Nga Prof. dr. Fadil Maloku, Universiteti i Prishtinës, Kosovë
Është një thënie e njohur diku që thotë se: “Urrejtja ndaj Islamit po bëhet gjithnjë e më e madhe se sa dashuria ndaj demokracisë(!), ose, dashuria ndaj demokracisë, po bëhet gjithnjë më e vogël, se sa urrejtja ndaj Islamit”! Gjithashtu, edhe një tjetër që thotë; “Largohuni nga ekstremizmi në fe, sepse ekstremizmi dhe pamaturia në fe i kanë shkatërruar ata që kanë qenë para jush.” Qytetarët shqiptarë nuk kanë ndonjë arsye të theksuar që t’i frikësohen Islamit burimor, ose, nuk kanë arsye ta urrejnë Islamin si fe me parime dhe fondamente monoteiste, paqësore. Kjo sepse, çështja e cilitdo besim mbrohet, garantohet dhe kategorizohet me legjislacion, me kushtetutë dhe me ligje. Ata, kanë arsye shumë më tepër që t’u frikësohen interpretuesve injorantë, mediave dhe rrjeteve islamofobe, e sidomos mercenarëve të frustruar myslimanë e jomyslimanë.
Në kushtet dhe rrethanat e disa proceseve dhe zhvillimeve globale, paragjykimi i Islamit si fe monoteiste (së bashku me krishterimin dhe judaizmin), sot në mediat globale dhe rrjetet sociale, është në rritje e sipër! Ajo çka shqetëson më tepër është fakti që interpretimet nuk po bëhen nga ekspertët profesionalë dhe njerëzit kompetentë të fushave dhe lëmive përkatëse, por nga mediokrët mediatikë, pastaj islamofobët dhe grupet e ndryshme dogmatike të proveniencës islame dhe joislame.
Natyrisht, interpretime të tilla jokompetente, sjellin edhe stigmatizim e stereotipizim që e vështirësojnë depërtimin e vizionit paqësor të Islamit të vërtetë. Dhe si pasojë i gjithë këtij “mobiliteti” dosido antiislam, paraqiten edhe tendenca monopoliste mbi të “vërtetën” e vërtetë islame! Thënë me thjesht, paraqiten devijime apo ekstremizma të të gjitha llojeve dhe ngjyrave. Së këndejmi, këtyre tendencave nuk mund t’u ikin as shqiptarët e Ballkanit, e as boshnjakët, që rastësisht apo jo rastësisht, mbeten myslimanë me përkatësi fetare. Tani, koha e globalizimit (si më tha një mik një ditë: “na çoroditi” krejt!?) është e vërtetë se ka prodhuar shumë armiq dhe shumë mundësi të keqinterpretimeve, për këto religjione monoteiste, e në veçanti për Islamin. Shqiptarët, s’ka shans që të përfshihen në këto “lojëra” morbide dhe të qëllimshme globale, për një arsye shumë të thjeshtë: ndjenja kombëtare gjithnjë ka qenë shumë më e fortë se ndjenja fetare. Por, ata, në fakt, do atakohen edhe për një kohë me stigmatizime e paragjykime nga më të ndryshmet, si nga “qendrat” islamofobe, ashtu edhe nga mediokritetet mediatike, të cilat, të frymëzuara nga trendet globale, përpiqen t’i konfrontojnë gjoja “dallimet” fundamentale midis religjioneve monoteiste. Midis këtyre qendrave “islamofobe dhe jo islamofobe”, padyshim që sot më të “afirmuarit” dhe më të zëshmit në sferën e sigurisë politike e sociale, e sidomos kulturore, janë ata që ndërlidhen me termat e ekstremizmit dhe terrorizmit. Ekstremizmi, si një platformë sociopolitike dhe padyshim edhe fetare, në fakt ka të bëjë me grupe të tilla sociale, politike e edhe fetare, të cilat kanë probleme serioze me identitetin e tyre të luhatur, kontestuar, apo edhe të humbur për shkaqe të ndryshmet sociale, politike, kulturore, e civilizuese.
