Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, dhe ai i Republikës Sërpska, Milorad Dodik, prej kohësh garojnë me temën “kush është serb më i madh”, por pas të ashtuquajturit “Kuvendit gjithëserb”, ata ndiejnë se kanë nevojë për njëri-tjetrin.
Kështu ka thënë Kurt Bassuener, nga Këshilli për Politikën e Demokratizimit me seli në Berlin, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë (REL).
Biseda me Bassuenerin u zhvillua dy ditë pasi që Asambleja Kombëtare e entitetit serb të Bosnje e Hercegovinës, Republikës Sërpska, miratoi Deklaratën për mbrojtjen e të drejtave kombëtare dhe politike dhe të ardhmen e përbashkët të popullit serb, e cila fillimisht u miratua në të ashtuquajturin “Kuvendi gjithëserb”, më 8 qershor.
Ndër të tjera, Bassuener foli edhe për ndikimin që Deklarata do të ketë në të ardhmen e marrëdhënieve në rajon, idetë e reja secesioniste në Republikën Sërpska, cili do të jetë reagimi eventual i SHBA-së dhe BE-së, si dhe çfarë pret nga zgjedhjet lokale të këtij viti në Bosnje e Hercegovinë.
Radio Evropa e Lirë: Asambleja Kombëtare e Republikës Sërpska ka miratuar Deklaratën për mbrojtjen e të drejtave kombëtare dhe politike dhe të ardhmen e përbashkët të popullit serb, e konfirmuar në “Kuvendin gjithëserb”. Cila është rëndësia e saj në afat të shkurtë dhe afat të gjatë, a është vetëm simbolike, apo rëndësia e saj është ngritur në një nivel më të lartë, duke pasur parasysh se në çdo gjë ka qenë i përfshirë edhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq?
Kurt Bassuener: Në afat të shkurtër, e rëndësishme është se është treguar qëllimi dhe siç është e zakonshme – si për Vuçiqin ashtu edhe për Dodikun – shikojnë se sa larg mund të shkojnë.
Gjithashtu, duke marrë parasysh atë që po ndodh në Shtetet e Bashkuara, nuk mendoj se janë neutralë as Dodik dhe as Vuçiq, kur bëhet fjalë për zgjedhjet amerikane.
Të dy shpresojnë që ish-presidenti [Donald] Trump të bëhet sërish president në janar dhe nëse kjo ndodh, ata kanë besim se mund të vazhdojnë me veprimtarinë e tillë.
Në thelb, me këtë i “hedhin dorëzën” në fytyrë bashkësisë ndërkombëtare dhe i bëjnë pyetje – çfarë do të bëni për të na ndaluar?
Pra, nuk mendoj se kjo është vetëm deklarative apo simbolike. Mund të mos jetë diçka për operim në muajin e ardhshëm, por sigurisht që do të vazhdojë të shkojë në atë drejtim, do të vazhdojë në të ardhmen me takime, shpallje të qëllimeve të përbashkëta e të tjera.
Radio Evropa e Lirë: Në të njëjtën kohë, ligjvënësit në Republikën Sërpska planifikojnë të miratojnë Informacionin për rregullimin e marrëdhënieve midis dy entiteteve, që në thelb është një thirrje për shkëputje paqësore. E veçanta e këtij akti është se kjo “ndarje” nuk u përmend në Kuvendin e 8 qershorit.
A do të thotë se kjo është edhe një “e shtënë në ajër” e pushtetarëve të Republikës Sërpska, sepse nuk e kanë mbështetjen e Vuçiqit, por megjithatë e kanë të paktën mbështetjen implicite të tij? A mund të presim që Vuçiq, në të ardhmen, të “justifikojë” aspirata të tilla të autoriteteve të Republikës Sërpska?
Kurt Bassuener: Është e qartë se ka kohë që ekziston një garë mes Dodikut dhe -Vuçiqit në temën se kush është serb më i madh, kështu që nuk mendoj se ata i besojnë plotësisht njëri-tjetrit.
Megjithatë, ata tani janë në situatë ku, pas cirkut në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, të ashtuquajturit “Kuvend gjithëserb” dhe miratimit të Deklaratës, ata ndiejnë se kanë nevojë për njëri-tjetrin, por asnjëri prej tyre nuk mund ta pushojë garën.
Besoj se Dodik mendon se, së paku, mund të vazhdojë të fitojë mbështetjen e Vuçiqit në sferën publike, dhe se ai mund të vihet në pozitën ku eventualisht do t’i duhet të përmbushë premtimet e tij.
