Në morinë e debateve dhe diskutimeve të shumta maratonë, që kemi bërë këto ditë me mjaft besimtarë, jemi përballur me një konceptim të rrënjosur thellësisht ndër ta, se ndryshimi vjen vetëm nga poshtë lart, dhe vetëm përmes edukimit individual dhe ndryshimit tek e tek të çdo individi.
Natyrisht, kjo nuk është diçka e re që thuhet për herë të parë, madje edhe shumë prej nesh, kemi besuar se kjo është e vetmja rrugë, ajo më e drejta dhe më e sakta. Se kjo madje, është vetë rruga profetike.
Kjo qasje, është ngulitur kaq fort në zemrat dhe mendjet e shumë besimtarëve, e madje edhe shumë hoxhallarëve, saqë është kthyer në pjesë të doktrinës shoqërore të Islamit për ta.
Por kësaj qasjeje, pjesërisht e saktë dhe si e tillë e gabuar, i kundërvihet një tjetër qasje, edhe ajo pjesërisht e saktë, dhe për rrjedhojë e gabuar, e cila e sheh ndryshimin vetëm nga lart poshtë, përmes marrjes së pushtetit, qoftë edhe përmes kamuflimit identitar (dhe s’ka se si të jetë ndryshe në këtë rast), dhe se kjo është rruga e drejtë dhe e duhur.
Sigurisht, që të dyja këto qasje të kundërta janë të gabuara, pavarësisht se në parim të dyja palët mbështesin në një farë mase rëndësinë dhe rolin e qasjes së kundërt, por në praktikë, secila i mëshon qasjes së vet dhe përjashton mjaft praktika nga qasja tjetër.
Po cila është rruga e ndryshimit? A është ajo e mesmja e artë, e bashkimit mes këtyre skajeve, për hir të së mesmes, apo e mesmja ose më saktë, rruga e drejtë dhe e duhur përcaktohet jo nga një matematikë zgjedhjesh të mesme, por nga leximi i duhur dhe objektiv i jetës profetike?
Ajo që na mungon ne, dhe jo vetëm, është pikërisht njohja e “fikhut të sirres”, apo ndryshe të kuptuarit e thellë në një kontekst gjithëpërfshirës historik, të jetës dhe veprës së Profetit (alejhi salatu ue selam). Ne nuk bëjmë shpesh dallim mes asaj që është suneti i rrugëtimit profetik, që nga shpallja hyjnore e deri në vdekje, dhe dispozitave fikhore (sheriatike), që lidhen kryesisht me individin, pavarësisht kohës dhe vendit ku jeton ky individ. Ne e lidhim jetën e Profetit me akiden dhe fikhun, që kemi mësuar apo lexuar nëpër libra, duke mos e vendosur besimin dhe praktikën e tij fetare në kontekstin historik të jetës dhe veprimtarisë së tij, prandaj dhe e keqkuptojmë jetën e tij dhe e perceptojmë në mënyrë të mangët rrugëtimin e ndryshimit të shoqërisë që ai vuri në jetë.
Ne harrojmë se lënda e fikhut (jurisprudencës islame) dhe ajo e akides (doktrinës, kredos, besimit) janë strukturime dhe klasifikime akademike të dijetarëve të mëvonshëm, për të kuptuar dhe mësuar më mirë këto elementë të rëndësishëm të fesë, por ato nuk janë e gjithë feja dhe nuk mjaftojnë për të kuptuar plotësisht fenë, dhe në veçanti rrugëtimin e ndryshimit që ndoqi Profeti i Allahut. Këtë rrugëtim na e mëson jeta e tij dhe të kuptuarit e saj. Kështu që shpesh ne na duhet që edhe fikhun edhe akiden t’i kuptojmë duke u nisur nga jeta e Profetit, sepse kështu kuptojmë rendin e përparësisë së tyre.
Mësimi i akides dhe i fikhut i palidhur me jetën e Profetit (alejhi salatu ue selam) të mëson se çfarë është besim dhe mosbesim, çfarë është sunet dhe çfarë është bidat, çfarë është haram, e hallall, çfarë është farz, vaxhib dhe mekruh, por nuk të mëson se cili është rendi i rëndësisë dhe radha e praktikimit të tyre, nuk të mëson se kur një farz apo një sunet ka përparësi ndaj një tjetri. Këto dhe të tjera t’i mëson vetëm njohja, studimi dhe kuptimi i mirë i jetës së Profetit (alejhi salatu ue selam).
