2. Sabatajistët patën një rol të madh në rrëzimin e Kalifatit Osman dhe themelimin e shtetit modern turk. Sabatajistët e “Bashkim dhe Përparim”-it themeluan Izraelin. Në atë kohë shumica prej tyre jetonin ne Stamboll dhe Selanik.
David Ben-Gurion, kryeministri i parë izraelit dhe shoku i tij Yitzak Ben-Zvi, kryeministri i dytë izraelit, dy studentë të drejtësisë në Stamboll.
3. Sabatajistët tjerë në Stamboll, Selanik dhe Izmir, patën një rol bazik në themelimin e republikës turke dhe organizimin e saj. Ata arritën të depërtojnë në çdo cep të shtetit me shkallën e arsimimit dhe organizimit që kishin, nga publicistë e deri te ministrat.
Kush janë sabatajistët?
4. Osmanët mirëpritën në vendin e tyre çifutët të cilët ikën nga Spanja për shkak pastrimit etnik, pasi që kërkuan azil. Njëri nga këta azilkërkues ishte edhe Sabataj Zevi dhe familja e tij.
Zevi lindi në Izmir më 1626. Ai mësoi Teuratin, Talmudin dhe ezoterikën (mearif batinije). Ai besonte se koha e paraqitjes së mesihut – shpëtimtarit të çifutëve ishte afër.
5. Në vitin 1666, në Izmir, ai u vetëshpall Mesihu Shpëtimtar dhe rreth vetes tuboi ndjekës dhe ithtarë, aq sa sekti i tij u përhap në Evropë, Afrikë dhe Egjipt. Një numër i madh i çifutëve besonin që ai ishte Mesihu Shpëtimtar. Izmiri u kthye në qendrën e sektit të tij ndërsa zëri i ithtarëve të tij gjithnjë e më shumë ngritej, kështu që Sadrul A’dhami, Fadil Ahmed Pasha lëshoi urdhërin për arrestimin e Sabataj Zevit.
6. Atëbotë, arsyetimi i Sabataj Zevit para ndjekësve të tij qe: “Zoti më ka urdhëruar të çliroj Stambollin, për këtë, më duhet patjetër të shkoj.” Kështu, fama e tij u rrit edhe më tepër në mesin e ndjekësve të tij… edhe pse ai u arrestua në Stamboll dhe iu nënshtrua hetimit. Hetimin ndaj tij e ndoqi Shejhulislam Jahja Efendi dhe Shejhus-sultan Fani Muhamed Efendi.
7. Sabatj Zevit iu ofrua kjo mundësi: “do qëndrosh para këtij muri, do të të gjuajmë me shigjetë, nëse vërtetë je Mesihu, nuk do të të ndodh asgjë dhe ne do të dëshmojmë para sulltanit se ti njëmend je Mesihu”
Mirëpo ai u frkësua, u pendua dhe mohoi se ishte Mesihu dhe e pranoi Islamin, ndërsa për vete zgjodhi emrin Muhamed Efendi. Së bashku me të, Islamin pranuan edhe 300 familje çifute dhe morën emra muslimanë.
8. Tërë kjo ishte për sy e faqe, sa për t’u fshehur. Ata vazhduan me aktitvetet e mëhershme fshehurazi, vite me rradhë. Hartonin plane, planifikonin komplote nëpër tubime sekrete që organizonin.
Shejhus-sulltan Fani Muhamed Efendi, për ta kishte thënë: “nuk jam i bindur në sinqeritetin e Sabataj Zevit për të pranuar islamin, asnjëherë. Ai do rikthej organizimin e ndjekësve të tij, mirëpo këtë rradhë fshehurazi” dhe ndodhi ajo që kishte parashikuar!
9. Ata vazhduan me këtë metodë deri në ditët e sotit. Në atë kohë, mjeku personal i sulltanit ishte çifut, njihej me emrin Mustafa Feuzi Efendi, mirëpo emri i tij i vërtetë ishte Rafail Ebrabanil i cili kishte pranuar Islamin dhe djali i tij Muhamed Emin Efendi arriti të bëhej
shejhulislam. Ai ishte shejhulislami i parë nga të konvertuarit “dönme” emër ky me të cilin do njiheshin sabatajistët si lëvizje politike.
