Mr. Ahmet Alibashiç
Kapitali shoqëror relativisht është një koncept i ri në shkencat shoqërore i cili shpreh aftësinë e pjesëmarrësve të një shoqërie ose grupe që kolektivisht të veprojnë rreth realizimit të qëllimeve të përbashkëta.
Kontrolli dhe angazhmani aktiv në forma të ndryshme të shfrytëzimit janë elementet më të rëndësishme të kapitalit shoqëror.Është hulumtuar deri më tash se forma të ndryshme të kapitalit shoqëror janë të domosdoshme për zhvillim ekonomik dhe politik të një vendi gjegjësisht moskontrolli dhe pasiviteti ka një cmim të lartë ekonomik dhe politik.
Si një formë kolektive e ndihmës , kapitali shoqëror është shumë i rëndësishëm për vendet e pazhvilluara dhe të varfura. Kjo luftë ka për qëllim që të tregoj hulumtimet e kësaj lëmije që të tregoj një mundësi e cila është realizuar para shoqërisë islame si një gjenerator më i rëndësishëm i Bosnjës dhe Hercegovinës.
Bosnja dhe Hercegovina një kohë të gjatë ka qenë një shoqëri tepër e politizuar.Jeta publike në këtë vend jo rrallëherë varet nga politika e lartë profesionale nga e cila priten përgjigjet e të gjitha problemeve të boshnjakëve.Në kohën e fundit janë popullarizuar reformat politike të gjitha segmenteve të cilat ashtu si thuhet këtë vend duhet ta sjellin në një fazë zhvillimi.Me kuptimin e brendshëm ato reforma imponohen nga ana e subjekteve të jashtme politikanëve tanë , ndërsa këta gjitha këto direktiva duhet t`i realizojnë dhe të japin raport për cdo proces.Bosnja dhe Hercegovina kur është në pyetje ardhmëria e saj , duket si një fushëlojë me dhjetë lojtar në teren të cilët luajnë një lojë të cuditshme dhe nga veprat e mira të këtyre lojtarëve varet ardhmëria e kësaj shoqërie , derisa katër million njerëz pasiv dhe të pandihmë pyesin se cka po ndodhë , deri në fund të bindur se nuk duhet asgjë të pyesin dhe të mos marrin pjesë në asnjë lojë as si shikues e as ta paramendojnë ardhmërinë e tyre.Sipas mendimit tonë , kjo është njëra prej problemeve më të mëdha të kësaj shoqërie.Një qëndrim i tillë deficitar as nuk është i arsyeshëm e as që është i pranueshëm.Në këtë qëllim të luftës është cunguar rezultati i paramenduar i hulumtimit më të ri në temën e kapitalit shoqëror , në bazë të cilit qytetarët nuk janë edhe aq pandihmë sikur që neve na duket.Ky concept i cili neve na konvenon pamarrë parasyshe anët depressive të shoqërisë sonë , kemi arritur deri te një ambientim të mirë edhe pse me mënyrë shumë të ulët.Por për të hyrë në teme duhet që të kuptojnë dhe të sqarojmë se pse mendojmë në marrëdhëniet passive të ideve dhe mendimeve të boshnjakëve.
Paaftësia e mësuar
Gjenerata e cila ka jetuar në Ballkan në 90 vitet e fundit kanë mësuar se mundi shpeshherë shkon për kurgja.Shumë nga prindërit tanë nga tri herë kanë ndërtuar shtëpitë në jetërat e tyre të shkurtëra derisa kanë arritur një jetë normale në shoqëri kur gjenerata e tretë e tyre kanë ndërtuar shtëpitë nga themelet.
Pamdunësia e njeriut tonë është e mësuar !Kjo iu është imponuar në kohëra të vështira e cila ka dominuar edhe te ne por me atë mendje dhe vetëdije të robëruar në atë kohë.Një eksperiment në psikologji ka argumentuar një qëndrim dhe konstatim të këtillë. Psikologët kanë realizuar këtë eksperiment me letra të mbyllura në kafaz në të cilën kanë provuar rrymën elektrike.Në njërin kafez ka qenë ckycësi i rrymës e cila patjetër ka pasur për qëllim ckycjen e rrymës derisa në kafezin tjetër nuk ka pasur një ckycës të këtillë.Derisa shkencëtarët herën e parë e kanë lëshuar rrymën me ckycësin nga letra kanë pasur stres ato kanë filluar të kërkojnë rrugëdalje nga kafezi.Në anën tjetër mësuam se sa ka qenë ckycësi i vërtetë stresi ka ndalur.Ka qenë vonë lëshimi i rrymës në mënyrë të shpejtë nga një ckykcës të këtillë dhe ka ndalur rrymën e vetes dhe dhomës tjetër kështu që në mënyrë të barabart janë ndalur dy pucat.