E gjithë kjo po ndodh në një atmosferë ku duket se gjithçka lejohet.
Faktorë të shumtë në BE duan të shihen si dikush që paraprakisht e inicion statusin kandidat të Bosnje e Hercegovinës, në mënyrë që të fillojnë negociatat, dëshirojnë të jenë ata që kanë arritur progres, prandaj nuk duan t’i theksojnë këto probleme.
Kishte shumë njoftime dhe deklarata të ashpra amerikane, jam dakord me shumë prej tyre, por nuk ndodhi diçka që në Republikën Sërpska nuk do të mund ta injoronin, siç është rivendosja e faktorëve të parandalimit dhe frikësimit.
Pikëpamja ime është se duhet të dërgohet porosia – ju kurrë nuk do të ndaheni, sepse ne nuk do t’ju lejojmë. Mund të flisni çfarë të doni, por nuk mund të bëni asgjë, kështu që në të mirën tuaj është të ndryshoni temën.
Që nga viti 2009, unë dhe kolegët e mi nga Këshilli për Politikën e Demokratizimit kemi kërkuar vendosjen e trupave në Bërçko, riparimin e brigadës EUFOR me mbështetjen e aleancës së NATO-s. Mendoj se kjo do të ishte kthesë.
Jo vetëm që do ta shkatërronte agjendën “gjithëserbe”, por edhe idenë e “Botës serbe”, e cila është si një ombrellë mbi agjendën gjithëserbe.
Megjithatë, më duket se nuk ekziston dëshira në të dyja anët e Atlantikut për t’u parë si dikush që do të përshkallëzojë situatën. Mendoj se një gjë e tillë është problem.
Kjo ua lehtëson Dodikut dhe Vuçiqit që të vazhdojnë me “garën” e tyre.
Radio Evropa e Lirë: Lidhur me shkëputjen janë deklaruar Ambasada amerikane dhe Zyra e BE-së në Bosnje e Hercegovinë. Të gjithë e dënuan këtë dhe thanë se ishte e pamundur në praktikë, kur u paralajmërua për herë të parë, më 23 maj. Për sa i përket Deklaratës, Ambasada amerikane ishte e vetmja që reagoi mënyrë specifike.
Ndërkohë, SHBA-ja ka vendosur një sërë sanksionesh që mund të dhembin shumë – të drejtuara kundër kompanive të afërta me familjen e Dodikut. Jake Sullivan, një zyrtar i lartë i Shtëpisë së Bardhë, njoftoi gjithashtu masa të reja të mundshme. A prisni sanksione të reja amerikane dhe kundër kujt?
Kurt Bassuener: Kjo që e thoni se është diçka e pamundur, më nuk është e rëndësishme.
E nevojshme është që të vërtetosh se diçka është fizikisht e pamundur, t’u tregosh të gjithëve, jo vetëm lidershipit por edhe qytetarëve, se nuk mund të bëhet.
Kjo përfundimisht do të përjashtonte faktorin e frikës.
Për sa u përket sanksioneve, nuk e di se kë do të kishin cak, por e di se çfarë lloj njerëzish do të ishin cak.
E dimë se veprimi i bankave, të cilat mbyllën llogaritë e personave dhe kompanive nën sanksione, i lëndoi vërtet. Kjo është pozitive dhe tregon forcë.
Mendoj se në atë rast, më e mundshme është zgjerimi i rrethit të personave të sanksionuar.
Gjithashtu, unë mendoj se do të piketohen edhe ata njerëz, të cilët, për shembull, i obligojnë të tjerët të blejnë letra me vlerë të Qeverisë ose entitetet e mëdha që i kanë blerë ato.
Autoritetet e Republikës Sërpska kanë problem, për sa i përket parave, me të cilat i paguajnë rrjetet e tyre të patronazhit dhe punonjësit në sektorin publik.
Nëse ka presione të reja, me siguri do të synojnë këtë.
Cilat janë caqet e Vuçiqit dhe Andrija Mandiqit?
Radio Evropa e Lirë: Çfarë roli luan Vuçiq në të gjitha veprimet e Republikës Sërpska dhe Millorad Dodikut. A “bekon” ai gjithçka nga prapavija, apo nuk ka aq shumë ndikim te presidenti i Republikës Sërpska?
