Bullgaria-Maqedonia e Veriut: Procesi i bllokimit ka një rrugë të gjatë për të bërë
Marrëdhëniet bilaterale midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut janë në një pikë kritike. Që nga tetori i vitit 2019 dhe miratimi i të ashtuquajturit Pozicion Kornizë për procesin e pranimit të Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë në BE nga parlamenti bullgar, marrëdhëniet midis dy vendeve kanë hyrë në një fazë të re të përkeqësimit të marrëdhënieve. Siç dihet, Bullgaria ka ngritur një numër parakushtesh për të rënë dakord për fillimin e procesit të pranimit të Maqedonisë së Veriut që, ndër të tjera, prekin aspektet themelore të identitetit maqedonas (të tilla si historia dhe gjuha), që kanë vënë qeverinë e Zaevit në një pozitë jashtëzakonisht të vështirë dhe të sikletshme, pasi maqedonasit etnikë në mënyrë dërrmuese i perceptojnë ata si një sfidë e papranueshme për identitetin e tyre dhe kështu i shohin diskutimet me Sofjen mbi ato çështje si “legjitimuese” të sfidës së Bullgarisë.
Është e vështirë të shihet se si mund të kapërcehet ngërçi në marrëdhëniet bilaterale dhe më tej në procesin e pranimit të Maqedonisë së Veriut në BE. Në Sofje, pas zgjedhjeve të 11 korrikut, partitë politike janë përfshirë në negociata intensive lidhur me formimin e qeverisë së re. Marrëdhëniet bilatetale me Maqedoninë e Veriut nuk përfshihen në agjendën e partive politike; ato gjithashtu munguan gjatë periudhës parazgjedhore, si dhe para zgjedhjeve të 4 prillit në fillim të këtij viti. Duket se asnjë parti politike bullgare nuk po sfidon qëndrimin e miratuar në unanimitet të plotë në tetor të vitit 2019, pasi ekziston një konsensus solid midis klasës politike dhe publikut të gjerë mbi qëndrimin ndaj Maqedonisë së Veriut. Një konsensus i rrallë në fakt për Bullgarinë post-komuniste. Edhe Lëvizja për të Drejtat dhe Liritë, partia politike që përfaqëson turqit etnikë në Bullgari ka ecur me një politikë, të cilën shumë jashtë e përshkruajnë si “nacionalizëm të modës së vjetër”. Shumica dërrmuese e bullgarëve mendojnë se procesi i pranimit në BE ofron një “mundësi të artë” për të vendosur “të vërtetën historike” duke trajtuar çështjet që kanë të bëjnë me atë që ata e shohin si procesi i “de-bullgarizimit të detyruar” të Maqedonisë së Veriut, që mori vend pas vitit 1912, dhe veçanërisht “nën patronazhin” e Jugosllavisë së parë (1918-1941) dhe të dytë (1944-1991).
Çështjet e përfshira janë shumë të ngarkuara dhe të vështira për t’u kuptuar për çdo “të pa inicuar” në historiografitë rajonale, veçanërisht për çdo palë të tretë. Një situatë që nënvizon, ndër të tjera, hendekun e konsiderueshëm që ndan të dy palët, pavarësisht afërsisë së tyre gjeografike dhe gjuhësore. E vërteta është se pas shpërbërjes së SFRJ-së dhe shpalljes së pavarësisë së Maqedonisë së Veriut në shtator të vitit 1991, marrëdhëniet midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut janë avancuar ngadalë në pothuajse të gjitha fushat edhe përkundër faktit se Bullgaria ishte vendi i parë që njohu Pavarësia e Maqedonisë së Veriut. I ashtuquajturi “ndryshim gjuhësor”, i cili nuk lejonte ratifikimin e marrëveshjeve të nënshkruara gjatë viteve 1990, u trajtua vetëm në vitin 1999, ndërsa është rishfaqur që nga viti 2019. Hapi tjetër i rëndësishëm në marrëdhëniet bilaterale u bë pothuajse 18 vjet më vonë me nënshkrimin e Marrëveshjes së Fqinjësisë së Mirë dhe Bashkëpunimit, në gusht të vitit 2017. Marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare kanë përparuar ngadalë gjatë tridhjetë viteve të fundit. Ndërsa edhe më i ngadalshëm është çdo përmirësim në aspektin e lidhjeve të dobëta infrastrukturore që lidhin dy vendet. Marrëdhëniet midis elitave politike, ekonomike dhe kulturore të të dy vendeve që mund të kenë qenë forca shtytëse e çdo afrimi të konsiderueshëm pas vitit 1991, mbeten, me përjashtime, të dobëta.
Procesi i pranimit të Maqedonisë së Veriut në BE jep një mundësi që të dy vendet të afrohen së bashku dhe aksesi përfundimtar i Maqedonisë së Veriut pa dyshim do ta përshpejtojë atë proces dhe kjo është përfundimisht në interesin kombëtar të Bullgarisë. Sidoqoftë, është e vështirë të kuptohet se si dikush mund të presë realisht ndonjë marrëveshje që jep përgjigje për çështjet e mprehta historike brenda “kornizës kohore” të të gjithë procesit të pranimit në BE. Sofja dhe Shkupi kanë ende një rrugë të gjatë për të bërë – marrëveshjet dhe traktatet dypalëshe janë hapa të nevojshëm, por është vetëm një pjesë. Sidoqoftë, është e rëndësishme që të dy palët të vazhdojnë përpjekjet e tyre për të gjetur një lloj formule që do të lejojë fillimin e procesit të pranimit të Maqedonisë së Veriut, duke forcuar forcat pro-evropiane në vend. Stabiliteti politik i Maqedonisë së Veriut ndikohet negativisht nga vonesa, ashtu si edhe marrëdhëniet ndëretnike në vend. Ndërsa i gjithë rajoni do të përfitojë nga një rrugëdalje e bllokimit aktual midis marrëdhënieve Sofje-Shkup.
Amir Shabani