Veç kësaj, ne kemi koncept të gabuar edhe për shoqërinë, duke e menduar atë si një shumë e të gjithë individëve të saj, që kur ndryshojnë të gjithë tek e tek, ndryshon edhe vetë shoqëria. Ne harrojmë se shoqëria edhe pse përbëhet nga individë, ajo nuk nis dhe as nuk lind me individin, por me bashkësinë, me familjen. Jo më kot thuhet se qeliza bazë e shoqërisë është familja dhe jo individi përbërës i saj, sepse familja është shumë më tepër sesa një bashkim numerik individësh. Një turmë me miliona njerëz të mbledhur në një fushë të stërmadhe, nuk përbën një popull dhe një komunitet, nëse mes tyre nuk ekziston asnjë lidhje familjare, fisnore, etnie, kombi, feje, ideologjie etj. Pra, një shoqëri njerëzore në radhë të parë është lidhja dhe ndërveprimi mes individëve, që lidhen mes tyre përmes lidhjeve të shumta, materiale dhe shpirtërore. Kështu që nisur nga kjo e vërtetë e padiskutueshme, edhe ndikimi mbi individin dhe shoqërinë nuk ndjek vetëm një rrugë horizontale, tek për tek, e kokë për kokë, dhe as vetëm vertikale nga lart poshtë, nga njëshi tek shumësia, por të dyja së bashku sjellin ndryshimin e individit dhe shoqërisë njëkohësisht.
Kështu që mund të themi se shoqëria njerëzore ka tre nivelet e saj të organizimit dhe padyshim, edhe rruga e ndryshimit kalon përmes këtyre të triave, pa lënë mënjanë asnjërën:
1) përmes individit,
2) përmes komunitetit njerëzor,
3) dhe përmes ligjit dhe shtetit.
Këto nivele në realitet nuk ndahen mes tyre dhe nuk ka një hierarki rendore që duhet ndjekur në këtë drejtim, por atë e përcakton situata dhe realiteti përkatës. E rëndësishme është që ato të mos ndahen asnjëherë, dhe të zbatohen sa të jetë e mundur brenda mundësive që krijohen.
Niveli individual është ai fillestari në rendin logjik, sepse nis me ndërgjegjen e individit dhe nga aty nis ndryshimi si për mirë si për keq, por individi nuk është qenie që jeton e vetmuar dhe e parrethuar nga mjedisi komunitar njerëzor, kështu që edhe ndryshimi i tij nuk mund të bëhet i pavarur nga bashkësia ku jeton dhe pushteti ligjor gjithashtu. Kështu që aty ku përfundon forca e ndikimit të ndërgjegjes individuale dhe përpjekjes personale të çdo individi për ndryshim, aty hyn në lojë komuniteti shoqëror, duke imponuar dhe shtyrë për mirë atë që vetë individi nuk e bën dot i vetmuar, dhe aty ku mbaron forca e komunitetit, aty ndërhyn ligji dhe forca e shtetit.
Të përpiqesh të përmirësosh veten, i ndarë dhe i shkëputur nga ndryshimi i shoqërisë, është asketizëm social, është njëlloj asketizmi i natyrës dervishe apo murgu, që merret vetëm me veten, e që për fat të keq është i përhapur shumë në mesin tonë, si ide dhe praktikë. Kjo rrugë mundet dhe funksionon për individë të caktuar, që janë pakicë e shoqërisë, por jo për mbarë shoqërinë. Sahabët që sollën ndryshimin nuk ishin vetëm Ebu Bekri dhe Umeri, apo dhjetë të përgëzuarit me Xhenet, besimi i të cilëve është baras me besimin e mijëra të tjerëve, por edhe ata qindra besimtarë të tjerë, të dobët e të fortë, që kontribuuan me besimin dhe veprën e tyre për ndryshimin e shoqërisë dhe lindjen e një civilizimi mbi themelet e besimit në Zot. Kështu që t’i ikësh ndryshimit të shoqërisë është ikje nga betejat morale shoqërore, është ikje nga urdhërimi për të mira dhe ndalimi nga e keqja që i bëhet shoqërisë jashtë nesh, është ikje nga epiteti “Umeti më i mirë i dalë për njerëzit”, me të cilin Allahu na cilëson në Kuran, pikërisht për këtë gjë.
Profeti (alejhi salatu ue selam) na tregon se dikur një njeri që kishte kryer një krim të madh, duke vrarë njëqind njerëz, po kërkonte të pendohej e të ndryshonte, dhe zgjidhja hyjnore atij i erdhi nga një njeri i ditur, i cili i tha se duhet të largohej nga vendi ku ai banonte, sepse njerëzit në të, ishin njerëz të këqij dhe se nuk mund të kishte pendesë dhe ndryshim individual të tij, duke jetuar mes një shoqërie të prishur. Kështu që niveli i ndryshimit komunitar, praktikisht është më i rëndësishmi, sepse prej tij varet shumica e ndryshimit, qoftë i atij individual, qoftë i atij ligjor.
