“Nji andërr e imja” nga Hafiz Ibrahim Dalliu

Nji andërr e imja” nga Hafiz Ibrahim Dalliu 

(botohet për herë të parë nga revista shkencore “Zani i Naltë”)

Hyrje

nga Dr. Genti Kruja, Kryeredaktor i revistës “Zani i Naltë” 

Prej vitesh, duke hulumtuar nëpër arkiva dhe sidomos në AQSH (Arkivin Qendror të Shtetit) në Tiranë, kemi hasur në dokumente të rralla, pjesë e Fondit të Komunitetit Mysliman të Shqipërisë, por jo vetëm, ku gjenden në shumicën e rasteve dokumente, libra dhe fotografi, të pabotuara kurrë më parë dhe për rrjedhojë të panjohura edhe për vetë studiuesit e fushave përkatëse.

Pas një pune më shumë se dy vjeçare në kuadër të një projekti për dixhitalizimin e Fondit të KMSH-së në AQSH, u bë e mundur skanimi i rreth gjysmë milioni dokumentesh nga viti 1912-1967, dokumente të sekuestruara nga regjimi komunist, por që për fat janë ruajtur në Arkivin Qendror të Shtetit. Këto dokumente paraqesin një rëndësi të veçantë sepse përmbajnë memorien institucionale të Komunitetit Mysliman Shqiptar, historinë e Islamit në Shqipëri gjatë shekullit të XX, deri në mbylljen zyrtare nga shteti totalitar më 1967, korrespondencën zyrtare me komunitetet e tjera fetare në vend, kongreset e zhvilluara gjatë viteve 20-30, inventarët e pronave vakëf, gjendjen financiare me detaje të hollësishme, burimet njerëzore, etj.

Krahas këtij fondi kemi arritur të gjejmë edhe të dhëna të tjera të rëndësishme, siç është edhe një poemë satirike e dijetarit, prijësit, mësuesit dhe publicistit Hafiz Ibrahim Dalliu. Poema e shkruar në vitin 1922 titullohet “Nji andërr e ime”.

Poema satirike e Hafiz Dalliut ka gjithsej 681 vargje, të shkruara njëshkolonë, me strofa treshe por të pandara.

Pedagogu i gjuhës dhe i letërsisë Prof. Rahim Ombashi (aktualisht dekan i Fakultetit të Shkencave Humane në Universitetin Bedër) është studiuesi i parë, i cili para disa kohësh bëri një studim rreth këtij libri të harruar në arkivat shqiptare, artikull i cili u botua në revistën shkencore “Zani i Naltë”, ku thotë ndër të tjera se, realiteti i zbuluar prej poetit është i dallueshëm prej atij konkret, sepse është virtual dhe sa e sa më i zmadhuar, por gjithnjë shumë personal. Autori është i lirë të hyjë në mjedise të tilla ku nuk ka mundësi të vëzhgosh. Hapësira e lirisë i është bërë e mundur atij për të mbajtur qëndrim kritik shumë të guximshëm. Më shumë se petku i klerikut të ditur dhe të urtë, këtë mundësi ia jep zgjerimi i hapësirave të lirisë në krijimtari. Poema është kthyer kësisoj në një pasqyrë që zbulon të vërteta që nuk vjetrohen.[1]

Prof. Ombashi thekson se poema “Nji andërr e ime”, është poemë e veçantë e shkruar në kohën e trysnisë së madhe ideologjike, por që i ka shpëtuar asaj trysnie më shumë se ç’ka qenë e mundur dhe se ç’ka qenë e menduar. Kjo poemë e panjohur është krijimtari artistike që i ka çliruar dogmat e kufizimet e kohës, është poemë ku kryqëzohen kohë, kultura, besime, filozofi, mite, mendësi, është poemë ku ndërthuren realja me fantastiken, ku ndeshen kontrastet e antitezat e fuqishme, ku mbruhen simbole, që përcillen në kohë, ku marrin kuptime sipërore e sfidohen njeriu me të gjitha ato që përbëjnë jetën e tij sociale, ëndrra e zhgjëndrra. Ndonëse në kushte të vështira, në këtë poemë ndihet fort përcëllimi i fjalës që vret, ku shijohet thellë idhtësia e urrejtjes, njelmësia e fuqia jetësore e smirës, ku regjet e dergjet populli ‘me pes qint halle ne shpine’, ku të rreh padrejtësia e paaftësia po aq sa jeta, ku mallkimi po mundon të mëdhenj e të vegjël, ku liria dëshirohet e duhet më shumë se ëndrra.

Ky rilexim i parë i poemës “Nji andërr e ime”, që flinte në arkiv, zbulon edhe shumë të fshehta të artit të H. Ibrahim Dalliut, edhe shumë të pathëna e të heshtura të tij, që dalin si nëntekst shumështresor e që zbulojnë hibridizimin e tij kulturor, që i theksoi ngjyrat e dramës së tij vetjake, por që asokohe iu bë krah në krijimin artistik.”[2]

Gjuha dhe dialekti i përdorur është lënë si në origjinal së bashku me referencat. Pa u zgjatur më shumë ju ftoj të lexoni për herë të parë këtë poemë të Hafiz Ibrahim Dalliut, satirë e cila vlen edhe për gjendjen e sotme sociale dhe politike, që përjeton Shqipëria.