Në fakt ideja apo synimi i njeriut, që nga fillimet e hershme sociopolitike, ishte dhe mbetet ai i “vetëkërkimit”, për origjinën e tij, se kush është ai, prej nga vjen dhe ku shkon? Një synim identik i “vetëkërkimit”, duket se ka të bëjë edhe me grupet, komunitetet, kombet, madje edhe religjionet e shtetet (sidomos ato të reja). Pra, imitimi apo identifikimi i shteteve (veçanërisht atyre të reja dhe të vogla), me shtetet e mëdha dhe me influencë globale, është pothuajse normal dhe i dukshëm edhe në kohën tonë. Kjo vlen posaçërisht për SHBA-në, Rusinë, Kinën dhe Indinë. Në këtë proces “vetëkërkimi” identitar, pësojnë më së shumti vendet dhe shtetet e ndara (padrejtësisht e historikisht), shtetet e varfra, ato me territor të vogël, e sidomos vendet dhe shtetet që kanë pozitë strategjike në këmbimet, tregtare, sociale e kulturore.
Andaj, pakënaqësitë, mospajtimet lidhur me mënyrat e krijimit të raporteve (lexo; varësive të reja; ekonomike, politike, civilizuese dhe kulturore) është e natyrshme të sjellin edhe mendime e gjykime “laramane” në (mos)kyçjet e reja me hegjemonët e kohës. Si pasojë, lindin dhe pozicionohen grupe të pakënaqura me këto procese e rrjedha; lokale, rajonale, kontinentale e globale. Për të kuptuar më mirë këto trende globale, mendoj që është e udhës të shohim se çka po (nën)kuptohet p.sh. me termin apo konceptin e shpërndarë dhe të njohur gjithandej në glob “Çka është fundamentalizmi islam”? Nëse, dëshirojmë t’i japim një përgjigje tipike shkencore sociologjike, atëherë patjetër që: fundamentalizmi islam duhet shpjeguar edhe si reagim ndaj krizës së identitetit të krijuar nga (post)modernizmi, ndaj tepricës së shoqërive konsumatorizmit, ndaj pafuqisë së imponuar nga padrejtësitë strukturore dhe liberalizimit global të tregut. Faktikisht dhe fatkeqësisht, këtë lloj fundamentalizmi (se janë prezent ne skenën globale edhe të tjerë) po e “ushqejnë” ekspansioni marramendës i tregut (që rezultoi me kolapsin e komunizmit dhe rënien e Murit të Berlinit) dhe interpretimi i fragmentarizuar që i bëhet Islamit të sotëm.
Duke u parë nga ky këndvështrim, islami burimor po bëhet, apo të paktën pretendohet të imponohet, jo më si kundërshti ndaj perëndimit, por si alternativë globale sociale e politike. Ndërkaq, duhet ditur dhe kuptuar që diskursi mbi fundamentalizmin islamik, në fakt në tregun global, është vetëm një katërpërcishi i asaj që është në të vërtetë. Këtu, para së gjithash s’duhet harruar joshja që mund të krijohet në të ardhmen rreth temave mbi: egalitarizmin, përgjegjësinë rreth diversitetit (social, ekonomik, etnik, racor, etj.); konsultimin dhe konsensusin; etj., që realisht i bie një ngatërrim (herë e qëllimshëm, e herë i paqëllimshëm?!) midis asaj që shquhet si edukim fetar dhe histori fetare e religjioneve!
