INTERPRETIMI I SHKAQEVE DHE ARSYEVE TË FATKEQËSIVE NATYRORE NË KRONIKAT MESJETARE
Hajrudin S. Muja/New York
Ndër fatkeqësitë më të mëdha të mesjetës, përveçshpërthimit të vullkaneve, urisë së madhe dhe vdekjes së zezë (murtajës) ishin edhe tërmetet(1315-1353), për të cilat varësisht nga burimet, thuhej se morën me vete së paku 200 milionë jetë njerëzore ose 25-40% të popullatës së atëhershme të Evropës [Cantor:1993], që mund të llogaritej sa një e dhjeta e popullatës së sotme.
Ndonëse në besimet pagane arsyet e këtyre fatkeqësive mund të na duken qesharake, ato ishin mënyra e të kuptuarit të fenomeneve të fuqive natyrore, të cilat mund të ndikonin aq shumë në jetën e njerëzve të lashtë. Përshkrimi i shpërthimit të Vesuviusit dhe zjarri i madh i Pompeit në vitin 79 të erës së re, për të parën herë u shpjeguan nga Plini i riu (61-113) si fenomene gjeologjike pa përfshirje dragonjsh e kacafytje titanësh me zota. Megjithatë përpjekjet nuk munguan për të dhënë një shkak. Kroniku Suetonius tregon se perandori romak Tiberius, vitet e pleqërisë i kaloi në një ishull, i përfshirë në çdolloj çoroditje seksuale me një jetë vetëkënaqësie njëgjinore [Fortey: 2005/5,7].
Në besimet monoteiste të gjitha ato fatkeqësi natyrore përbënin hidhërimin e Zotit, mesazhin e Tijapo shenjën e Ditës së Fundit [Lehfeld:2005/85]. Por, për t’i kuptuar më mirë botëkuptimet e atyre kohëve, ne na duhet t’u referohemi kronikave, të cilat ndonëse të rralla, mund të na ilustrojnë jo vetëm fatkeqësitë, por edhe jetën sociale, fetare dhe politike që bënin. Shtresat intelektuale përpiqeshin t’u jepnin shpjegime fenomeneve të fatkeqësive natyrore, më i hershmi ndër ta Aristoteli [Meteorologica], më pas gjeografët Al-Bahli [Ilustrimet e klimave (v.934)], Al-Darir që shkroi një traktat mbi përshkrimet e Meridianit [Nasr:1968/48] dhe Al-Masudi (v.956) që shpjegoi format gjeologjike të tokës [Ahmad:1947/32]. Të tillë ishin më pas edhe Shen Kuo (1031-1095) themelues i gjeomorfologjisë [Harvard Journal of Asiatic Studies, #1/1994], John Michell (1724-1793) për fenomenin e tërmeteve[Boer & Sanders: 2005 /3], Benjamin Franklin (1793), etj.
Ajo që e brengoste më së shumti masën popullore ishte arsyeja e këtyre fatkeqësive, që shpeshherë ndryshonin strukturën e një vendi që përfshinte. Ato shpjegoheshin në varësi nga periudhat dhe gjendjen e mjedisit ku jetonin. Në shekullin e gjashtë për shembull, tri tërmete që shkatërruan gjithë strukturën e qytetit të madh të Antiokisë [Antiochus], për të mos u bërë edhe një herë ai që ishte [Asbridge:2004/154], u shpjegua si pasojë “ejetës së shthurur të njerëzve në të”. I njëjti arsyetim u bë edhe për murtajën e vitit 542 që periodikisht zgjati deri në vitin 767 [Ziegler:1998], si dhe tërmetet e rënda të asaj kohe [The Medieval History Journal, #1-2/2007/387-410].
Në shekullin e parë të islamit i referoheshin librit të Danielit, ungjijve dhe Revelatës, siç ishte kronika anonime “Apokalipsi i Pseudo-Ezras”, ku paraqitej një fatkeqësi në formën e një gjarpri me dymbëdhjetë kokë, që vinte prej Lindjes dhe shtypte “popullin e Zotit”. Këtë ngjarje do ta pasonin më vonë zia e bukës, sëmundjet shfarosëse dhe tërmetet [Thomas & Roggema: 2009/I/239-241]. Paraqitja e islamit shihej si një fatkeqësi që kishte ardhur për botën e krishterë, por edhe si shenjë e ditës së fundit(!)Një kronikë anonime e njohur si “Edessene Apocalypse” (650), “profetizonte” fundin e sundimit islam dhe ngritjen e një Perandorie të Krishterë, e cila do të vazhdonte deri në Fundin e Botës, që do të vinte në vitin 694, i paraprirë me fatkeqësi të mëdha natyrore, përhapje murtaje, tërmetesh, valë baticash, etj.
