Në hyrje të librit të tij të botuar kohët e fundit, “Një botë më e drejtë është e mundur”, Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan argumenton se Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara (OKB), i përbërë nga pesë anëtarë të përhershëm që kontrollojnë botën, ka dëshpërimisht nevojë për reforma të vërteta. Ky është edhe kuptimi i frazës së famshme që ai vazhdon të përsërisë: “Bota është më e madhe se pesë”.
Deklaratat e presidentit turk, gjatë dhe pas fjalimit të tij para Asamblesë së Përgjithshme të OKB -së, u kritikuan ashpër në kurriz të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Cilat janë arsyet e një sulmi të tillë të papritur dhe çfarë tregon vetë koha, pasi Erdogan është planifikuar të takohet me homologun e tij rus Vladimir Putin të mërkurën? A tregon kjo një përshkallëzim dhe tension në marrëdhëniet dypalëshe në të ardhmen e afërt?
Zemërimi turk
“Marrëdhëniet turko-amerikane nuk janë të mira. Dëshira jonë ishte që marrëdhëniet midis dy vendeve anëtare të NATO -s të përparojnë brenda kuadrit të miqësisë, dhe jo në një atmosferë armiqësie. Sidoqoftë, rrjedha e sotme e ngjarjeve nuk parashikon mirë,” tha presidenti turk.
“Marrëveshja S-400 është një marrëveshje e përfunduar për ne. Ne do të kërkojmë të drejtat tona sipas ligjit ndërkombëtar pas vendimit për të na hequr nga programi luftarak F-35. Amerika duhet të paguajë çmimin për gabimet që ka bërë në Afganistan. Biden vazhdon të dërgojë armë për organizatat terroriste në lindje të Eufratit, siç bëri paraardhësi i tij, Donald Trump. Takimi me udhëheqjen ruse nuk do të zhvillohet në nivelin e agjencive shtetërore, por individualisht dhe drejtpërdrejt midis dy presidentëve,” shtoi Erdogan.
Deklarata të tilla të shpeshta me të cilat Erdogan ka sulmuar homologun e tij amerikan kohët e fundit dhe në raste të ndryshme, janë një pasqyrim i zemërimit të Turqisë ndaj administratës amerikane.
Marrëdhëniet midis dy aleatëve të NATO-s u tensionuan gjithashtu vitin e kaluar, kur Ankaraja bleu sistemin e avancuar të mbrojtjes ajrore të Rusisë S-400, duke bërë që Uashingtoni të pezullojë pjesëmarrjen e Ankarasë në programin amerikan të prodhimit F-35.
Departamenti i Thesarit i SHBA ka vendosur sanksione ndaj Zyrës Turke të Industrisë së Mbrojtjes, udhëheqësit të saj Ismail Demir dhe tre zyrtarëve të saj, si dënim për Ankaranë për blerjen e sistemit anti-ajror rus. Ankaraja mendoi se një veprim i tillë do të dëmtonte marrëdhëniet me Uashingtonin, duke theksuar se do të përgjigjej ashtu siç duhej.
Ministri turk i Mbrojtjes Hulusi Akar tha në fjalimin e tij në parlament gjatë debatit mbi buxhetin e Ministrisë së Mbrojtjes për vitin 2021 se blerja e sistemit S-400 nuk është një opsion, por një domosdoshmëri për të ruajtur sigurinë, paqen, stabilitetin dhe sovranitetin e Turqisë. Vendi i tij nuk është vetëm një blerës i luftëtarëve amerikanë F-35, por edhe një partner në prodhimin e tyre.
Arsyet e sulmeve
Në këtë kontekst, studiuesi i marrëdhënieve ndërkombëtare turke, Taha Odehoglu i tha Al Jazeera-s se kishte pritshmëri në Turqi për një takim midis Erdoganit dhe Bidenit në kuadër të samitit të OKB-së pas koordinimit të fundit mes tyre për çështjen afgane. Sidoqoftë, dështimi për të mbajtur takimin zbuloi shkallën e mosmarrëveshjes midis dy vendeve, e cila është treguar qartë përmes deklaratave të Erdoganit në ditët e fundit.
Nga ana tjetër, Samir Salha, një profesor i së drejtës ndërkombëtare në Universitetin Kocaeli, thekson se reagimi i Erdoganit thotë se ajo që e shtyu atë të përshkallëzohet kundër Bidenit shkon më tej dhe se është më e rëndësishme sesa çështja e krizës e shkaktuar nga S-400. Ai beson se arsyeja për këtë është ndoshta propozimi amerikan për zonën në lindje të Eufratit dhe mbështetja për kurdët anti-turq atje.
Marrëdhëniet amerikano-turke
Studiuesi Odehoglu beson se marrëdhëniet turko-amerikane “aktualisht po kalojnë periudhën më të keqe dhe duket se përpjekjet e Turqisë për të bindur palën amerikane në lidhje me çështjen e S-400 dhe marrëdhëniet me Rusinë nuk kanë qenë të suksesshme deri më tani”.
Ai beson se muajt e ardhshëm do të dëshmojnë një përshkallëzim të madh të tensioneve midis amerikanëve dhe turqve, në kontekstin se Ankaraja nuk po heq dorë nga sistemi i avancuar i mbrojtjes ajrore të Rusisë. “Kjo do të dyfishojë presionin amerikan mbi Ankaranë, veçanërisht qeverinë e Erdoganit, e cila po përgatitet për zgjedhjet e ardhshme parlamentare dhe presidenciale,” shtoi studiuesi.
Profesori Salha, ndërkohë, shpjegon se udhëheqësit në Ankara mezi prisnin një takim turko-amerikan në Nju Jork ose Uashington në periferi të një sesioni të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, gjë që nuk ndodhi. Turqia do t’i dërgojë përgjigjen e duhur Uashingtonit gjatë një konference të përbashkët për shtyp që Erdogan do të mbajë me Putinin në Soçi, Rusi, nëse ai merr atë që dëshiron atje.
“Putin do t’i paraqesë shumë plane dhe propozime Erdoganit, dhe rezultatet e marrëveshjes do të jenë pashmangshmërisht shqetësuese për Uashingtonin. Zhvillime të tilla mund të jenë një konfirmim për Ankaranë se një marrëveshje SHBA-Rusi është arritur mbi Sirinë që do të kënaqë Izraelin, do të injorojë Iranin dhe do të mbrojë SDF (Forcat Demokratike Siriane) duke mbajtur regjimin sirian në ‘kujdes intensiv’ në pritje të një faze tranzicioni, të cilat do të përballohen nga Turqia në veri të Sirisë. Prandaj, Turqia duhet të ndryshojë lojën para se të vijë ora zero”.
Ai vuri në dukje se ngjarjet në Afganistan dhe mënyra se si administrata Biden e ka trajtuar çështjen, përveç mësimeve ushtarake nga aleanca e fundit AUKUS midis Shteteve të Bashkuara, Australisë dhe Britanisë, e cila rrëzoi Francën në një lojë të re të ekuilibrit ndërkombëtar, shqetësojnë më shumë Turqinë se kryeqytetet e tjera. Eshtë shumë e qartë se mosmarrëveshjet turko-amerikane për shumë çështje bilaterale dhe rajonale ende ekzistojnë dhe se takimi i Erdoganit me Biden në qershor nuk arriti t’i zgjidhë ato. Gjithashtu, mundësitë që u shfaqën në zgjidhjen e krizës afgane nuk arritën t’i afronin pikëpamjet e tyre aq sa duhet. /tesheshi.com