A janë të njëjtë edukimi fetar me historinë fetare dhe pse po ndodh terrorizmi? Duhet kuptuar digresioni se edukimi mbi etnopsikologjinë fetare dhe çështjet e fakteve rreth historive fetare, nuk janë e njëjta gjë. Ngatërrimi i këtyre dy kategorive, përveç keqkuptimit social, sjell edhe trauma në sferën shpirtërore (diversitet dhe ndarje kompleksive) dhe pasoja në sferën politike (paragjykime dhe stereotipizime absurde). Ato do ndikojnë edhe më tej në formimin, brumosjen dhe kalitjen e secilit individ, edhe për faktin se njeriu, në të vërtetë, akoma mbetet një “zoom politikom”, social që vulos të tashmen dhe të ardhmen e vet…, pandalur! Terrorizmin nuk e provokon aq shumë feja, sa e bën atë ekspansioni i grykësisë së kapitalizmit grabitqar dhe shërbimet militante të grupeve mercenare, që janë në shërbim të dominimit (kaosit!) global. Pra, kur kërkohen terroristët, thjesht, duhet të kërkohen njerëzit që blejnë armatim të dyshimtë terrorist, e jo sish që i luten me sinqeritet Krijuesit… Ky term, si dukuri dhe fenomen sociologjik, është edhe një forme tejet e komplikuar e “trajnimit”të dhunës politike. Për të thuhet që është edhe një lloj ekstremizmi me doza politike. Ndërsa ekstremizmi, më saktë, mund të përkufizohet si një lloj sjelljeje e atillë sociale që “vegjeton” gjithnjë midis asaj që është e lejuar dhe asaj që është e sanksionuar. Pra, ai përngjason me një lloj “parakalimi” mbi një zonë të “minuar”. Për nga numri, ekstremistët asnjëherë nuk janë shumë, por, janë zhurmues dhe fanatikë në qëllimet dhe synimet e tyre. Çfarëdo lloji qofshin dhe prej kujtdo qofshin. Në politikë, ekstremizmi zakonisht manifestohet si “një lloj animimi” i qëllimeve të kornizuara ekstreme, që pretendon gjithnjë të fuqizohet përmes metodologjive normale. Në fakt, ekstremizmi mund të quhet dhe përkufizohet edhe si një lloj devijimi i skajshëm, edhe për shkak se “vullnetarisht” ikën dhe sistemohet në normat sociale, sportive, politike, e sidomos ato fetare.
Çka i japin “shpirt” dhe karakter fenomenit, apo “dosjes” së ekstremizmit, janë kryesisht motivet dhe qëllimet politike, motive dhe qëllime këto, që me karakterin e tyre politik, ekstremizmin e katapultojnë drejtpërdrejt në fushëbeteja dhe ngjyrime; fetare (monoteiste) e ideologjike (djathtiste e majtiste). Ekstremizmi ideologjik shihet si një rrezik për religjionet monoteiste. Tani, ekstremizmi ideologjik djathtist (ai fetar), e kundërshton globalizimin shkaku ruajtjes dhe konservimit të fondamenteve fetare; kurse, ekstremizmi majtist (ai social komunist), globalizimin e projekton si gogol, edhe shkaku i rrezikut nga varfëria…! Kështu që procesi i “vetëkërkimit”, është mjaft kompleks dhe shumëdimensional. Kompleks, për shkak se problemet identitare shpërfaqen tani si probleme akute, që kërkojnë urgjenca definimi dhe qartësimi, ndërsa shumëdimensional, për shkak se dilemat ekzistuese civilizuese, në këto vende e shtete të vogla e të varfra, bëhet shpeshherë problematik dhe i rëndësishëm si për “sponsorët e arkitektët” e pavarësimeve dhe shteteve që u jepet peshë e rendësi, qoftë rajonale (Ballkani) apo kontinentale (Azia). Kështu që “krizat” identitare të stilit; “kush jemi ne, prej nga vijmë, dhe ku shkojmë”, edhe si shtet, vend e komb, sot janë përditshmëri.
