikave që njëkohësisht e konsiderojnë efikasitetin dhe barazinë janë pozicionet më të mira për të sfiduar shkaqet e shqetësimit territorial, ndërsa në të njëjtën kohë duke maksimizuar potencialin e çdo territori. Politikat e ndjeshme ndaj vendeve janë të nevojshme për të nxitur zhvillimin ekonomik në çdo territor, duke krijuar mundësi më të mëdha për popullsinë rezidente.
Politikat e ndjeshme për vendin i referohen një zgjidhjeje inovative të politikës së zhvillimit që bazohet mirë në konceptet kyçe që dalin nga teoritë e zhvillimit dhe në analizën empirike të shëndoshë, ndërkohë që janë të ndjeshme ndaj karakteristikave, të dhenave dhe kushteve të klubeve të ndryshme të zhvillimit. Këto klube zhvillimi kërkojnë zgjidhje të ndryshme fleksible të politikave për të mbështetur zhvillimin ekonomik të vendeve më dinamike në Europë, ndërsa në të njëjtën kohë duke luftuar sfidën potencialisht negative të zhvillimit të kufizuar gjeografikisht në tre fronte: a) duke i shtyrë gjithnjë e më shumë rajonet drejt më shumë jo – funksioneve rutinë (inovative) në përzierjen e tyre ekonomike; b) duke zgjeruar burimet e krijimtarisë dhe kënaqësisë që janë të mira në vetvete për arsye njerëzore; dhe c) duke stimuluar investime më të mëdha në aftësitë bazë që janë thelbësore për një jetë dinjitoze dhe ekonomikisht të qëndrueshme.
Qëllimi përfundimtar i zhvillimit të ndjeshëm ndaj vendit është të maksimizojë potencialin për zhvillim ekonomik dhe mirëqenie në një grup të madh territoresh heterogjene, si ato që gjenden në Europë dhe në shumicën e pjesëve të tjera të botës.
Kjo nënkupton luftimin e nën-shfrytëzimit të njerëzve dhe burimeve të qyteteve dhe rajoneve, në mënyrë që të shpërndajë më gjerësisht zhvillimin dhe të shfrytëzojë potencialin e plotë të zhvillimit të një territori. Ndryshe nga modelet standarde të të gjitha aglomerimeve dhe të gjithësisë, kjo kornizë teorike synon të zgjerojë potencialet agregate të ekonomisë së tërë të Europës duke hequr potencialin e
prodhimit të të gjitha rajoneve të tij, duke marrë parasysh pengesat për mobilitetin e njerëzve dhe përhapjen e punësimit, dhe kurthet hapësinore që kanë dalë.
Në veçanti, trajtimi i asaj që duket të jetë një kurth në rritje me të ardhura mesatare përfaqëson ndoshta sfidën më të vështirë për politikën sot. Identifikimi i nevojave aktuale dhe mundësive potenciale të qyteteve dhe rajoneve me të ardhura mesatare midis atyre të rajoneve më të suksesshme, të cilat janë burime të pasurisë për të gjithë ekonominë europiane dhe grupi i madh dhe i ndryshëm i periferive më të shkëputura dhe të zhgënjyera është vendimtar që të mbajë gjallë dinamizmin e përgjithshëm ekonomik të Europës.
Duke ripërcaktuar se si t’i zgjidhin problemet e përhapura të zhvillimit të pabarabartë nga politikat e ndjeshme ndaj vendit, do të lejojnë që Europa të fillojë të trajtojë disa nga sfidat ekonomike, sociale dhe politike të cilat kanë shkaktuar gradualisht kapacitetin e saj për të udhëhequr në shkallë globale dhe që janë bërë shumë të dukshme një burim i ndarjes sociale dhe zhgënjimit politik në vitet e fundit. (perktheu Olsi Nune, Albanian Enterprise Institute)