Një tjetër kronikë e po asaj kohe profetizonte Kohën e Fundit me ngritjen e arabëve nga shkretëtira, me lëshimin e gogë-magogëve, me rivendosjen e Perandorisë Romake dhe paraqitjen e Antikrishtit [Nirenberg:1996/194]. Vetë Krishti u kishte folur dishepujve për shenjat e kësaj kohe: “Do të ngrihet populli kundër popullit dhe mbretëria kundër mbretërisë, do të ketë zi buke, murtajë dhe tërmete në vende të ndryshme. Po të gjitha këto gjëra do të jenë vetëm fillimi i dhembjeve të lindjes” [Mateu-24:7-8]. Situata të këtilla nuk ishin të rralla në periudhën e mesjetës [Richards:1991/2].
Një tjetër anonim na lë kronikën “Kitab d-resh melle” (686–693), ku parashikonte “ngritjen e perandorisë së bijve të Hagarit”, për të testuar besimin e të krishterëve, bashkë me një numër tërmetesh dhe eklipsesh. Zoti do të dërgonte një sundim barbar “për të ndëshkuar prapësitë e tëkrishterëve”[Wallace:1960, f.53-55]. Kjo ishte pjesa apokaliptike e ilustruar me citime biblike, kryesisht tek Mateu 24:7, ku Zoti do të dërgonte më pas tërmetin dhe eklipsin, e gjithë bota “do të mbushej me gjakun njerëzor”, që do të pasohej pastaj me paraqitjen e “një djalli të mbështjellë me të bukurën”, ndoshta Antikrishti – thuhet në kronikë [Thomas & Roggema:2009/I/176-181].
Paraqitja e Antikrishtit që paralajmëronte fundin e botës, në vetë konceptin e natyrës dualiste të besimit popullor mesjetar, nënkuptonte idenë e jetës, si një betejë permanente ndërmjet së mirës dhe së keqes, ndërmjet Zotit dhe Djallit, Krishtit dhe Antikrishtit, engjëjve dhe demonëve. Figura të ndryshme në kohë të ndryshme do të identifikoheshin si Antikrishtë, jo më pak ndër ta edhe Papa Boniface i VIII-të dhe Papa Gjoni i XII-të [Richards:1991/3]. Ishte po ai Antikrisht që në kohë të caktuara lidhej me islamin dhe myslimanet, ku profeti Muhamed paraqitej si “kamxhiku më i shëmtuar i krishterimit mesjetar” në Perëndim.
Kishte kaluar shumë kohë, islami ishte përhapur më shumë, e si pasojë ishte shtuar edhe mëkati i të krishterëve. Te “Kronika e Alfonsit III”, një tekst i shekullit IX, vendoset personazhi Pelajo, një i afërm i mbretit të dështuar Roderik, i cili tërhiqet në malet e veriut me një numër të vogël shokësh përballë 187.000 maurësh (myslimanë). I indinjuar nga përkrahja e papërfillshme e hierarkisë që krishterë, i akuzon për “partneritetin me kaldejtë (arabët H.M)”. Beteja e madhe fillon, por meqenëse prezenca e paktë humane nuk i bën punë, paraqitet “mrekullia e Zotit”, gjuajtjet që bënin myslimanët mbi to u ktheheshin vetë atyre, ata që mbetën pa u vrarë në betejë, mrekullisht “i gëlltiti mali me një dridhje si tërmet” [Thomas & Roggema:2009/I/239-241]. Historianët na thonë se aq myslimanë nuk mund t’i kishte i gjithë gadishulli në atë kohë, por neve na intereson këtu fatkeqësia që sjell kroniku me “dridhjen e tokës” për të ndëshkuar “jobesimtarët myslimanë”.
Pak më vonë, historiani grek Johan Cinnamus (1143-1203) tregon se me rastin e vizitës së sulltanit selxhuk – Kiliç Arslanit të II-të në Kostandinopojë, patriarku kërkoi të mos i lejohej hyrja në “Hagia Sophia”, për shkak se ai nuk ishte njeri i pastër (andres asebeis). Një tërmet i madh që ra vonë atë natë u interpretua si zemërim hyjnor, që i dha përkrahje mendimit të patriarkut, se kërkesa e Perandorit ishte “e kundërta e dëshirës së Zotit”, prandaj Perandori Emanuel u detyrua të largohej [Jeffreys:2013].