NJI ANDËRR E IME[3]

nga Hafiz Ibrahim Dalliu

Nji nate fort të muzgëtueme

Kjesh me zemër t’ pezmatueme

Rash n’ shtrat m’i çlodh pak trutë

Por se gjumi ze me m’rrekun

Fillova keq m’u përpjekun

Ndjeva dhe nji qyqe n’dritë

N’katër anët shpesh shkreptinte

Gjith kah qielli bubullinte

Kriste her here nga j’rrefe

Si tërmet bante hershemi[4]

Kujtohej se do t’a shemi

M’at çast Zoti’yne qiell e dhe

Qyqja ndizej por si furrë

Si ndoji nuse q’i vdes burri

ose si ndoj nanë pa djal

Njashtu mallnjyshëm vajtonte

Zemren n’fund t’barkut t’a lëshonte

Shpirtin t’këpuste pa fjalë

Dhe (m..e) hajshe[5] si poetët

M’u duk si kur m’dulen fletet

Mëndja zu me m’fluturue

Si ndoj’zog po, nëper degët

Her kah Toskët her kah Gegët

Mendja ime zue me shkue

Ma së mrapmi po mundojshe

Asaj qyq-je t’iu afrojshe

Qi t’baj m’atë pak kuvend

Por ajo si e lagu shiu

Si me qenë ndoj bir njeri

Erdh nën strehnin t’im zu vend.

Thash me vehte: Moj e shkretë

Tue t’pas ba Zoti’yn me fletë

Kaq i mallnjyeshëm pse qa?

Ty nuk të ndjekin gjuetarët

Zemër zitë e zullumqarët

Kurkush nuk të ndjek me t’vra

Nuk je si na me j’mi halle

ç’ke që qa pra, rri e ba valle

Këndo po gjith natën kangë.

Nuk je si na qi bërtasim

Pse s’kimi ku t’shkojm, po plasim

Jemi si t’burgos me pranga

M’nj’anë na qajnë granit e fmija

M’tjetren anë po thrret Shipnija

Burrani: Thotë për liri

M’u ba mue m’at ças të errët

Si kur ndjeva nji za t’vdjerret

E po m’thonte: or njeri!

Na po qajme per ju te mjeret

Për punët qi bajne bejlerët

Bejlerët njata gaddarë[6]

Qi bahen për t’hujët vegël

E mundojnë të mdhaj e t’vegjël

Po grabisin Popllin mbarë

Përnej na shpezët e natës

Po qajmë për zogjt e të ngratës

Shqipe, qi kan ngel në errsinë

Ngrys e gdhi ata perpiqen

Zbath e xhveshet po terhiqen

Me pas qint halle në shpinë

Me niket fare nate të zymët

Ata shpirtzez, Zemër krymët

Kush e di ç’hatana[7] bajnë.

Kush e di sa gjakna derdhin

Sa njerz i rrafin e i tredhin,

Sa zemra granish ankojnë

Kush e di sa plangje digjen

Sa njerz prej vjet përpiqen

Kush e di se ç’ngja në kët botë

Nesër del Fleta Zyrtare

Tue rrejte botën ashiqare

Thotë: Vazhdon qetsi e plotë

E pra dhe na bashkë me ju

Duhet me qa pa pushue

Me vajtue popllin e mjerë

Qi nuk pa kurr ner e krye

Për veç koha për mbi krye

Ngeli t’u robnue për herë

All-llah Allà; ç’e zu nama

Gjith kah mjerime e gjama

T’mos shofi prej ku je njerzi;

S’u gjind ndoj (plis)[8] i dobishëm

Me zemër t’pastër, i dishëm

Q’i t’ju sundojë me drejtësi;

Prej Tyrqish fort shum keq hoqët

Thue pes qind vjet u përpoqët

Mbas tyne erdhen të hujet

Këta pa farë dhimbje ju rropën,

Ju zhveshen, ju zgërropen

Dhe mbas tyne po tue vujtë?

Deshët nji Shqipni të lirët

Prej t’hujve, krejt të dlirët

Për faqe ksaj ja mrrite:

Po ç’dobi ju mbyten tjerët

Këlysht e t’hujve bejlerët

S’po ju lanë jo me pa dritë

S’mendoni pse i derdhni gjaqet?

Vetëm për me rujtë oxhaqet:

Turp i madh fort e marri,

Sot në koh të Bolshevikvet

T’ju a gjasni ju menshevikët

T’jeni skllavë pa liri?

Deri kur ju pas zotnivet

Si harushat pas arxhivet

Do t’shkoni ksi soj pa mend?

Kur bahi t’zot e vetit

T’mos kini frykë prej njeriut

T’jeni t’lirë si në ç’do vend?

Kur ligjet do t’respektohen

Kur vajtimet do t’mbarohen

T’jetoni si shtet n’Europë?

Kur ma do t’soset mjerimi

Kur ma do t’mbretnoje bashkimi

Mos t’jeni kështu cop mbi copë?

Kur ma ju burrat e dheut ….

S’do t’shkoni pas qejfit beut,

Po t’punoni me kanun?

Kur ma gjembat do t’i korrni

Zullumqarët do t’i shporrni?