Herën tjetër nuk mund t`i ndihmojmë në kafezin e tij nëse nuk është ckycësi.Ai ka mbetur në një qoshe të kafezit dhe rryma është lëshuar e ndalur kur ka dashur dhe ka vepruar tjetërkush.Nga ky eksperiment shkencëtarët kanë arritur në dy konkludime të rëndësishme për ne.Së pari , zogu i cili ka qenë në kafez pa ckycës derisa nuk i ka ndihmuar askush në realizimin e qëllimit të tij ka jetuar shumë shkurt.E dyta dhe më e rëndësishmja , kur do t`i largonim zogjët nga kafezi pa ckycës në atë me ckycës ato zogj munden ende të durojnë të frustruar do të rrinin në një qoshe të kafezit derisa dikush tjetër të veproj dicka ma ndryshe se ckycja dhe kycja e rrymës elektrike.
Askund nuk është alarmuar se cka duhet të veprohet për ta larguar stresin.Ato kanë mësuar se vetes vet nuk mund t`i ndihmojnë.Nuk e kanë paramenduar se situata thjeshtë është e imagjinuar!Ashtu është edhe me shumicën e boshnjakëve.Ato kanë mësuar se për ardhmërinë e tyre vendos dikush tjetër edhe pse ndoshta është kundër tyre krejt njejtë ato kanë kuptuar.Fëmijët janë ai ckycësi ishin në Becu, kështuqë 17 vjet në Beograd dhe kohëpaskohe në Zagreb ardhmëria e tyre është vendosur.Sot megjithëate nuk është ashtu.Bosnja nuk mund të krahasohet me një kafez dhe një ckycës në të i cili është në duart e qytetarëve të vetëm , por mund të konstatojmë se kemi tri ose katër ckycës nga të cilët njëri prej tyre është në duart tona dhe me mundësit tona të vogla mundohemi që ta përballojmë sfidën e grushtit të ckycësve tjerë që nuk janë në duart tona.
Konstatimi tjetër i marrëdhënieve pasive të boshnjakëve lind si pasojë e sistemit socialist ku shteti ka qenë e përbiruar për të gjitha.Tash kur më shteti nuk është agjendi i vetëm i zhvillimit pason shprehija e pasivitetit në shtet e cila përfaqëson ndalje dhe ngecje në zhvillim.Tash t`i kthehemi temës sonë kryesore.
Definicioni i kapitalit shoqëror
Njohuria shoqërore është gjë e vetme e kompletuar për mësimin e një zhvillimi të fortë politik dhe ekonomik të një shoqërie ku duhet patjetër të dijmë llojet e kapitalit: financiar , fizik , njerëzor dhe kapitali shoqëror.Kapitali financiar nëse e gjykojmë atë do ta gjejmë në një izolim të lirë në nivel botëror dhe është mjaft i rëndësishëm.Kapitali fizik përfaqëson të mirat matriale sic janë : ndërtesat , infrastruktura , makinat etj , dhe mundet me shpejtësi relative të ndërtohet.Kapitali njerëzor ose intelektual , e cila përfaqëson dituritë , aftësitë e njerëzve dhe kreativiteti i tyre , është më i rëndësishmi.Dikund 70 % të vlerës së një kompanije e përbëjnë potencialet matriale.Sot ekonomistët konstatojnë se afërsisht 63 % nga vlera e kompanisë përbëhet nga potencialet jomatriale , gjegjësisht njerëzit.Kapitali shoqëror është një matrial lidhës ku njerëzit dëshirojnë t`i lidhin : kapitalin fizik , financiar dhe njerëzor , ta lënë në funksion të të mirave shoqërore dhe si e tillë kjo është një faktor mjaft i rëndësishëm zhvillimi.Ajo është relativisht një emërtim i ri të një koncepti të vjetër , ndërsa në 20 vitet e fundit përjetoi një rritje meteore si rezultat i punës së profesorit të Hardvardit Robert .D. Putnamu.Pa marrë parasysh se bëhet fjalë për një emërtim të konceptit të ri , nuk ekziston një definim i prerë , por karakteristikat e saj flasin për “aftësia e strukturës shoqërore e cila përkrah efikasitet më të madh për akcionin kolektiv”. Pa marrë parasysh risinë e re të këtij koncepti , do të koncentrohemi për dicka më shumë në definicionin e saj.Sipas autorit Anirudh Krishna “kapitali shoqëror përfaqëson