Rexhep Tajip Erdogan po bën gjithçka në kundërshtim me atë që përcaktohet nga teoritë tradicionale ekonomike për uljen e inflacionit të lartë, thonë ekspertët dhe opozita në këtë vend, ndërsa nga ana tjetër presidenti turk thekson se “modeli i ri ekonomik” i tij do të sjellë rezultate në fillimi i vitit të ardhshëm.
Pas një periudhe rritjeje ekonomike afatgjatë, inflacioni në Turqi arriti në pothuajse 80 për qind dhe çmimet e konsumit u rritën me 78.6 për qind krahasuar me qershorin e vitit të kaluar.
Sipas të dhënave zyrtare, çmimet e transportit u rritën me 123,37 për qind krahasuar me një vit më parë dhe çmimet e ushqimeve dhe pijeve joalkoolike me 93,93 për qind.
Partitë opozitare, disa ekonomistë dhe sindikata akuzojnë qeverinë për manipulim të të dhënave të inflacionit dhe pretendojnë se statistikat janë edhe më të këqija.
Ata fajësojnë politikën jokonvencionale të presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan, së bashku me ndërprerjet në zinxhirët e furnizimit, veçanërisht ushqimin, dhe krizën energjetike të shkaktuar nga lufta në Ukrainë, për rritjen më të madhe vjetore të inflacionit në këtë vend që nga viti 1998.
Në kundërshtim me teoritë tradicionale ekonomike, Erdogan beson se normat e larta të interesit nxisin inflacionin dhe politika e qeverisë e detyroi bankën qendrore të ulë normat e interesit nga 19 për qind në 14 për qind në fund të vitit 2021, duke shkaktuar kolapsin e monedhës kombëtare.
Katër guvernatorët e bankave qendrore që kundërshtuan këtë politikë u shkarkuan dhe u ndryshuan edhe ministrat e financave.
“Kjo qeveri nuk do të rrisë normat e interesit… Përkundrazi, do të vazhdojë t’i ulë ato,” tha së fundmi presidenti turk, duke theksuar se normat e larta të interesit “vetëm i bëjnë të pasurit më të pasur dhe të varfërit më të varfër” dhe duke premtuar se do të rrisë prodhimin, eksportet dhe punësimi.
Politika konvencionale
Edhe pse mbështetja për partinë në pushtet dhe presidentin Erdogan ka rënë, dhe zgjedhjet presidenciale do të mbahen vitin e ardhshëm në qershor, Erdogan nuk po dorëzohet dhe refuzon thirrjet për një ndryshim në politikën monetare.
“Murtësia konvencionale mes ekonomistëve është se një bankë qendrore mund të ulë inflacionin duke rritur normat e interesit. Normat më të larta të interesit ulin kërkesën për kredi dhe stabilizojnë ekonominë, gjë që ul inflacionin. Pra, kur rritja e inflacionit kërcënon ekonominë, banka qendrore mund të luftojë duke rritur normat e interesit”, tha për Al Jazeera-n Aart Gerritsen, profesor i ekonomisë në Universitetin Erasmus të Roterdamit.
Megjithatë, shton ai, banka qendrore turke po bën të kundërtën, duke rritur edhe më shumë inflacionin.
“Kur e krahasoni me SHBA-në ose me Eurozonën, inflacioni po rritet edhe atje, dhe bankat qendrore reagojnë duke rritur normat e interesit. Ndryshimi i madh në krahasim me Turqinë është se Fed (Sistemi i Rezervës Federale të SHBA) dhe Banka Qendrore Evropiane operojnë kryesisht pavarësisht nga qeveria. Në Turqi, banka qendrore është nën presion shumë më të madh nga qeveria, e cila ka theksuar qartë preferencën e saj për norma më të ulëta interesi”.
Yaprak Gursoy, profesor dhe drejtues i programit të Studimeve Moderne Turke në Institutin Evropian të Shkollës së Ekonomisë dhe Shkencave Politike në Londër (LSE), thekson gjithashtu se shumë besojnë se vendimi i Erdoganit për të ulur normat e interesit ose për të mos i rritur ato, nuk ndihmojnë në luftën kundër inflacionit.