Pas një serie tërmetesh shkatërrimtare që shembënKostandinopojën në vitin 1347, Ibn Batuta nuk e gjeti më si qytet, por “nja trembëdhjetë fshatra të ndara me fusha”, ndërsa spanjoli Pero Tafur vërejti mjerimin e popullatës që gjeti aty. Kjo situatë “nuk ishte edhe aq e keqe sa e meritonin, për shkak të mëkateve të tyre”, të cilat një kronikan i perandorit Gjon VI Kontakuzenos i lidhte me mëkatin e “luftërave të tyre civile” [Crowley:2005/18-19, 34-35]. Shtatë vite më vonë (1354), një tjetër tërmet lëkundi themelet e qytetit Galipol, ku mëkatarët që i kishin shpëtuar një epidemie dhjetë vjet më herët, hipën nëpër anije për të kërkuar një vend të sigurt, duke e lënë qytetin me rëndësi strategjike pothuaj të zbrazur. Fqinjët turq në anën e Azisë e vërejtën mungesën e tyre dhe sapo erdhi vera, morën qytetin. Ky qe hapi i parë drejt Perandorisë Evropiane [O’Shea:2006/243].
Por dy fatkeqësitë më të mëdha që ka njohur Evropa Perëndimore gjatë historisë, ishin uria e madhe (1315-1322) dhe vdekja e zezë (1346-1353), për arsyen dhe humbjet e të cilave kronikët janë kontrovers. Vetëm për Anglinë shifrat për humbjet e njerëzve janë të ndryshme, nga 5% që jep Shrewbury [Shrewsbury:1970/8], ndërmjet 30% dhe 45% që jep Hatcher [Hatcher:1977/25] deri në 50% që jep studiuesi i mesjetës Christopher Dryer [Kelly:2005/186]. “Shumë vdiqën – shkruante kronikani Agnolo di Tura de Grasso–të gjithë besonin se po vinte fundi i botës” [Richards:1991/14].
Përballë kësaj katastrofe natyrore, Françesko Petrarka (1330 –1374) nuk mund të kuptonte përse kishte humbur mëshira e Zotit dhe përse raca njerëzore meritonte një shkatërrim të këtillë?! Kronikën “Epistolae familiares” (1349) ai e përmbyllte me drojën e “shuarjes njerëzore” dhe ardhjen e “ditës së Fundit” [Aberth:2005/71-74]. Një shpjegim ia kishte dhënë një vit më parë Gabriele de Mussis, i cili në “Historia e Murtajës” (1348), jepte një shkrim në formë polemike ndërmjet Zotit dhe Tokës. Zoti i shikoi njerëzit “nga lart” të zhytur në gjithfarë ligësish, duke përvetësuar krime e mëkate të pafundme.Pa mundur të durojë më shumë neveritë dhe tmerret e tyre, e pyeti tokën përse nuk kërkon “hakmarrje me gjakun njerëzor për bëmat e tyre të mbrapshta? Toka pastaj i foli Zotit: “Do të hapem e do të përpij kriminelë të panumërt me urdhrin Tënd. Nuk do t’u jap grurin, verën e vajin”.
Dhe pasi ua tërhoqi vërejtjen njerëzve: “u paraqit një dridhje e të Madhërishmit në formën e murtajës, u dërgua poshtë për të infektuar të gjithë racën njerëzore” [Aberth:2005, f.98-99]. Ndodhi ajo që duhej të ndodhte – thoshte murgu irlandez Xhon Klun: “Po presim vdekjen në mesin e të vdekurve” [Kelly:2005/186]. Kronika e njohur si “A Cutheis” thotë se murtaja u paraqit si rezultat i “krimeve të shumta dhe të ndryshme të njerëzve që kanë kryer kundër Zotit” [G.Vedran & M.Hrvoje: “Legende i kronike”, f.191].Dhe cili ishte mëkati?
Disa mendonin se Zoti kishte dërguar fatkeqësi dhe vdekje për të zhdukur sëmundjet e shpirtit lebrozët me mëkatin seksual, sodomistët, heretikët dhe magjistarët [Richards:1991/21]. Nuk kishte kaluar shumë kohë kur edhe vetë Papa Boniface i VIII-të (1294-1303) i ishte vendosur damka e “antikrishit” që po praktikonte magjinë dhe sodominë (!) Ishte një kohë kur njeriu ishte armiku më i madh i njeriut: shtypje, padrejtësi, përbuzje, fyerje, dhunë, kryengritje, luftë, shpifje, tradhti dhe mashtrim. Rrugët e mbushura me lypsarë “hajdutë të Zotit”, spitalet të mbushura me të sëmurë, burgjet me fajtorë, fushëbetejat me kufoma, flotat të përmbytura në oqeane. E gjithë historia nuk ishte më shumë se “një fatkeqësi njerëzore” [Bayle:1965].