Si kur me shporr taunë:….[9]

Ksi sojë lot rrëkajë tue m’rrjedhun

N’sabah gjumi m’kishte vjedhun

Mbas si tepër ishëm lodh

At-herë zuna me pa andërr

Sikur jam tue shkue për Llonder

Njashtu në nji qytet të madh

Sa mrrina aty pari

Ishte në nji kand pazari

Nji park i madh i stolis

Me lule, druj bukurina

Vajza t’bukura si hurina[10]

Edhe nji tryezë n’midis

Rreth e qark un n’at park t’hishëm

Pashë disa burra t’çuditshëm

Shëmtaraqë me barqe t’mdhaj

Shkëlye syshë e gojët hapët

Si zagarët ….(n’dhe)[11] për vapët

Kamë e durët plot me thoj

M’hyni fryk praj sosh u qasa

Me nji shok m’at çast un hasa

Bashkë me të zumë me shëtit

I thash shokut: Mor vallahi:

Ky asht ndo j’vend padishahi

T’lutem prej këndej na qit:

Jo! jo! M’tha: Zotni! Mos tuti

Se s’asht vend i huj, mos nguti

Eja me mue, vështro

Po, shif se ç’kan ba njerzija

Veni vesh dhe fjalve t’mija

Kot më kot mos kundërshto:

Pik së pari shif tryezën

Me gjella që të dynin ndezën

Gjella të cilat bahen rrallë

Qi t’i lëshojn jargët ke kambët

T’bajn m’at cast t’i prefish dhambët

Dru se të vdekmin kan m’e ngjallë!

Ç’me pa, ishin gjith të mirat

Me t’i mbush po, gjith dëshirat

T’kendojë gërmazi si gjel

Kishte gjithfar ambëlsinash

Si me pas dal prej maqinash

Gja t’lemueta, mos me t’ngel

Për t’cel anën, raki rrushi

T’cillen s’e ka pi kurkushi

Birr, Vermut e Fërnet

Shampaj e shishe konjaku

Edhe venë t’kuqe si gjaku

Qi gjinden veç n’ahiret[12]

Rreth e qark pjatat me meze

Si i meritojnë kesaj tryeze

Pemë, hudhra, djathe të njomë,

Qofte t’thata, kofsha gjelash

Thokrrue kuq kuq; gja …..

Ha kaj çapë e bahu lamë

E kishin stolis allafranga

Bukuri, tue kërcit kanga

Me kokona e çenji[13]

Si thonë Tyrqit: “Vurr patllasën”

Mëshoj shengut “çall ojnasën”[14]

Qi t’ken dhe frëngjit zili

Ju kthysh shokut t’em a i themi:

Mor vëlla! Na ksi soj ku jemi?

A po thue jemi n’xhenet?!

Ç’jan këta salltanete t’hishme

Vende t’bukra, gjella t’shieshme?

Jo, m’tha: Jemi në Kryeqytet

N’kopësht t’pallatit të mbretit

Qi ja gjas lulishteve t’xhenetit

Po, njashtu për faqe t’bardhë.

Ky pallat thash, kur asht ngrefun

Kësaj dite ja paçim njefun

Mbreti kah na paska ardhe?

Po-po më tha: Ka ardh që moti

Me disa malokë prej Mati

Shqipninë shyqyr na e ka ndrit

Aj shpëtimtar i atdheut

Nip stërnip i Skënderbeut

Ahmet Zogu si Jezid[15]

Dhe këta njerz që jan rreth parkut

Qi i prujn veç pykës e barkut[16]

Jan robt e nalt madhnisë

Dahen në tri katër këshilla

Qi s’ti ka toka as qilli

Kto i kryejnë punët Shqipnis

Po po, i zanë mbar edhe i sosin

Kët tryezë njikta e kullosin

Me katër rryla, pa pra.

Ktyne kurkush mos t’ju nami

Po lypset të tanë t’ju thomi:

Hani sa t’mos leni gja

Hani, pini, fryhi, lahi

Ngopi ekselenca e fahi

Se na e fali i madhi Zot.

Tak tuk pa pra si sahati

Mëshoni, se na ndrifi fati

Na erdh qyl si kot më kot

Kurrë s’e deshëm, kjo kot erdhi

Kush për të pikë gjaku s’derdhi

Hani pra tue gërthit: Rroftë!

Mos shikoni rreth e qarkun

(Fani)[17] xhangen edhe barkun

N’u prishtë në t’s’amës i qoftë

Vërtet ne na ka ndif fati

Ma n’fund u vra dhe Esati

Qi pat qenë ba diktator

Ku s’i shkoi n’mend far njeriut

Q’i t’a vrasë Aj far Avniut

Desh Zoti shyqyr u shporr.

Pra si shkune Tyrqit e rrebet

Hiken Grekët edhe Serbët

Nuk na ngeli ma ngatrresë

Sa për mikropat e mbrendshëm

Me qenë se na jemi t’menshëm

I shporrim vetë besa besë!

Shyqyr na u dëlirë Shqipnija

Na e fali kot Perëndija

Rroftë deti Adriatik

Ani pse s’kimi donanma[18]

Se ata ndreqen nesër mrama

Po, i ndreqim për nji dakik

Le qi s’kemi prej kuj droje

Pse t’punojmë pa far nevoje

Veç t’hamë e t’pimë me lezet

Neve tashti na u mshi loti

Ç’na duhet pushka e baroti

Armiqt qark jan tu fjet.

Ç’i duem punët e fabrikat

Ç’po t’lypsen Elektrikat

Kimi Hanë e Yje e Diell

C’po na duhen inxhinjerët

Kimi Eshrefin e ata tjerët

Rugat shesh jan deri n’qiell

Pra[19] se s’kemi aeroplana

Këto i ndreqim te tana

Po po se i godisim vetë

Bile kta s’na duhen fare

Pse t’thyjmë qafen me tajare[20]

Na jemi shqipe me fletë

Ç’t’i bajm organizatorët

A s’mjaftojnë për ne popullorët[21]

Popullor popullor qi s’ka pa

E pra tashti t’marrim pagëz vallen

Qi t’çudisim gjith muhallen

Se Shteti far t’mete s’ka[22]

Ç’ka pse bahen ca zullume

Gjithkah krisin bam e bumë

Na shyqyr kemi bashkim

Bashkim bashkim me gjith zemër

Dashni t’plotë porsi shemër

Nji në lindje tjetri n’perëndim

Orthodoksit porsi t’verbët

Dëshirojnë Grekun ose Serbët

Katolikt dunë Italinë

Myslimant presin Qemalin

Si pret Nana e baba djalin

Ksisojë do t’a bajmë Shqipnin.