“Zakonisht kjo shpjegohet me besimet ortodokse të Erdoganit, të cilat ndoshta vijnë nga shkëmbimi i mësimeve të tij islame se fitimi dhe përfitimi nga kamata është një mëkat ose i paligjshëm. Megjithatë, duhet mbajtur parasysh se Turqia tashmë ka norma interesi relativisht të larta (rreth 14 për qind) dhe tashmë ka një klimë globale të krizës ekonomike në botë”.
Në këto kushte, shton Gursoy, Turqia po përpiqet të luftojë krizën ekonomike duke shpresuar të tërheqë investime të huaja direkte, nga vende si Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Arabia Saudite, vende me të cilat Turqia nuk kishte marrëdhënie të mira deri vonë.
Erdogan kërkon ndihmë “jashtë”
Presidenti turk po i drejtohet edhe pjesëve të tjera të botës, duke u pozicionuar si një aktor i rëndësishëm, pjesërisht për shkak të krizës ekonomike dhe pjesërisht për shkak të axhendës së tij politike.
Për Ukrainën, Ankaraja është bërë një furnizues i rëndësishëm i armëve, veçanërisht dronëve Bayraktar që ndihmojnë forcat ukrainase të luftojnë rusët, ndërsa Turqia njëkohësisht po pozicionohet diplomatikisht si ndërmjetëse në negociatat midis Kievit dhe Moskës.
Gjithashtu, Ankaraja refuzon të vendosë sanksione ndaj Rusisë si Perëndimi, sepse, siç thonë analistët, Erdogan dëshiron të mbajë turistët rusë në vend dhe blerjet ruse të pronave të paluajtshme, pikërisht për shkak të krizës ekonomike.
Disa ekspertë vlerësojnë gjithashtu se Erdogan po “luan” me ndjenjat patriotike për të tërhequr votuesit, duke theksuar “kërcënimin e brendshëm kurd” dhe nevojën për të mbrojtur vendin dhe prej tyre, ndaja dhe, shtojnë ata, përdori rrugën e Suedisë dhe Finlandës për në NATO duke i kushtëzuar ata që të ndalojnë për të siguruar “strehë” për anëtarët e Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK).
Po kështu, vizita e parë e Erdoganit në Arabinë Saudite që nga vrasja e gazetarit Jamal Khashoggi në vitin 2018 u interpretua si nevoja e presidentit turk për të rivendosur marrëdhëniet mes dy vendeve për përfitime ekonomike.
Megjithatë, të gjitha këto lëvizje tregojnë gjithashtu se Erdogan ka fuqi në skenën ndërkombëtare dhe se Perëndimi ka nevojë për bashkëpunim me Turqinë, për shkak të pranisë së saj në Detin e Zi dhe Lindjen e Mesme.
Rritja e pagës minimale
Disa ekonomistë janë gjithashtu të shqetësuar për rritjen e madhe të pagës minimale.
Autoritetet turke njoftuan rritjen e dytë të pagës minimale në gjashtë muaj, duke rritur pagat me 30 për qind për të ndihmuar punëtorët të përballojnë koston e rritur të jetesës.
Analistët paralajmërojnë se rritja e pagës minimale, e cila vlen për miliona punëtorë në sektorë të ndryshëm, mund të ketë efekt të kundërt dhe të rrisë inflacionin, sepse rritja e pagave mund të sjellë edhe rritje të çmimeve.
Megjithatë, Gursoy shpjegon se “duke mbajtur pagën minimale nën normën e inflacionit, përpiqet të arrihet edhe rritja e prodhimit industrial, që është, për shembull, modeli kinez i rritjes”.
Pavarësisht të gjitha paralajmërimeve, Erdogan pretendon se po zbaton një “model të ri ekonomik” dhe se vendi do “të lërë pas inflacionin” në fillim të vitit të ardhshëm, kur do të zhvillohen zgjedhjet që do të testojnë mbështetjen e votuesve turq për liderin i cili ka qeverisur vendin për gati 20 vjet./tesheshi/