Pas nivelit të dytë, aty ku përfundon forca e shoqërisë komunitare për imponimin apo nxitjen e së mirës, aty fillon ligji, që është forma më e lartë e kontrollit social, dhe kështu që, atë të cilën nuk e bën ndërgjegjja e individit, e as shoqëria, e bën ligji. Siç thoshte edhe Uthmani (radijAllahu anhu) se “Allahu bën përmes sulltanit, atë që nuk e bën përmes Kuranit”. Pra, përmes shtetit dhe ligjit, bën atë që nuk e bën dot përmes ndërgjegjes individuale dhe këshillës që jep Kurani me fjalë.
Profeti (alejhi salatu ue selam) dhe të gjithë profetët e tjerë, që na tregon Kurani, nuk qenë njerëz indiferentë ndaj problemeve të shoqërisë, qofshin këto që lidheshin me shirkun, qoftë me moralin dhe drejtësinë. Ata bënë përpjekjet e tyre duke qenë aktivë kundrejt së keqes, dhe nuk u mjaftuan vetëm me ndryshimin e vetvetes dhe rrethit të ngushtë pranë tyre, por dolën në hapësirën publike dhe kjo është vetë politika, që do të thotë të merresh me çështjet publike. Pra, përfshirja në hapësirën publike duke ngritur zërin për të vërtetën dhe për të drejtën është politikë, të ngresh zërin kundra padrejtësive e kundër korrupsionit moral është politikë, të kundërshtosh abuzimin me fondet publike është politikë, t’i thuash zullumqarit se ti je në shirk dhe je i padrejtë është politikë…etj. Dhe ky është ai dimensioni vertikal i ndryshimit, krahas atij individual kokë më kokë me njerëzit.
Nëse puna për ndryshimin individual do të thotë në terren edukim e mësim në familje, në shkollë, në xhami etj., dhe puna për ndryshim politik do të thotë një qeverisje e drejtë dhe parimore, atëherë puna për ndryshimin e mbarë shoqërisë, do të thotë rritja e ndikimit në hapësirën publike.
Hapësira publike është praktikisht më e rëndësishmja dhe më e fuqishmja në sjelljen e ndryshimit shoqëror. Ai që kontrollon atë, kontrollon praktikisht edhe shumicën e shoqërisë, pra edhe vetë shoqërinë. E keqja dhe e mira mund të lindë kudo, por nëse ajo nuk del nga hapësira private individuale, familjare, apo akademike e shkollore në atë publike, ajo është e destinuar të vdesë e të humbasë. Hapësira publike është ajo që modelon edhe vetë hapësirën private, sot më shumë se kurrë madje. Nëse deri dje hapësira private, qoftë individuale apo familjare ishte gati e pakapërcyeshme nga hapësira publike, sot hapësira publike ka pushtuar gati çdo individ dhe çdo familje, dhe kjo përmes përhapjes së teknologjisë, e cila përdoret nga mediat e kulturës, shoqëritë shkencore, korporatat e biznesit, agjencitë e lajmeve, institucionet shtetërore, rrjetet sociale dhe gjithçka tjetër që i drejtohet publikut.
Beteja jonë më e madhe pra, me të cilën jemi edhe shumë deficitarë, për ndryshimin e vetes dhe shoqërisë, është beteja e hapësirës publike, përmes kësaj beteje edukohet edhe më mirë vetvetja dhe individët. Natyrisht që ndryshe nga betejat individuale, me veten, familjen dhe rrethin e ngushtë shoqëror, beteja në hapësirën publike me mbarë shoqërinë ka specifikat e saj dhe jo të gjithë kanë të njëjtën peshë dhe ndikim në të. Pikërisht, këtu kërkohet roli i munguar i elitave besimtare, në përballje me elitat e së ligës, korrupsionit, hipokrizisë dhe mosbesimit.
Tema në fjalë është e gjatë dhe ka nevojë për të dhënë shumë argumente në këtë drejtim, por po e mbyllim duke iu rikthyer edhe një herë modelit profetik, si kandil udhërrëfyes në rrugëtimin tonë, i cili nuk u mjaftua vetëm me predikimin që bënte në Mekë, vetëm brenda shtëpisë së tij dhe të Erkamit, por e nxori thirrjen e tij, aty ku e dëgjonte mbarë shoqëria e Mekës dhe e arabëve, në Qabe, në Mina, në Muzdelife, në tregun e qytetit, në vendfushimin e karvanëve dhe kudo ku mblidheshin njerëzit. Sot, për ne, hapësira publike që duhet t’ia mësyjmë është në arsim, shkencë, art, kulturë, ekonomi, biznes, politikë, televizion, media, rrjete sociale etj. Dhe kjo mësymje kërkon domosdoshmërisht njohje, dije dhe parapërgatitje për t’u përballur me sfidat dhe sprovat që hapësira publike ka. Zoti na udhëzoftë tek më e mira!
/Justinian Topulli/