Sipas Samuel Huntigtonit, kjo gjendje dhe “krizë” identitare, mund të tejkalohet përmes disa mënyrave. Përmes ndihmës së institucioneve shtetërore, elitave (politike, ekonomike, e kulturore) dhe natyrisht popullsisë, e cila duhet të informohet për nevojat, detyrimet dhe kahet e ndryshimeve eventuale, si edhe ndihmës nga perëndimi (aludimi është; Amerika dhe Evropa). Duhet kuptuar që integrimet evropiane korrespondojnë me proceset globalizuese. Nevoja për një epistemologji sociale të religjioneve monoteiste Nëpër shkolla publike, sot në botën postmoderne, s’duhet të mbetet më një cilësim paragjykues dhe tentim stigmatizimi për religjionet monoteiste, ashtu siç ishte, apo edhe është aktualisht, në pothuajse shumicën e vendeve të tranzicionit, por, është një nevojë imediate e kohës në mënyrë që t’i shmangemi fundamentalizmave, ekstremizmave dhe terrorizmave të të gjitha llojeve dhe niveleve.
Përvoja evropiane na dëshmon se njohjet shkencore (e jo ato pseudo-shkencore) të historive të religjioneve monoteiste (një sferë goxha komplekse dhe e ngarkuar shpesh edhe me klishe pseudo-ekumenike) janë treguar si të shëndetshme edhe për faktin se, mes të tjerash, a) kanë zbutur mendjet paragjykuese, b) kanë shëruar patologjitë sociale, dhe c) kanë reduktuar frustrimet e individëve, grupeve, komuniteteve, por edhe të popujve dhe shteteve të ndryshme evropiane. Pra, kjo iniciativë assesi s’duhet kuptuar dhe interpretuar si tentim për të futur “mësim besimin fetar” nëpër shkolla publike, por si një koherencë kulturore, pra si një njohje ndërfetare midis religjioneve dhe si përvojë e qëndrueshme, ku përmes njohjeve reciproke ndërtohen urat mes feve, konfesioneve, racave, civilizimeve dhe kulturave.
Mosnjohja apo mosdija e religjioneve për njëri-tjetrin s’është përparësi, por, pengesë që ka prodhuar, po prodhon dhe do të prodhojë pasoja negative në njerëz dhe të mira materiale, si edhe një frustrim deri në nivel kontinental e global. Kjo, tanimë prodhon padyshim edhe fenomenin tjetër aktual, e me përmasa globale, të shquar dhe të identifikuar si terrorizëm. “Terrorizmi; nuk ka as komb, as shtet, as … e as fe…! Bota në të cilën po jetojmë ne shquhet si botë e rrezikshmërisë (Risikogesellschaft) së shkallës së lartë!” (Ulrich Beck, Risk Society, 325.2009) 22. Dilema “hamletiane” për mendimin tim qëndron në atë se: a duhet ne nga pragu ynë lokal ta refuzojmë dhe ta kundërshtojmë këtë të keqe (gjë për të cilën jam tërësisht dakord), që ka marrë përmasa të paparashikuara, apo, duhet të mësohemi të “bashkëjetojmë”me të? Përgjigjen (lidhur me terrorizmin)… e ka problem e gjithë bota ta gjejë. Problemi, (te shumica e sociologëve bashkëkohorë, të paktën me aq sa kam pasur mundësi të shoh) qëndron te shkaqet. E ato, mund të gjenden gjithandej: edhe në tendencën e dominimit, eksploatimit, ndryshimit, imponimit, subordinimit… të kombeve, shteteve, vendeve, rajoneve, kontinenteve… Por, edhe në synimet vetëpërjashtuese të shteteve në rënie, kulturave dhe agjentëve të tjerë dominues sot në botë.
Tek e fundit, kjo është natyra e njeriut, shoqërive, shteteve… etj., por, gjithsesi, jo edhe e civilizimeve, për të vetmin shkak, se civilizimi (qytetërimi) është term shumë më gjithëpërfshirës më vetëcaktues, më vetëkërkues dhe shumë më vetëemancipues.