Ani pse nuk kimi pare

Se dhe ksaj ja gjejm nji çare

Vejmë taksa t’randa gjith kund

Shesim pyjet e çifliqet

Se kush shet kurr nuk fëlliqet

Deri sa t’i dalim n’fund.

Po po përse me e ça kokën

Për metale t’gërmojm tokën

Populli jonë ka pare mjaft

N’qoftë se i mejnë pak arkës shtetit

N’qoft se nuk ja mbrri buxhetit

Kanë tuxharët n’paitaft[23]

Në mos dhenshin hua, ne burg futi

Se kurkush s’ban za, mos tuti

Sepse ata jane si bagtia

Tue i shtrengue apin m’t’katra

Vin dhe miljona nga Vatra

Keshtu rrjedh alltuni n’Shqipni

Ne shyqyr na u librue qarku

Hani sa t’ju plasi barku

Rrofshin poplloret tue thane:

Ç’duhet Çameri e Kosove[24]

Mjaft asht per ne Domuzdova

Mos t’na trazojne qefin t’one

Ata le t’shtypen nen themer

Se s’jan perbark e per zemer

Jan per s’tepri fanatikë

Në qoft se u çajne koken teper

Juga dhe Shqipni e eper[25]

Thoni keshtu, preju me thikë:

Gjith kush ka hallet e veta

Rrini pak nen bajoneta

Mos nguti, kadal kadalë

Robnoni iher e perpiqi

Vriti, shkrihi edhe digji

Se dhe na flasim kaj fjale

Protestojme ke gjith dynjaja

Ma fort ke mbretnit e mdhaja

Ju mos bani budalla

Se per s’shpejti do t’shpejtoni

Vendet tueja do t’i gezoni

Po po ishalla mashalla

Politikisht thoni llafet

M’asi fjalesh i shporrni qafet

Edhe rrini teveqel

Hani e pini, mos e ngreni

Kasavetet mrapa leni

Se ashtu e don ky rod rrebel.

I thash shokut m’turbullove

Praj se menden m’a hutove

Ç’jan kto fjale kshtu pa logjike

Fol drejt Allahi seversen[26]

Se m’lodhe e m’qite djersen

Ose m’ep leje me ike

M’tha jo jo, se e dha Zoti

Pa u mundue kot se koti

Jo, harrova mor jahu:

Se jan mundue ata t’ndershmit

Ti kujton hala se t’hershmit[27]

Jo jo se ashtu ke gabu

T’hershmit sot quhen storira

Paçin ndjes thuj, edhe t’mira

Venju kaj qeri n’mezare[28]

Ne qofshin gjalle thuju tradhtore

Se pse nuk jeni Popullorë

Pranej duhet gri ndo vare

Esadiste, thuj, e xhahila

Grekomanë, Italofila

Keshtu vulosi me kaj njolle

Veni gjith far soj ofiqi

Hiqi prej pune e ndiqi

Qi t’perpiqen porsi bollë

Fort e fort po kjene Tiranas

Kruetanë edhe Elbasanas

Ktyne ngreja lugen n’trate

Hele hele t’mjerit Geges

M’at çast thuj, nuk je i deges

Lene gjithmone me goje thate!

Po t’thamë m’a hjekt din e imani

Shqipninë a di kush e bani?

Kongres i Lushnjes t’a dijshe!

Njaj Kongres i madhnushem

Qi vue Statutn e mbarshem

Qi shkelqen porsi pishë.

Statutin me kater pika

Qi s’t’a ka as Afrika

Vjen rryp ai si llastik

Kah t’a kesh qefin terhiqe

Cilin do hiqe e perpiqe

I bindet ç’do mik e anmik

Veç Serbofil mos u thoni

Se ashtu n’mine takoni

Ose sharra n’gozhde ju bie

Sepse edhe kta shkelqesat

Gjith atje i kan varun shpresat

Por jo n’Serbin’ Jugosllavi!

Pse e ke, kush do t’shkoj per para

Gjith andej t’i vi e mbara

T’rroket ket mubareq Statut,

Qi asht i shejt porsi ungjilli

Si kur me pas zbrit nga qielli,

N’mos besofsh bahesh çifut.

O statut t’falte Allahu

Ty s’mund t’ndryshoje as Vinjahu

Qe asht mesh-hur advokat[29]

Orator qi qep me nyja

I shkelqejne fjalet si yja

Venizello n’i ardht najt

Pernej ç’duhet asambleja

Por n’daç m’u pervlue si Leja[30]

Mbarë e mirë janë punet krejt

Asambleja porsi rrfeja

Druena i djeg namet e reja[31]

Qi kjo fare s’asht e drejte.