A është e mundur që ai po përpiqet – siç u spekulua më parë – që me aktivizimin dhe “qetësimin” e Dodikut kur i duhet, të arrijë një pozicion më të favorshëm për Serbinë në lidhje me Kosovën?
Kurt Bassuener: Mendoj se ata e shfrytëzojnë njëri-tjetrin. Asnjëherë nuk kam krijuar përshtypjen se Dodiku është “lodra” e dikujt. Natyrisht, ai është në një pozicion vartës.
Sidomos, sepse ai është i cenueshëm kur bëhet fjalë për financimin, ndërkaq (kryeministri i Hungarisë, Viktor) Orban dhe Vuçiq e ndihmuan atë në këtë drejtim. Dhe, përfundimisht mendoj se Vuçiqi po e shfrytëzon këtë për qëllimet e tij më të gjera, përfshirë veriun e Kosovës dhe kjo është pjesë e konceptit të tij të “Botës serbe”.
Kjo është ajo që ka marrë vëmendjen më të madhe në hapësirën publike. Mund të debatohet edhe për atë se ka marrë mjaft vëmendje të madhe në Mal të Zi, përmes [kryetarit të Parlamentit të Malit të Zi, Andrija] Mandiqit.
Ai (Vuçiq) u përball me probleme të reja në veri të Kosovës, veçanërisht pas Banjskës, dhe nëse e shikoni këtë në dritën e “performancës” në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së dhe të gjithë historisë dhe parullës “ne nuk jemi popull gjenocidal”, unë mendojnë se po përdorin njëri-tjetrin.
Mendoj se kjo është e dobishme për Vuçiqin, për arsyet që përmendët, për qëllime më të gjera dhe për të krijuar një imazh të vetes si partner, sepse Dodik nuk e paraqet veten si aleat të kujtdo nga Perëndimi.
Vuçiq, natyrisht, po kryen arbitrazh gjeopolitik dhe po drejtpeshon. Dhe ai dëshiron të shihet si një partner pak a shumë i pranueshëm për SHBA-në, BE-në dhe Britaninë e Madhe.
Mendoj se te britanikët kjo “shitet” më shumë, sesa tek amerikanët dhe evropianët.
Natyrisht, duke përfshirë kinezët, rusët, turqit, arabët nga rrethi i Gjirit Persik, etj. Mendoj se përshtatet në atë ekuacion.
Dodik ndoshta nuk i tërheqë të gjitha fijet, por nuk mendoj se ai po bën gjithçka që Vuçiq kërkon prej tij.
Radio Evropa e Lirë: Në të njëjtën kohë, u shfaq edhe Andrija Mandiq, lider pro-serb nga Mali i Zi, i cili bëri thirrje për mbajtjen e një Kuvendi të ri gjithëserb në Mal të Zi. Çfarë roli mund të luajë ai dhe të tjerët të mbledhur rreth tij në narracionin për “Botën serbe”, që u materializua pjesërisht përmes Deklaratës?
Kurt Bassuener: Natyrisht, ai do të dëshironte që të jetë leva e tretë.
Në rast se gjërat përkeqësohen në Mal të Zi, në qoftë se nuk do të ketë përparim, por edhe në rast se forcat reaksionare në Evropë, nga kjo anë e Atlantikut, fitojnë fuqi, mendoj se ai beson që një gjë e tillë mund të jetë e realizueshme.
Edhe pse Mali i Zi tash është pjesë e NATO-s dhe nga gjashtëshja e Ballkanit Perëndimor, gati se në përgjithësi shihet si vendi më i mundshëm për të përparuar në rrugën drejt anëtarësimit në [BE].
Kështu që unë mendoj se kjo edhe për të është një deklarim i qëllimit. Nuk besoj se ai mendon se mund ta bëjë këtë në një afat të shkurtër, por në të ardhmen e afërt, le të themi në vitin e ardhshëm, ai mendon se mundet, nëse ngjarje të caktuara përkojnë në mënyra të caktuara, në mënyrë që ai të mund ta ndjekë këtë në mënyrë më agresive. Kjo sigurisht i bën edhe më domethënëse përgjigjet perëndimore ndaj këtij plani në kohë reale.
Reagimet e Zyrës së përfaqësuesit të lartë (OHR) dhe Bashkimit Evropian
Radio Evropa e Lirë: Lidhur me Deklaratën, ka reaguar edhe Christian Schmidt, përfaqësues i lartë në Bosnje e Hercegovinë, i cili i shkroi kryetarit të Asamblesë së Republikës Sërpska, Nenad Stevandiq dhe e paralajmëroi se, ndër të tjera, ajo shkel Marrëveshjen e Dejtonit dhe detyrimet e Republikës Sërpska ndaj saj. Ai përmendi, madje, edhe Kompetencat e Bonit.