10. Sabatajistët, pas vdekjes së Sabataj Zevit1, u ndanë në tre grupe:, karkashistët, kabanistët dhe jakubistët. Të parët u morën me tregti, të dytët me tregti dhe politikë ndërsa të tretët – jakubistët, mësyen funksionet shtetërore. Qendrat e tyre ishin: Selaniku, Stambolli dhe Izmiri. Ata u shpërndanë edhe në shumë qytete tjera, mirëpo Selaniku ishte baza e tyre.
11. Numri i banorëve të Selanikut në vitin 1908 ishte 170 mijë, 80 mijë prej tyre ishin sabatajistë metodologjia e të cilëve ishte sekreti i plotë.
Studiuesi Zorlu, përveç pranimit se është një nga sabatajistët, thotë: “shumica e anëtarëve të Komitetit Bashkim dhe Përparim ishin sabatajistë”
Sabatajistët konsiderohen themelues të rrymës majtiste në Turqi.
12. Ilgaz Zorlu, gjithashtu, thotë: “mësuesi i Ataturkut Shemsi Efendi është sabatajist, ndërsa emir i tij i vërtetë është Simon Zvi, njohës i Teuratit dhe Talmudit”
Sabatajistët u fokusuan në arsimimin e fëmijëve të tyre për t’i bërë bërthamë të hapjes së shkollave me planprograme perëndimore. Ata kishin mbështetjen e të pasurve nga sabatajistët, ndërsa Ataturku ishte njëri nga ata që kishte dalur nga ato shkolla.
13. Ilgaz Zorlu, për gjyshin e tij thotë: ai paraqitej si musliman ndërsa fshehurazi punonte për frocimin e sabatajizmit. Ai, në shkollën të cilën e kishte themeluar, i mësonte nxënësit si të fshehin sabatajizmin e tyre. Ai mbante mësime rreth Teuratit dhe Talmudit dhe kontribuonte në tubimin e sabatajistëve.”
Emir i shkollës së gjyshit të tij ishte “Shkrimtarët e përparimit – Fevzije”
14. Shemsi Efendi (Simon Zvi), synonte mbështetjen e sabatajistëve në Selanik. Gjatë luftës ballkanike u shpërngul në Stamboll dhe atje themeloi shkollën e mesme “Përparimi”. Edhe aty nisi të tubojë nxënës derisa vdiq në vitin 1917 dhe u varros në Yskydar, në varrezat “Bylbylderesi”. Në hyrjen e këtyre varrezave është një xhami me emrin Fevzije Hatun, e ndërtuar nga familjet selanikase në vitin 1882 dhe e sponzorizuar nga shkolla Fevzije.
15. Shkolla Fevzije – drejtori i saj Xhavid Beu dhe 10 themeluesit tjerë, që të gjithë ishin sabatajistë. Sabatajistët varrosen në Bylbylderesi.
Pas themelimit të republikës turke në vitin 1923, u bë një marrëveshje me Greqinë për shkëmbimin e banorëve, rumelitë e Turqisë në Greqi ndërsa muslimanët e Greqisë në Turqi.
16. Sabatajistët kërkuan nga grekët të mos largohen nga Greqia duke thënë: “edhe pse e shfaqim Islamin, ne jemi çifut nga Brenda”. Mirëpo mijëra sabatajistë, edhe përkundër dëshirës së tyre, u dërguan në Turqi, që të gjithë me arsimim të lartë dhe shumica e tyre zotëronin së paku dy gjuhë.
Këtu është e udhës të përmendim që Truqia kishte humbur një numër të madh të të arsimuarve të saj në luftë dhe kjo është arsyeja që hasnim në një numër të madh të sabatajistëve në pozitat shtetërore.
17. Për shkak përvojës së tyre të gjërë tregtare, ata arritën të mbizotëronin ekonominë, ndërsa postet e larta i morën për shkak mungesës së kuadrove, aq sa, u bë e njohur nga presidenti i atëhershëm Ismet Inonu, thënia: “do presim në stacionin e trenit në Ankara dhe kur të shohim dikë me kostum dhe kravatë, do ta punësojmë në ministrinë e jashtme.”