E pra s’duhet te kujtohet

As me zemer mos t’mendohet

Kujtoje, kujtoje n’daç

T’shkoj jeta neper hapsanet[32]

Te rrenohesh t’bahesh virane

Si i shkreti Musa Maç

T’i lam tashti kto ngatrresa

T’permendim tjerat shkelqesa

Qi janë tu na qit ne drite

Njata shqiptaret e ndershem

Idealiste t’perhershem

Qi po luftojn nat e dite

Ç’parë thash janë kater keshilla[33]

Qi janë ma te shumet banilla

E kullosin ket tryeze

Jan tu i mbarue krejt detyrat

Po luftojne me gjith menyrat

Faqe e bardhe pa pike te zeze

Keshille e nalt quhen kta kater

T’flasim drejt e jo per hater

Jane njerez me shume dobi

I pari Ymer Virjani

Si Mehmet Reshat Sulltani

Druni kalbet lu e s’bie

I dyti vjen Sutir Peçi[34]

Ruje Zot prej ndoj gerdeci

Se per Zogun asht besnik

I treti Refik Topija

Fort mentar si Libibija[35]

Serbi e pat lane naçallnik

Dhe n’koh t’Nemses ky Refiku[36]

Si sundimtar boten fiku

Kje ba thjesht porsi Maxhare

I katerti vjen Ndoc Pistoli

Por per kete kush gja mos t’foli

Se asht i ndershem Tyxhar.

Me fol drejt kata kater kulla

Nji nga nji m’i preft panuklla[37]

Dinë dekrete me nënshkrue.

Tjerët shkruejnë kta i vulosin

Asht i zanë punët i sosin

S’kan nevojë gja me vixhgue

Po këshilla Ministerjale

Fale Zot ktë fale fale

Nuk ka kurkund halë e byk

Për çdo send janë specialista

Me dhane fjalë e me shkrue lista

Bota kot ju thone tru myk

Pse kata e dine t’miren e dhunon

Dine bukur me qit lyç punen

Kshtu karriket me i forcue

E kan xanë prej Ittihadit[38]

Me i ra mrapa po, fasadit

M’gja Hamidi i ka msue[39]

Dine fort mire me xhvesh llauzin

Gjithse kuj me i marr namuzin

Tu i çnderuer tu i burgos

Dine me i rrenue kundershtaret

Ma fort vogline e jo t’paret

Tu i vjerre, tu i vra, tu i plagos

Dine Gegnine ta çarmatosin

Dhe t’pafajshmit ti burgosin

T’aratismit tu i lanë jasht[40]

Dine me shemb tyrbe e xhamija

Me rrenue kot disa shpija

Intikam ky! tjeter ç’asht?[41]

Kan dhe i gazete ta dini

Mortjen Kombtare, Tanini

Kokoshi Xhahid, Hiqmet,

Fol drejt porsi Dogri sozi[42]

E ta ngul si  mitralozi

Of aman mor xhemijet?![43]

Ti thue kush jane keta persona

Q’i ditkan punet te tana

Mor mi falte Mahmud Dedeje

Po, nji nga nji do ti themi

Qi t’çuditet gjith alemi[44]

Kta qi ambicja i ka deje:

Gjith far sendi Ahmet Zogu

Kur fol ky fluturon edhe shtogu

Si paljaç kercen n’litart[45]

Kryminister Xhaferr Ypi[46]

Ta haj dreqi e at pertypi

Se asht teper mendje qarte

I Drejtsise Hysen Virjoni

Me turi si majmun Sydani

Pra se i ka ba keq Shqipnise

Tu mbyll shkolla edhe klube

Tu i ndihmue çeshtjes halldupe[47]

Per hatrit Zhonve te Tyrqise

Kan vujt shum prej kti Shqiptaret

Por jo t’sodshmit, ata t’paret

Ç’ka ç’ka, t’shkuara t’harruara

Ka ba nji mije poshtersina

Si e ka lypte koha e stina

Por ç’ka, t’shkuara t’harruara

Athere ka qene per kapister

Sod vjen e baher Minister

Beso pra! ka mrekllie

Storija asht nji perseritje

Per t’marre ibret e stervitje[48]

Prej ndodhinash ne Shqipni

I luftes, Haki Tatzati

………………..[49] â ky thoj gjati

Gjith naten tu luejt kumare

I arsimit, Mitrovica

Turi brenga lica lica

Sllav a, Shqipja a i vjen mbare

I Finances a Kol Thaçi

Arken e than krejt e kaçi

M’kater anet bredhin mijte

Minister i jashtem Vangjeli

Politika kti na i ngeli

Mejhanexhi dyzet vjet[50]

Endet me akte ndër sjetull

Asht mendje hollë si shigjetull

Veç Bismarku ja përgjet

I Botores S. Koleka

Qi ka mledh nji tuf tyleka[51]

Shtetin krejt e qiten n’dritë

Kjo pra a Kshilla vepruese

Si thonë, vetë dhandër e nuse

Gisht m’gisht janë kap kta shokë

Nën kryesinë e Z. Xhaferrit

Hanja thiut pinja derrit

Deri sa t’na bani trokë

Vim tashti ke Parlamenti

Tutti kani bratti Xhenti[52]

Veç pakicë flasin hak[53]

Tjerët nuk kanë turp e marre

T’kem se si e t’rrok nji qarre

Mbi ta e ti lajë me gjak;

Se jan të tanë ambicioza

Për faqe të zezë porsi bloza

Qeverinë na e lan të lirë

Nën kryesinë e Z. Eshrefit

Që i fut thojt gjer n’funt qenefit

Për t fa xhangen mirë e mirë.[54]

Ma të dobët jan t’popullores

Qi shkojn porsi qent mas gores

Vetëm për të lëpie ndoj kockë

Kta zotrij janë opingarët[55]

S’duhen bejlerë e agallarët

Edhe jane ma të shumët Toskë.