A prisni që ata t’i përdorin këto, në lidhje me këtë dokument dhe dokumentet e tjera të paralajmëruara? A mund të pritet edhe shkarkimi i politikanëve, gjë që pritej, por deri më tani nuk ka ndodhur gjatë mandatit të tij?
Kurt Bassuener: Po, mendoj se nuk ka pasur diçka të tillë.
Kam punuar për Paddy Ashdown [ish-përfaqësues i Lartë në Bosnje e Hercegovinë] dhe më pas, për një kohë të shkurtër për pasardhësin e tij. Dhe, sigurisht, më kujtohen shkarkimet e mëdha të njerëzve, në numër të madh, si dhe çfarë i parapriu kësaj.
Mendoj se zyrtari i fundit i lartë që u hoq nga detyra në Republikën Sërpska, ishte Nikolla Popllashen [president i Republikës Sërpska, në fund të viteve ‘90], por për një gjë të tillë ishin të nevojshme forca të shumta të SFOR-it. Nuk ishte vetëm në stilin – përfaqësuesi i Lartë e ka fuqinë të shkarkojë dikë nga detyra; kjo është e ligjshme dhe mbetet kompetencë e tij.
Por, për ta vënë në praktikë, nënkuptonte të vendosje mjete të blinduara përreth zyrës së Popllashenit, t’ia fikje dritat dhe ndalje ujin, duke pritur që ai të dilte, për aq sa më kujtohet.
Kështu që unë nuk e shoh këtë si opsion.
Mendoj se Dodiku e di që kjo nuk është diçka që ekziston si kërcënim.
Nëse dikush shkarkohet tani dhe ai urdhër nuk respektohet, kjo e gërmon një gropë më të thellë për OHR-në. Por, përsëri mendoj se Schmidt do të kishte të drejtë të bënte diçka të tillë, sepse ai është autoriteti përfundimtar për të përcaktuar se kush e shkel Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit. Nuk ka gjykatë apeli për këtë gjë, por mendoj se diçka e tillë kërkon mjete serioze dhe ai nuk i ka ato.
Kjo nuk është për fajin e Schmidt-it, por Schmidt duhet të ecë tutje duke pasur këtë në mendje. Prandaj, deklaratat e llojit “nuk mund të shkëputesh, nuk është e mundur, kjo nuk është e ligjshme”, nuk do ta ndryshojnë dinamikën.
Radio Evropa e Lirë: Ndërsa SHBA-ja ka filluar të zbatojë më seriozisht sanksionet në muajt e fundit dhe llogaritë e njerëzve dhe kompanive po mbyllen, BE-ja kryesisht kufizohet në njoftimet që shprehin zhgënjimin dhe tërheq vërejtjen se hapa të caktuar të autoriteteve të Republikës Sërpska janë në kundërshtim me integrimet evropiane.
A duhet që BE-ja ta marrë më seriozisht çështjen e Bosnje e Hercegovinës, duke pasur parasysh se ajo kufizohet drejtpërdrejt me këtë vend, dhe të paktën në mënyrë deklarative, dëshiron ta pranojë atë në bashkësinë e vet?
Kurt Bassuener: Anëtarët e BE-së, qysh në vitin 2011, shprehën qëndrimet në një dokument, dhe u përgatitën për skenarin që po ndodh tani.
Por nga viti 2022, vendimi duhet të merret me konsensus. Asokohe u miratua me shumicë të thjeshtë.
Viktor Orban e mbrojti Millorad Dodikun nga sanksionet e BE-së. Ai nuk është i vetmi. Mendoj se në një kohë edhe Kroacia dha mbështetjen e saj që kjo të bëhet me aklamacion dhe jo me shumicë të kualifikuar.
Kështu që, për fat të keq, sanksionet nuk do të ndodhin, për sa kohë që qëndrimi i Budapestit është të mbështesë Dodikun, dhe nuk shoh që kjo do të ndryshojë në të ardhmen e afërt.
Natyrisht, shtetet anëtare individuale mund të vendosin sanksione, megjithëse disa do të thonë se vetëm sanksionet evropiane mund të zbatohen.
Gjermania, për shembull, pezulloi financimin e shumë projekteve, gjë që mendoj se ishte e dobishme.
