Donald Trump nuk është ndonjë lexues i madh. Ai ka thënë se në fakt nuk ka nevojë të lexojë shumë, për shkak se i merr vendimet bazuar në njohuritë që tashmë ka, plus dozën e logjikës. Kur vjen puna për të marrë vendime për Jerusalemin, dhe vendosjen e ambasadës amerikane, pak lexim mund të kishte qenë i dobishëm. Kështu si duke përzgjedhur një dhuratë Krishtlindjesh për presidentin ku ai të mbështesë njohuritë ekzistuese, shmanga historinë dhe përzgjodha dy libra që do t’i japin atij thellësinë më të madhe të vështrimit në spektrin më të shkurtër kohor: poetin izraelit, Yehuda Amichai me seritë e tij të poemave për Jerusalemin dhe librin e avokatit palestinez Raja Shehadeh, “Shëtitje palestineze”.
Secili prej tyre jep një perspektivë të njëanshme dhe origjinale me një ndjesi rezonante të vendit. Dhe të dy librat mund të lexohen nga pak (çdo kapitull i librit të Shehadeh është si një shëtitje), perfekte kjo për një president që ka deklaruar: “I dua gjërat shkurt”.
Amichai, poeti më i nderuar i Izraelit, jetoi në Jerusalem. Ai vdiq në vitin 2000. Poemat e tij të spikatura për qytetin japin peshën depërtuese të historisë së tij në një atmosferë të veçantë palumturie: “Jerusalemi, i vetmi qytet në botë/ ku e drejta e votës i jepet edhe të vdekurit”. Ai e përshkruan qytetin si të kruspulluar mes kodrave “në ndryshim nga Nju Jorku”, përgjithmonë të kyçur në pozicionin e vijës së parë prej 2 mijë vjetësh. “Si mund të jetë një njeri kryebashkiak i një qyteti të tillë?”, pyet Amichai në një poemë tjetër. “Çfarë mund të bëjë ai me të? Ai do të ndërtojë, dhe do të ndërtojë e do të ndërtojë”. Në një imazh tmerrues, poeti imagjinon gurët e kodrave që zvarriten drejt shtëpive prej guri gjatë natës, si ujqër.
E kaluara biblike e Jerusalemit bashkëjeton me të tashmen përmes gjuhës që lëviz imazhe të lashta dhe idioma moderne: profetë, autobuzë, bomba, pemë fiku dhe rroba të palara. Ky është një qytet tensioni dhe dhune shtypëse “ndërtuar mbi themelet e harkuara të një thirrme të padëgjuar” . Jerusalemi i Amichai frymëzon frikë. Nuk është një vend me të cilin mund të duash të konfliktohesh.
Isha me fat që e takova Amichai në mes të viteve ’90 dhe eca me të përmes qytetit të Vjetër, një fundjavë ndërsa ai mbante pazaret që kishte bërë për në shtëpi. Ndërsa kaluam pranë kullës së Davidit, një citadelë antike pranë Portës Jaffa, kuptova se ai sapo kishte jetësuar një prej poemave të tij. Tek “Turisti”, Amichai është i ulur pranë të njëjtës kullë me dy qese të rënda pazari, kur zbulon se po përdoret si pikë reference nga një guidë turistësh, i cili po drejton grupin e tij për të parë një hark romak. Ringjallja do të vijë, shkruan Amichai, vetëm kur guida t’i thojë grupit të tij: “E shihni atë hark nga periudha Romake? Nuk është i rëndësishëm: por pranë tij, në të majtë pak më tej, është ulur që njeri që ka blerë fruta dhe perime për familjen e tij”. Për Amichai, janë marrëdhëniet njerëzore të së tashmes që kanë nevojë për vëmendje, jo muzeumet e së kaluarës.
Shëtitjet e Shehadeh përmes Bregut Perëndimor janë dëshmia më e fuqishme që ndokush ka shkruar në detajimin e ndikimit të pushtimit. Kjo është toka ku ai u rrit dhe ku ka shëtitur që prej fundit të viteve ’70, por kënaqësia e të ecurit është kufizuar gjithnjë e më shumë me përhapjen e vendbanimeve dhe ndërtimin e murit. Të shëtisësh është për këtë arsye një akt politik dhe narrativa e Shehadeh është një përrallë e humbjes së dhimbshme të peizazhit. Si avokat, duke u përpjekur më kot të bëjë rezistencë ndaj marrjes së tokës palestineze, ai zbuloi shtrirjen e strategjisë së Izraelit për të ndërtuar blloqe vendbanimesh në gjithë Bregun Perëndimor. Ai e kombinon historinë e avokatisë së tij me një përshkrim të detajuar e lirik të shëtitjeve të tij, një refugjat kundër pushtimit.
Ndërsa jemi mësuar të lexojmë për Palestinën më së shumti në një kontekst politike, është ndriçuese të lexojmë për kodrat, lulet dhe vahet, një panoramë që vjen në jetë për të dhënë gëzimin që përjeton çdo njeri që shëtit në një vend të bukur. Për Shehadeh, ndërsa ai risjell shëtitjet e tij përgjatë 27 vjetëve, është një peizazh që zhduket ndërsa shkatërrohen kodrat dhe rruginat e bëhet e pamundur të kalosh përmes vendbanimeve që shtohen.
Kur pjesa tjetër e botës festonte marrëveshjet e Oslos në vitin 1993, Shehadeh kuptoi për tmerrin e tij se marrëveshja nuk do të bënte asgjë për të ndaluar zgjerimin e Izraelit. Ai e gjeti veten të izoluar madje, edhe nga vetë bashkëpatriotët e tij palestinezë të cilët i thanë se OÇP do të krijonte një realitet të ri.
Parashikimet e Shehadeh rridhnin nga kërkime e njohuri praktike të taktikave të Izraelit. Vizioni i tij i trishtë për të ardhmen u dëshmua korrekt. Mençuria e Amichai ka një burim tjetër: reagim imagjinar të një artisti ndaj rrethanave të jetës – “pluhuri është ndërgjegja ime, guri, nën-ndërgjegje”.
Le të shpresojmë se të paktën një poemë Jeruzalemi dhe një shëtitje palestineze të mund t’ia dalin deri në listën e leximit të një presidenti që preferon pasazhe dhe kapituj në vend të të gjithë librit.
*Jo Glanville është botuese e “Indeksit për Censurën” dhe anëtare e grupit të punës në ministrinë britanike të Drejtësisë për reformën kundër shpifjes. Artikulli është botuar në të përditshmen londineze “The Guardian”.
Përktheu: Juli Prifti – /tesheshi.com/