Dahen kaj herë dhe me grupa

Me ca ksula si çurupa

Si mbas vendit që jan zgjedh

S’kan turp t’i shajsh me trampeta

Shikojn veç punet e veta[56]

Nuk dinë tjetër por me vjedh

T’a lame grupin e kryeqytetit

Zija bejn e ahiretit

Qi asht plot me Shqiptarizëm[57]

Kulliçin Hanxhar axhemi[58]

Qi s fahet si Xhehennemi

S’di tjetër veç nepotizëm

Mos i nga ma grupet tjera

Nji nga nji mi laftë kolera

Se ta binë shpirtin ndër hunë

Për Shqipni farë s’mendohen

Prej punësh veta s’turpërohen

Drunë, pushkën, thysen dune

Se mbi ta randon krejt faji

Ankim i popllit e vaji

Sepse ata jan përfaqësues

Grup i parë i Elbasanit

Qi i këndojn rahmet shejtanit

Porsi Dosë me shtat këlysh[59]

Daiu, SH. Verlaci

Peqini dor kupaci

Për popllin s’vinë as nji dysh[60]

Marrin rrogë me mija krona[61]

Afro treqind napolona

Skan ndërgjegje as namuz.

I shkreti Popull vdes unit

Për ditë grabitet përdhunit

Kta tallen e han si qent

Vejnë re me marrë konçesione

Shqipninë krejt e banë Viranë

Lumtë na për Parlament!

T’vimë tashti ke Hoxhallarët

Kryemiftiu e Kadilerët

Zoti mos na lashtë pa ta!

Janë shërbëtorët e Sheriatit

S’çelin goj veç prej inatit

Vetëm të holla dunë ata.

Janë dhe ca të ri vagabonda

Qi rrin tu ba propaganda

Vetquhen intelektualë

Skutha të poshtër si majmuna

Gjith andej bahen spiuna

Jan të poshtër pa fjalë

Mos t i ngasim oficerët

Se ata janë si Jeniçerët

Si Shefqeti Korçë e Xhavid

Dhe ca tjerë me i varg po qepi

Mrapa vjen Osman Gazepi

Qi shkon gjithkund tu plaçkit

Por kan të drejtë me i ngrejt hundët

Se me kta po kryhen punët

Gjer sa t’dalin selamet

Jan Dëshmues Yjt e Hana

Se me kta u ba fet Tirana

Nën kryesi t’Zogut Ahmet.

Për se me i ba drutë e gjata

Gjithë kta njerëz demokrata?

Me lëpie kan fort të drejtë

Përnej kurkush mos t’i tremi

Mos t’i shemi, por t’ju themi:

Hani burra me të shpejtë,

Hani, hani ç’ka tryeza

Tu lanë pesqin faqe të zeza

Dru shpejt kini për t’i vjelle

Vidhni, ripni, fâni xhangat

Deri sa t’ju plasin xhangat

Se do t’korrni ç’kini mjelle

Tashti rrini në kulltukët

Mos i leni kuej çapë buket

Porsi rriqnat thithni gjakun

Hani djersen fukaravet

Lot jetimësh edhe t’gravet

N’mos dhanshin rrokni dajakun

Se kështu na e pru polatika

Qi t’sundoni sot ju klika

Gjer sa poplli t’çeli sytë

Atëherë ju përlani çantat

Napolanat e perlantat

Fugoni shpëtoni krytë!…

Mbasi m’pat dhanë nji far beje

Me fol kundra s’kishem leje

Shokun rrishëm tue ndie

Kur m’at ças ja krisen llafet

Nëpër rrugët, nëpër kafet

Se ka Kryengritje n’Shqipni

Thojshin se po vjen Elezi

Kryeqytetin do ta ndezi

Asht tu ardhë me ca Dibranë

Dhe Baz Cana e M. Kruja

Qi t bajn me thanë: u bubuja

Me Zijanë po vin n’Tiranë.

At-herë u zgjova prej gjumit

Dola e pash kah anë e lumit

Qi po shkojshin ca ushtarë

Fort pezmatushëm po shkojshin

Se ku, i pyta, nuk kallxojshin

Frykshëm ju thash, udhë e mbarë

Ata sa shkunë ke Gadaja

Krisi pushka u bind dynjaja

Thanë se ushtarët u thyenë

Ishte vra edhe Meleqi[62]

Kam këputmi aj fatkeqi

Seidi me shokë u kthynë[63]

Trishtushëm erdha ke shpija

Ren e ren ka ardhë n’Kishlla[64]

Burrani shpejt se na e rrini

Elezi me shokë na grini!

Oficerve kshtu ju tha.

Masandej lajmëroj Kabinen[65]

Ata zunë me vra kaptinën

Me t’shpejtë shkunë për Elbasan

Mbas tri orësh ca mavzere

Zunë me kris, na hyni mnera

Z dite gja njeri se ç’jan.

Pastaj ndime se për ca haqe

Ka zaptumun nja dy lagje

Elezi me shokët e vet

Neserejt parsie e vendit

U mlodhen n’kry t’kuvendit

Vendosen me ndejt myshtet!

Si ndejt pa anë ehalija[66]

Mori masat Qeverija

Me luftue me at kumitë

Mbas dy ditësh krisi shamata

Pushkë e flakë sa bani nata

Prani kur gedhini dritë.

