Një thesar i humbur prej shekujsh dhe një situatë e komplikuar ligjore
Ari, argjendi, smeraldi – sot thesari i San Jose duhet të vlejë disa miliardë euro. Anija e mbytur me thesarin ndodhet në brigjet e Kolumbisë, në një thellësi prej 600 metrash. Tani Kolumbia dëshiron ta nxjerrë në sipërfaqe thesarin – edhe pse nuk është ende e qartë se kujt i përket në të vërtetë.
Sipas një raporti të Deutsche Welle, situata ligjore është komplekse dhe rezultati i mosmarrëveshjes ligjore është vendimtar, pasi do të jetë një udhërrëfyes për shumë anije të tjera që fshehin thesare të mëdha dhe presin të zbulohen.
Për të financuar luftën me Anglinë, e cila ishte ndezur që nga viti 1701 në kontekstin e “Luftës së Trashëgimisë Spanjolle”, në qershor 1708 spanjollët donin të sillnin në shtëpi gjithsej 344 ton monedha ari dhe argjendi dhe 116 smeralde, thesare që i kishin mbledhur në kolonitë e tyre amerikane.
Për mirë ose për keq, thesari i madh u nda në disa anije, siç ishte rasti me galionin San Jose, i cili ishte i pajisur me 64 topa dhe ishte një nga anijet më të rëndësishme në flotën spanjolle. San Jose shoqërohej nga dy galionë të tjerë, anije të kohës për udhëtime jashtë shtetit dhe më shumë se dhjetë anije luftarake për të zmbrapsur çdo sulm nga anglezë ose holandezë.
Rreth 30 kilometra larg portit të Kartagjenës, tani në Kolumbi, katër luftanije britanike kishin zënë pritë kundër spanjollëve. Gjatë betejës detare dhjetë orëshe që pasoi, San Jose mori flakë. Përpara se anglezët të vidhnin ngarkesën e çmuar, dhoma e barutit shpërtheu dhe brenda pak minutash anija u fundos, duke marrë me vete thesarin dhe ekuipazhin. 578 persona u mbytën dhe mbijetuan vetëm 11. Anglezët zunë një galion, ndërsa tjetri u kthyen në Kartagjenë.
Për më shumë se 270 vjet, thesari qëndronte diku në brigjet e Kolumbisë, e cila nuk ishte në gjendje ta kërkonte atë. Kështu në vitin 1979 një biznesmen amerikan financoi një hetim privat. Kompania e tij, Sea Search Armada (SSA), nënshkroi një kontratë me shtetin kolumbian, sipas së cilës i garantohej një pjesë e thesarit, nëse do të arrinte ta nxjerrë atë nga shtrati i detit.
Dhe me të vërtetë anëtarët e ekipit arritën shpejt të gjenin rrënojat dhe të bënin fotografitë e para. Por në vend të famës dhe parave, i prisnin arrestimet dhe telashet. Kolumbia nuk e njohu gjetjen, kompania besohej se kishte kërkuar ilegalisht për thesarin dhe ishte e paqartë nëse rrënoja ishte me të vërtetë San Jose.
Kompania amerikane ngriti një padi për shkelje të kontratës dhe pasoi një betejë ligjore shumëvjeçare. Në vitin 2007, një gjykatë kolumbiane vendosi në favor të SSA. Por Kolumbia e apeloi vendimin në vitin 2011 në SHBA – dhe fitoi. Sepse sipas të drejtës ndërkombëtare të detit, të gjitha thesaret që ndodhen brenda 12 miljeve detare nga bregu i përkasin vendit përkatës. Por a ishte gjykata amerikane kompetente për të vendosur për këtë rast konkret?
Sipas Konventës së UNESCO-s për mbrojtjen e pronës në shtratin e detit, një gjetje e tillë i përket vendit të origjinës, në këtë rast Spanjës. Por Kolumbia nuk e ka nënshkruar këtë konventë të UNESCO-s.
Në vitin 2015, Kolumbia punësoi një kompani amerikane sondimi, e cila arriti të lokalizojë rrënojat pranë Gadishullit Baru dhe ta identifikojë atë pa dyshim bazuar në topat e veçantë të anijes. Pamjet video tregojnë qartë topa të zbukuruar me delfinë dhe kuaj, monedha ari dhe argjendi dhe thesare të tjera si porcelani kinez midis rrënojave.
Presidenti kolumbian Santos pretendoi gjetjen për vendin e tij, duke argumentuar se thesari duhet të ekspozohet në një muze në Kartagjenë. Sidoqoftë, Spanja dhe SSA pretenduan thesarin. Një pjesë e saj kërkohet edhe nga Bolivia për vendasin Qhara Qhara, të cilit dikur iu vodhën ari, argjendi dhe smeraldi.
Por çfarë të drejtë kanë të gjithë? A ka Spanja, për shembull, një pretendim vetëm për rrënojat e anijes, pra për drutë dhe topin, apo edhe për ngarkesën e saj? A është e rëndësishme që ari dhe argjendi i vjedhur të shndërrohen në monedha? A varen pretendimet e Kolumbisë dhe indigjenëve nga ky fakt? Po porcelani kinez? Apo për kontratën mes SSA dhe Kolumbisë?
Në gjermanisht ekziston shprehja “në gjykatë dhe në det të hapur njeriu është në duart e Zotit”. Ai dëshiron të tregojë se zhvillimi dhe rezultati i një procesi ligjor është shpesh i paparashikueshëm. Sepse edhe kur dikush ka një të drejtë të caktuar, nuk do të thotë se ai do të shfajësohet.
Nga pikëpamja morale moderne, duket e pakuptueshme pse Spanja duhet të shpërblehet për plaçkitjet që bëri në Amerikën Latine. Ose pse Kolumbia mund të ketë shkelur një konventë pasi nuk njeh disa konventa ndërkombëtare, por në të njëjtën kohë thirret në dispozita të tjera të shkruara të së drejtës ndërkombëtare.
Megjithatë, para gjykatës ligji është kritik, jo morali. Dhe duke pasur parasysh kompleksitetin e këtij rasti të veçantë, si dhe paratë në fjalë, mosmarrëveshja ligjore ndoshta do të vazhdojë edhe për disa vite të tjera. Veçanërisht pasi nuk është e qartë se cili ligj zbatohet ose cila gjykatë është kompetente për të vendosur mbi çështjen – Gjykata Ndërkombëtare për të Drejtën e Detit nuk është e qartë.
SSA ka apeluar në Hagë. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) është organi më i rëndësishëm gjyqësor i OKB-së. Por GJNP ka juridiksion mbi mosmarrëveshjet ndërmjet shteteve – gjë që nuk është rasti këtu.
Ndërsa të gjithë të përfshirët presin me padurim një vendim, Kolumbia po vendos rekord të ri duke ecur përpara me grumbullimin e thesarit. Mund të kalojnë vite përpara se të nxirret një vendim detyrues, i cili nga ana tjetër mund të zbatohet për rrënojat dhe anijet e tjera – diçka e nevojshme në një epokë ku gjuetia e thesarit është bërë më e sigurt, më efikase dhe më fitimprurëse. Thuhet se vetëm në bregdetin kolumbian ka më shumë se 200 mbytje anijesh. /tesheshi.com/