Por BE-ja ka një mandat për “parandalim”. Për gati 20 vjet, puna e tij ka qenë të ofrojë një mjedis të sigurt.
Unë do të thosha se gjëja më e rëndësishme që duhet të bëjë Bashkimi Evropian është të tregojë se pavarësia nuk është e mundur, dhe jo vetëm të thotë “jo, kjo e ndalon rrugën e juaj evropiane”.
Problemi është se, në rastin e përdorimit të mjeteve më serioze, ato do të tregonin se zgjerimi nuk inkurajon përparimin. Kështu që ata në fakt do të pranonin se politika e tyre për 18 vjetët e fundit ka dështuar, që do të thosha se është e vërtetë, por ata nuk dua ta pranojnë.
Kështu që unë kam ndjenjën që BE-ja nuk do të përdorë kompetencat që ka dhe se nuk do t’i japë fund këtij cirku, i cili është i rrezikshëm, sepse nuk duan të duken keq. Unë mendoj se, fatkeqësisht, është kaq e thjeshtë.
Sfidat e vitit zgjedhor në Bosnje e Hercegovinë
Radio Evropa e Lirë: Ky vit është vit zgjedhor në Bosnje dhe Hercegovinë. Deri në fillimin zyrtar të fushatës, mund të presim një shtrëngim shtesë në marrëdhëniet politike dhe në retorikë, edhe pse zgjedhjet janë lokale dhe ofertat janë disi më të ulëta se zakonisht.
A prisni që ndoshta SHBA-ja apo BE-ja do të përfshihen drejtpërdrejt në fushatën zgjedhore, në kuptimin e sanksioneve ndaj partive politike, si dhe a mund të presim që partitë, që deri më tash fituan zgjedhjet në vija etnike dhe në narracione etnike, të dominojnë sërish?
Kurt Bassuener: Mendoj se qëndrimi ndërkombëtar do të jetë i ngjashëm me atë që ishte në zgjedhjet e mëparshme. Do të thotë, votuesve do t’u kërkojnë të votojnë për interesat e tyre, ndërkaq partive politike që të fokusohen në shqetësimet e votuesve për ekonominë, korrupsionin, drejtësinë dhe çështje praktike, si cilësia e ajrit dhe gjëra të tilla, të cilat të gjithë politikanët do t’i shpërfillin.
Në nivelin e popullit, ende nuk kam takuar asnjë qytetar të Bosnjës, të asnjë kombi, qoftë serb, boshnjak, kroat, që të jetë i kënaqur me politikën dhe liderët.
Në qoftë se do t’i pyesnit qytetarët se a duan të dërgojnë në Goli Otok gjithë elitën politike – klounët e mi, klounët e tyre, klounët tuaj, jam i sigurt se do të kishte 95 për qind të votave “për’, dhe një dalje e madhe në votim.
Gjëja e rëndësishme për zgjedhjet lokale, megjithatë, janë njerëzit që mund ta lidhin kryetarin e bashkisë, në veçanti, me atë që po ndodh në komunitetin e tyre lokal dhe e dinë se ku jeton ai ose ajo.
Pra, ka më shumë potencial për llogaridhënie të zyrtarëve të zgjedhur në nivel lokal se kudo tjetër mbi atë nivel. Në nivelin më të lartë, nuk ka fare llogaridhënie.
Kështu që, unë shpresoj se do të ketë një befasi, se ka disa liderë të mirëfilltë lokalë që zgjidhen, të cilët nuk janë pjesë e sistemeve partiake, ose të paktën nuk janë pjesë e sistemeve kryesore të partisë në pushtet, të cilët mundësisht janë të pavarur, të cilët në fakt zbatojnë agjenda lokale për qytetarët e tyre dhe kanë vullnet të madh të jenë të zëshëm në skenën kombëtare, në skenën më të gjerë për qytetarët e tyre, si dhe të kundërshtojnë nivelet më të larta të qeverisjes, qofshin ato të kantoneve apo të entiteteve, varësisht nga vendi ku jetoni, sepse është gjithmonë çështje resursesh.
Mendoj se ka mundësi për lëvizje më të vogla. A pres çfarëdo ndryshime drastike? Jo, sepse zgjedhjet lokale nuk funksionojnë ashtu, por shpresoj se, në qoftë se do të ketë mashtrime më të vogla zgjedhore, ndoshta do të shohim së paku zgjedhje më të pastra. Por, nuk kam pritje shumë të mëdha.
/REL/