S’u ligshtue kumita fare

Por u ndreq puna me pare

Dulë e hiku n’punë t’vet[67]

Ktu fillojnë burgimi e gjoba

T’pa fajshmit mbarë i zu koba

Mysibet mbi mysibet[68]

Mbas tri ditsh krisi Shijaku

por ktyne sju nifi haku

U thynë, u kurdisen shpejt

Dhe atje varën ca persona

Ca llazara e Bajram Xhana

Kshtu u parrit kryengritja krejt[69]

Fitoj namin Ahmet Mati[70]

Si kur pat fitu Esati

Me kangë u njoft shpëtimtarë.

……………………………………

……………………………………

[1] Ombashi, Rahim, “Poemë satirike, që lexohet për vlerat semantike, gjuhësore e stilistike, artistike e letrare”, Revista “Zani i Naltë”, nr. 20, Tiranë, 2017:98.

[2] Po aty.

[3]. Koleksion Fondesh “Hafiz Ibrahim Dalliu”, Emërtimi i sektorit: Veprimtari krijuese “Shtesë 1984”, Dosja Nr. 173, Titulli i Dosjes: Kopje e daktilografuar e poezisë së Hafiz Ibrahim Dalliut me titull: “Nji andërr e imja”.

[4]. Gjoja: pothuaj se.

[5] Nuk lexohet qartë (shënim i redaksisë).

[6]. Gaddar (arabisht): Keqbërës i pamëshirshëm.

[7]. Hata (arabisht): Mëkat i madh.

[8] Nuk lexohet qartë.

[9]. Taun (arabisht): Murtaje, sëmundje epidemike e rrezikshme.

[10]. Hurii (arabisht): Femna te bukura të xhenetit.

[11] Nuk lexohet qartë (shënim i redaksisë).

[12]. Ahiret (Arabisht): ajo bote.

[13]. Cenji (Tyrqisht çengji): Kangtare valltare prostit..ta.

[14]. Vurr patllasën, çall ojnasën: shprehje tyrqisht e cila përdorej me qëllim përbuzjeje me kuptimin: Ha, pi e argëtohu se për vuajtjet e popullit mos e çaj kokën fare.

[15]. Jezid: Mbret Emevili  i biri i Mavijes, i cili vrau Imam Hysejnin, nipin e Muhamedit tue terhek mbi veten e tijë merine e botës myslimane, siç e ka përshkrue dhe Naim Frashëri ne librin Qerbela.

[16]. Me prujte: Me u perpjek  për nji qëllim.

[17] Nuk lexohet qartë (shënim i redaksisë).

[18]. Donanma (Tyrqisht): Fllotë detare (Danome) dialekt Tirane.

[19]. Pra: S’ka gja, s’ka se pse.

[20]. Tajare (arabisht) aeroplan.

[21]. Popullorët: Parti e cila mbante Ahmet Zogun në fuqi. Sa do qi quhej popullore edhe bejlerët aty ishin. Këta fjalë autor i ka përdor gjithnji për përbuzje: Popullorët.

[22]. Kemi pësue si Nastradini kur i tha bujtësit: Të kisha pas miell e voj do të bëja nji amëlsinë, por nuk kam sheqer se kusinë e gjejsha nëpër fqinjët. (Autori)

[23]. Pajitaft (Persisht Paitaht): Kryeqytet

[24]. Autori bën thirrje pën thirrje për shpëtimin e Shën Naumit, por nuk lexohet dot e gjithë fjalia në referenca (shënim i redaksisë).

[25] Jugu dhe Shqipni e eper: Autori ka për qëllim Çamërinë dhe Kosovën.

[26]. Allahi seversen (shprehje Tyrqisht): Ne do Perëndia.

[27]. Te hershmit: Te vjetrit, d.m.th. Patriotet e Rilindjes te cilët kane qene marre neper kambe siç pershkruan poeti.

[28]. Mezare (Tyrqisht): Vorr.

[29]. Mesh-hur (arabisht): me famë.

[30]. Leja: Thohet per nji plake te lige te cilen e kane pervelue me uje vale.

[31]. Druena i djeg namet e reja: Ndoshta na i zhduk titujt, ofiqet e ri.

[32] Hapsanet, burgje (turqisht), shënim i Redaksisë.

[33]. Ç’pare ne dialektin e tiranes thohet “shpare” d.m.th pak me pare.

[34]. Kur pat qene minister arsimi Sotir Peçi dhe deshen me hek dor gjithë mesuesët, paç thanë:

Ej arsim, arsim Cacabasi!

Pulla jote kshtu pse nuk eci

V-lakuriqe si dordoleci!

Pse asht minister Sotir Peçi

Keshilltar Mati Ligoreci

Drejtor shkollash Sef Pokeci

Inspektor Qemal Permet Kastraveci. (Autori)

[35]. Libibija: Nji i marrë ne Tirane.

[36]. Nemse: Austria e cila ka pas okupue Shqipnine gjatë luftes pare botrore.

[37]. Panuklla: Murtaja, semundje ngjitese çfarosese.

[38]. Ittihad (arabisht): Partia e Zhontyrqve dhe perkrahesit e tyne te cilet kane luftue atdhetaret e Rilindjes.

[39]. Hamidi: Sulltan Hamidi i Tyrqise.

[40]. T’arratismit: Autori ketu ka per qellim ata qi kan ba krime te ndryshme dhe qeveria e athershme nuk i kapte me i denue.

[41]. Intikam (arabisht): hakmarrje.

[42] Dogri sozi (doğru söz, turqisht), shënim i Redaksisë.