një variabël të huazimit të akcionit kolektiv që pastrohet nga kualiteti i raporteve të njerëzve në një vend ose shoqëri.”Kapitali shoqëror , me fjalë tjera është “ajo karakteristik e organizatës shoqërore sic janë rrjetet , normat dhe besimet , e cila ndërlidh dhe koordinon për hir të interesit të përbashkët.”Në kohën e fundit Putnam thekson reciprocitet në vend të besimit ndërmjet njerëzve si e mirë kolektive duhet potencuar një ndërlidhje interaktive midis besimit që është kapital shoqëror dhe shpresën për lidhje me të tjerët.Prirja positive ose negative janë të rralla të cilat në princip të rrethit në bazë interesi ; shpresa jonë e ndërlidhur me shpresën e të tjerëve është e theksuar në bashkimin e interesave tona me të tjerët.Ose sic thotë Alan Fox : “ besimi ndërmjet njerëzve ka tendencë për tu shëndërruar në besim ndërmjet njerëzve deri atëherë kur mosbesimi ndërmjet njerëzve të ketë tendencë të shëndërrohet në mosbesim ndërmjet njerëzve.”Sipas Putnam , kjo ngecje “ rilindja e jetës shoqërore” ashtu që promovon atë lidhje të interakcionit që thekson normën e gjeneralizuar në recopricitet , e cila i dha një gurë të madh kapitalit shoqëror.Nga këtu i gjithë ky version ose ai i principit të artë mund të praktikohet në cdo shoqëri.
Sic thekson Davorka Matic , :”pa minimum mirëqenie ose besim në njerëz tjerë dhe rrolet që shpërndahen , përditshmëria e jonë do të hasej në frikë të përgjitshme , painformim dhe pasiguri ontologjike” secilën herë kur shkojmë në restorant , te mjeku në shëtitje etj do ta hasim në pasiguri.Frensis Fukajama kapitalit shoqëror e definon si :” ajo komponent e kapitalit njerëzor e cila ndihmon antarët e një shoqërie ti besojnë njëri tjetrit dhe të punojnë në formimin e grupeve të reja dhe shoqëri ekonomike”.Grootaert dhe Van Bastelaer janë për hulumtimet kuantitative të kapitalit shoqëror dhe me organizimin e Bankës Botërore , kanë dhënë këtë definicion për kapitalin shoqëror:” institucion i sjelljeve , qëndrimeve dhe vlerave e cila udhëhiqet në interakcion ndërmjet njerëzve dhe dobisë që japin ato për zhvillim ekonomik dhe shoqëror.Kapitali shoqëror më së shumti definohet si :” besim present , norma dhe rrjet shoqëror e cila mundëson akcion shoqëror në të mirën e individit dhe shoqërisë në tërësi.Këtu bënë pjesë edhe kapitali social në proporcionin shoqëror me numrin e rrjeteve shoqërore dhe raporteve intensive shoqërore.”Ideja qëndrore e kapitalit shoqëror është që rrjeti shoqëror , gjegjësisht sjelljet ndërmjet njerëzve të kenë vlerë e cila nuk do të vështrohet vetëm nga përkëdhelja , por të aplikohet në praktik duke ndarë informacione mes veti dhe punë të përbashkët në rrjetin shoqëror. Në mënyrë precize e definon kapitalin shoqëror promotori kryesor i këtij koncepti profesori i hardvardit Robert . D.Putnam i cili thotë:”vlera kolektive e secilës shoqëri dhe të mirat që dalin nga ai rrjet në kuptimin e huazimit dhe ndihmës “huazimet të normave”.Kapitalin shoqëror e shfrytëzojnë ato që janë të kycur direkt në këtë rrjet por jo edhe qytetarët e thjeshtë.Kapitali shoqëror ndihmon në shpërndarjen e informacioneve ( në vendet e lira bursat etj) , e cila ndërlidhë ndihmën dhe veprimtarinë kolektive e cila nxitë shpërndarjen e identitetit.Kapitali shoqëror manifestohet në besimin në komshit , kolegët në punë , antarët e një shoqërie , të qeverisurit dhe qeveria , përmes ndihmës në cështje dytësore , mbajtjes së ekuilibrit , pjesëmarrjes në akcionet shoqërore etj.
Përkthehu dhe Përshtati nga Boshnjakishtja: Hamdi Nuhiju , Kumanovë
