Kontekstet e reja gjeopolitike që po trondisin vendin “pa luftë” e pozicionime lufte
Neutraliteti është i shtrenjtë, por ka qenë shpërblyes. Zvicra është një simbol global i neutralitetit, jo vetëm sepse u pasurua mbi këtë bazë, por edhe duke përdorur këtë pozicion për t’u përfshirë në marrëveshje të turbullta por fitimprurëse me të gjithë, përfshirë nazistët.
Neutraliteti është një koncept juridik ndërkombëtar që shpjegohet thjesht nga burimi i tij latin, mbiemri neuter që do të thotë “asnjë nga të dyja”. Si rregull, lufta konsiderohej si një konflikt midis dy palëve, kështu që neutral është ai që nuk mban anë. Neutraliteti është zhvilluar në më shumë nivele se ky bazë.
Ky koncept funksionoi bukur edhe për 500 vjet. Zvicra ka gëzuar një status të veçantë globalisht, veçanërisht bankat e saj, por çdo gjë e bukur ka një datë skadence. Rusia sulmoi Ukrainën më 24 shkurt 2022 dhe dy vende ushtarakisht neutrale, secili në një mënyrë të ndryshme, Suedia dhe Finlanda, arrijnë në përfundimin se neutraliteti është i mbivlerësuar dhe se ata duan të jenë nën kujdesin e sistemit të mbrojtjes kolektive, NATO-s.
Deri në këtë moment, Zvicra gëzonte avantazhet e rrethimit nga anëtarët e aleancës të mbrojtjes dhe Austria, e cila është neutrale në bazë të Traktatit të Shtetit të vitit 1955 dhe gjithashtu në mjedisin e NATO-s. Nga pikëpamja strategjike, Berni vlerësoi se ishte pothuajse e pamundur që ndonjë forcë të depërtonte territorin e NATO-s dhe të kërcënonte Zvicrën.
Dhe pavarësisht agresionit të Rusisë kundër Ukrainës në vitin 2014, i cili shkeli Memorandumin e Budapestit, garantues i Moskës për integritetin territorial të Ukrainës, të gjithë në Evropë besonin se anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit i binden ligjit ndërkombëtar. Në fund të vitit 2021, kur Rusia kërkoi një diskutim për rendin e ri të sigurisë evropiane, ajo iu referua gjithashtu Dokumentit Përfundimtar të Helsinkit dhe deklaratave të tjera të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE).
Një pjesë e rëndësishme e neutralitetit zviceran ishte sekreti bankar, i cili u sulmua gjatë krizës financiare globale në vitin 2008, kur, kryesisht, SHBA filloi të kërkonte informacione për qytetarët që fshihnin para në një parajsë fiskale zvicerane. Edhe pse rezistoi fort, qeveria në Bernë nuk kishte rrugëdalje dhe në vitin 2018 filloi shkëmbimin e të dhënave me autoritetet tatimore të vendeve të tjera. Është larg transparencës së plotë, por ishte një hap vendimtar për të cilin Rusia reagoi fuqishëm kur Berna mbështeti sanksionet e BE-së dhe SHBA-së dhe sulmoi llogaritë e oligarkëve.
Pas agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, Zvicra u përfshi në listën e vendeve armike dhe ky ishte një sinjal i rëndësishëm se duhej rregulluar politika e neutralitetit, e cila është pjesë përbërëse e Kushtetutës. Baza logjike mbi të cilën u ndërtua rregullimi ishte shkelja brutale nga Rusia e të gjitha normave ndërkombëtare, kështu që u bë e diskutueshme nëse Moska do të respektonte neutralitetin e përhershëm të Zvicrës.
Arsyeja pragmatike ishte mundësia që Zvicra, e mbetur jashtë sistemit të mbrojtjes së NATO-s, të bëhej viktimë kolaterale e sulmeve të mundshme ajrore, që përfshin opsionin e një sulmi me armë bërthamore.