[43]. Mortja kombtare: Autori thote keshtu me perbuzje per gazeten “Mbrojtja Kombtare” te cilen e botonte Qazim Kokoshi, atehere deputet i Vlores. Ay (autori) ja perngjasonte ate, gazetes tyrqishte “Tanin” morgan i Zhontyrqve qe botohej ne Stamboll nga Hysejn Xhahid Jollçini, i cili luftonte çeshtejen kombetare Shqiptare. Gjithashtu autori gazeten Mbrojtja Kombetare e ka pergjasue me gazeten “Dogri Soz” (fjala e drejte). Edhe kjo botohej ne Stamboll gjyse tyrqisht dhe gjysa Shqip me shkronja tyrqisht, nga Arif Hikmet Tetova dhe ky vegel e verber e Zhontyrqve dhe tradhtare i madh i kohes se Rilindjes.

[44]. Alem (arabisht): Bota.

[45]. Kur u rrezue prej M. P. Mbrendshme ne kabinet te S. Delvinës e nuk desht me e leshue karriken paç thane:

Po ty mor Ahmet Bej Zagolli

Me fes të kuq si tyrk Stambolli

Ti je Shqiptar e jo prej Anadolli

Bile je gege dhe jo tosk Devolli

Ty Esati per hundesh te polli

Reuf Ficon prane kush t’a solli

Demode (nuk kuptohet tamam fjala, shën. i red.) n’ket prese ai te solli (Autori)

[46]. I ndieri Abdyl Ypi (baba i Xhaferrit) sa here qe bite fjala thojte per te: budallaj la!! Kur pat qene ba Minister i Drejtsise dhe hoq apelet paç thane:

Gamshelesh u ba drejtni jo

Dreqi kalaqafe I hypi

Çe se mhoq Hoxhe Kadria

Dhe u ba Minister Ypi.

[47]. Hysen Vrioni; Ne kohe te Tyrqise ka qëne N/Prefekt ne Tirane, ka bashkpunue me Zhontyrqit tue u ndihmue tradhtarve te cilet luftojshin çeshtjen tone Kombetare.

[48]. Ibret (arabisht): Tristim, tmerim.

[49] Nuk lexohet dot (shënim i redaksisë).

[50]. Mejhanexhi (Tyrqisht): Ushtrues pijetoreje.

[51]. Tylek: I zgjuet për interesa vetiake.

[52]. Tutti kani brutta gente (italisht): Të gjithë qen, gjind të këqij.

[53]. Veç pakica flasin hak (drejtë): Opozita Parlamentare e atehershme e cila kundërshtonte partinë popullore, përkrahëse të rregjimit të Ahmet Zogut.

[54]. Kur më pyeti nji shok për partitë parlamentare i thash:

N’Parlament gjinden pa llafe

Dy partitë kundërshtare

Njana asht krejt jugosllave

Edhe tjetra Italjane fare

Sa për popull e Shqipni

Qi janë tu i vu themelet

Nuk asht tu ça kryet njeri

Veç kujdesen për të marrë gjelat (napolona ari).(Autori)

[55]. Opingarët: T’opingës, d.m.th. të fshatarësia.

[56]. Populli i mjerë i zgjodhi deputetë me rrogë vjetore prej 100 napolonash, por këta për veç tjerash e banë rrogën e tyne nga 250 napolona (Autori).

[57]. Zija Beu i Ahiretit: Zija Toptani deputet i Tiranës. Autori thotë për të i ahiretit (i asaj bote) se mbante tespi dhe falej në xhami por, jepte të holla kamatë të randë dhe në shtëpinë e tijë luhej kumar. Në kohën e rrebelve nuk u prek fare me gjithse ishte pronar i madh çifliqesh, pse mbante fes të kuq në kokë tregohej se donte Tyrqinë.

[58]. Këlliçi: Edhe ky deputet i Tiranës, Mes-har Këlliqi.

[59]. Deputetët e Elbasanit ishin 7 vetë të gjithë servilë të Sheuqet bej Verlacit.

[60]. Dysh: Monedhë bakri në kohë të Tyrqisë, baras me 1 qindarkë.

[61]. Kronë: Korona, monedhë argjenti të mbartuna në Shqipni me shumicë nga okupacioni Austro-Hungar 1915-16, me vleftë 50 cop 1 napolon ari.

[62]. At-herë paç thanë: Nji gjysëm Meleqi qi pat Shqipnija edhe ai u vra, tashti ngelëm krejt ne duart e shejtanve. (Autori) Thotë kështu gjasme pse Meleq Frashëri ka qenë i çalë. (Z.B.)

[63]. Seidi: Seit bej Toptani i biri Muratit edhe ky Deputet i Tiranës përkrahës i Zogut.

[64]. Kishlla (tyrqisht): Kazermë.

[65]. Kabinë: Kabinet, këshilla ministreje.

[66]. Ehali (arabisht): Popull.

[67]. Hyni ndërmjet për pajtim Gjeneral Persi, ingliz, organizatori i Gjindarmërisë Shqiptare, Elez Isufi, kryetar i kumitave dibrane, u knaq me marrjen nga Ahmet Zogu të nji sasije të madhe të hollash dhe iku tue lan shokët në baltë. Thohet se mori 2000 Napolona ari.

[68]. Mysibet (arabisht): Fatkeqsi e madhe.

[69]. Parrit: u shue.

[70]. Ahmet Mati: Ahmet Zogolli.

Botuar në revistën shkencore “Zani i Naltë”, prill, maj, qershor 2018, nr. 23 (176), fq. 103.