Pra, futën nën kontroll sistemin arsimor dhe atë ekonomik.
18. Armiku më i madh i sabatajizmit ishte shteti osman apo Islami dhe ligjet e tij. Ata qenë mishëruar me laicizmin dhe majtizmin, ndërsa të rinjtë i rekrutuan kurndër osmanëve dhe Islamit. Ilgaz Zorlu – sabataisti, thotë: “laicizmi nuk është fe, mirëpo sabatajistët e shndërruan në fe”
Pra, ata arritën që laicizmin ta kthenin në fe, e bënë të dashur për njerëzit dhe kështu i larguan nga feja dhe historia e tyre.
19. Një nga intrigat e tyre më të rënda ka qenë shpikja e tarikateve sufiste dhe nëpërmjet tyre kanë nxirë imazhin e fesë dhe ligjeve të saj.
Fatma Erig thotë: “kur e pyetnim gjyshen tonë pse nuk falet, na përgjigjej: ne jemi kemalistë, nuk jemi nga të konvertuarit (donme) të Selanikut. Pra, ata kishin këtë përgjgije: ne jemi ataturkistë, kemalistë.”
20. Majtizmi dhe kemalizmi konsiderohen qendra e sabatajizmit, edhe pse ata kanë njerëz edhe tek djathtistët dhe grupet religjioze, mirëpo zemra e këtij sekti është tek majtistët.
Kryeministri i dytë i Izraelit Yitzak Ben-Zvi, urdhëroi konsulin e tij në Stamboll të shkruante raporte rreth sabatajistëve në Turqi. Këto raporte ekzistojnë në arkivën izraelite, ashtu siç thkeson Ilgaz Zorlu.
21. Sabatajistët mbizotëruan edhe sferën e kinemasë dhe publicistikës. Kompania e parë kinematografike në Turqi ishte Ipek Film, pronarë të së cilës ishte familja Ipekxhi dhe tashmë nuk është sekret se kjo familje i përket sektit sabataj.
Kjo kompani bashkëpunonte me redaktorin Muhsin Ertogrul për prodhimin e filmave sipas stilit perendimor. Edhe ministri i jashtëm turk Cem Ipekxhi ishte nga e njejta familje.
22. Kur u arrestua Nazim Hikmet në vitin 1933, familja Ipekxhi nuk hoqi dorë nga ai. Stërgjyshi i tij ishte Muhamed Ali Pasha (jo ai i Egjiptit), nga çifutët e Polonisë, emri i vërtetë i të cilit ishte:
Ludving Kark Frederik Detroid. Ai u vendos në shtetin Osman, ndryshoi emrin, arriti të bëhej zyrtarë shtetëror, pra ishte çifut sabatajist.
23. Dinç Bilgin, lider dhe pronar i medieve në kohën e tij, gjithashtu është sabatajist. Ai kishtë nën pronën e tij gazetën ‘Sabah’ dhe kanalin televiziv Atv, kompaninë Fotom Mashin, aksionar në Show-tv dhe pronar i EtiBank. Ai ishte nga Izmiri. Në atë kohë kishte mundësi për të ndryshuar opinionin publik nëpërmjet mjeteve të forta të informimit. Ai luajti një rol të rëndësishëm në grushtshtetin kundër Erbakanit me 28 shkurt.
24. Sabatajistët, perveç shtetit, depërtuan në bektashizëm aq sa nga rradhët e tyre patën shejhulislam. Sabatajistët karkashian depërtuan (në mënyrë sekrete) në tarikatin bektashian ndërsa sabatajistët kabanist në tarikatin mevlanij, kah fundi i shtetit Osman.
Në fund: sekreti i sabatajistëve është mbuluar në varrin e Shemsi efendiut, mësuesit të Ataturkut, mbi varrin e të cilit shkruan:
“E fsheha dhe nuk e thash, është vënë në gjumë derti im sekret”
Ela Kravan, studiuese dhe eksperte për çështjet turke.
Referencat e shkrimit:
1. Sabatay Sevi ve sabetaycilarin gelenekleri, prof: Abraham Galante
2. Yahudi turkler yahut sabeteycilar, Mehmet Shevket Eygi
Përktheu nga arabishtja:
Agim bekiri