“Ministria e Mbrojtjes po përgatit një raport mbi opsionet e sigurisë që përfshijnë stërvitje të përbashkëta ushtarake me vendet e NATO-s,” i tha Reuters më 15 maj 2022 Pälvi Pulli, kreu i politikës së sigurisë në Ministrinë e Mbrojtjes së Zvicrës.
“Përfundimisht, mund të ketë ndryshime në mënyrën se si interpretohet neutraliteti,” tha Pulli, duke shtuar se gjatë një vizite në Uashington, ministrja e Mbrojtjes Viola Amherd tha se Zvicra duhet të punojë më ngushtë me Aleancën, por jo t’i bashkohet asaj. Platforma për bashkëpunim më të fortë ishte vendosur edhe atëherë dhe po zhvillohet gradualisht, me diskutime që zhvillohen brenda vendit për shkak të dëshirës për të ruajtur neutralitetin.
Një vijë e re ndarëse ndodhi më 22 prill të vitit të kaluar kur ministri Amherd, si përfaqësuesi i parë i Zvicrës, mori pjesë në një takim të Këshillit të Atlantikut të Veriut, një organ i krijuar nga Traktati i Atlantikut të Veriut, neni 9: “Palët krijojnë një Këshill, në të cilin secili prej tyre do të përfaqësohet, me qëllim shqyrtimin e çështjeve që lidhen me zbatimin e kësaj marrëveshjeje”. Në takim, aleatët “shprehën mirënjohjen e tyre për partneritetin e ngushtë të Zvicrës me NATO-n”.
Sekretari i Përgjithshëm i Aleancës, Jens Stoltenberg, pas takimit me ministrin tha se “neutraliteti i Zvicrës nuk është pengesë për bashkëpunimin me NATO-n dhe përshëndeti angazhimin e Bernës për thellimin e mëtejshëm të bashkëpunimit”. Në qershor të të njëjtit vit, Berna njoftoi se po i bashkohej nismës European Sky Shield (ESSI), të cilën Gjermania e kishte nisur një vit më parë. Austria gjithashtu.
Një hap i ri u ndërmor në fillim të këtij viti: në shkurt, qeveria në Bernë njoftoi se do të “shqyrtonte idenë e vendosjes së oficerëve për misione të përbashkëta stërvitore dhe rregulla për kalimin e personelit ushtarak të huaj përmes Zvicrës”, duke iu referuar bashkëpunimit me NATO-n.
Më 18 gusht, Le Monde njoftoi se puna për raportin e Komisionit të Studimit të Politikave të Sigurisë, i cili arriti në përfundimin se “NATO mbetet, për një të ardhme të parashikueshme, garantues i politikës evropiane të sigurisë” është drejt përfundimit. Prandaj është e nevojshme të ndiqen standardet e armëve të Aleancës, të cilat mund të “forcojnë aftësinë mbrojtëse të Zvicrës”.
Dokumenti i publikuar më 29 gusht përmend NATO-n 136 herë dhe, në thelb, flet për nevojën që Berna të forcojë lidhjet me NATO-n dhe BE-në në rritjen e aftësive të saj mbrojtëse. Dokumenti është një rezultat logjik i një lëvizjeje të qeverisë zvicerane, e cila është e vetëdijshme se vetëm neutraliteti nuk mjafton më për të mbrojtur vendin kur kërcënimet e reja janë shfaqur mbi Evropën. Për shembull, dokumenti thotë se Rusia deri më tani ka sulmuar vetëm anëtarët jo-NATO: Ukrainën, Gjeorgjinë.
Në Zvicër do të vijojë një diskutim politik për dokumentin e publikuar, por realisht vendi tashmë bashkëpunon ngushtë me NATO-n. U paralajmërua edhe hapja e zyrës së Aleancës në Gjenevë. Kështu, krijohet një formë e re neutraliteti, e cila do të donte të garantonte mbrojtje kolektive. /tesheshi.com/