Dhuna, nga zënkat në rrugë deri te grindjet në taverna, nga përdhunimi deri te vrasjet, nga revoltat kundër zotërinjve deri në trazirat urbane ishin në “rendin e ditës”. Akuzat për herezi, mosmarrëveshjet lokale ose rajonale mbi tokën, paratë apo çështje të tjera shpesh i çonin në gjakderdhje. Në Wells-in mesjetar, rivalët politikë mund të verboheshin, të vriteshin ose të tredheshin nga fisnikët për të konsoliduar pozitat e tyre. Pasonin pastaj akte të tjera të dhunës deri në luftëra rajonale. Përplasja e mëvonshme më vdekjeprurëse e “Luftërave të trëndafilave” (1455-1485) thuhet se mori midis 9 000 dhe 30 000 jetë njerëzore [Studies of Medieval History, #12/2002/92].
Frati Knighton e shihte murtajën si një dënim të Zotit, si: “konsekuencë e grupeve të grave të bukura, që e kishin korruptuar moralin publik me veshje provokative” [Kelly:2005/222, 223]. Më 1348, një kronist i Westminster-it shkruante se fatkeqësitë natyrore vinin për shkak të vajzave dhe grave të harlisura në çdo vend. “Gruaja angleze – ankohej kronisti – vishet me rroba aq të ngushta… ato [duhet të vendosin] një bisht dhelpre të varur nën fustanin e tyre për të fshehur bythët”! Legjislacioni i Nurembergut, madje, ishte orientuar edhe “kundër veshjes provokuese të meshkujve” [Greenfield:1918/114-116]. Në rrethana të tilla, dhuna seksuale kishte thyer “ligjet e Zotit”, por njëkohësisht kishte forcuar themelet e prostitucionit. Shërbëtorët kryenin marrëdhënie seksuale me zotërinjtë e tyre, me skllavet e arratisura, me gratë e lëshuara, me nënat e pamartuara, me vajzat e mashtruara, duke i bërë rekrutë të bordellove [Studi Storici, #27/1986/563-564]. Rossiaud, kur merret me historinë e prostitucionit në Francë, citon autorët e krishterë, të cilët i konsideronin prostitutat të nevojshme për qytetin si“kanali i ujërave të zeza për një pallat”. Në disa vende në ditët e caktuara të kalendarit të krishterë, ato duhej ta harronin “zanatin” e tyre dhe të visheshin “ndryshe prej grave të ndershme [Dean:2001/87]. Por, disa historianë madje argumentojnë se kisha u merrte 10% të të ardhurave vajzave që merreshin me këtë “profesion” dhe natyrisht ky përbënte një mëkat të veçantë që meritonte ndëshkim.
Jo pa arsye pra, kishte të atillë që mendonin se mëkatin më të madh e barte kisha dhe kleri! Shumë gjermanë besonin se perandori Frederik Barbarosa do të ringjallej dhe do të dëbonte klerin. Për shkak se kleri ishte më në kontakte me masën, ata qenë më të ndeshurit nga murtaja: 60% e priftërinjve në Lincoln, 59% në Candleshoe, 56% në Gartree dhe 61% në Manlake. Përveç humbjes së madhe të klerit, murtaja dobësoj edhe prestigjin e autoritetit kishtar. Për njëmijë vjet kisha e kishte prezantuar veten si “përfaqësuesja e Zotit në tokë”, kurse tani kishte dalë fare e pafuqishme “larg mëshirës së Zotit” sikurse çdo institucion tjetër në shoqërinë mesjetare.
Nga ana tjetër, zyrtarët e kishës ngarkonin me faj popullatën mëkatare: “O ju me fe të paktë, ju që nuk jeni penduar për mëkatet tuaja… dhe prandaj Zoti ka dërguar kundër jush Saracenët dhe idhujtarët, tërmetet dhe egërsitë”. Peshkopi i Rochester-it ankohej: “ne anglezët nuk jemi mirë me fenë, jemi të gjithë të shpifur dhe prandaj Zoti nuk na do”. Si do të mendonin kishtarët ndryshe, përballë imoralitetit të shtresave të larta të Anglisë viktoriane? Ndërsa Henry i I-rë (1068-1135) ishte akuzuar së paku njëzet fëmijë të paligjshëm në shekullin XII, relacioni i Edward-it të III-të (1312-1377) me Alice Pierrers (1348-1400) ishte edhe më skandaloz [Wilson&Curteis:1984/37]. Fisniku Libertus nga Monte Feche pati lënë një testament më 1348: “200 florina për birin ilegjitim (kopilin) Gjonin, 80 florina për vajzën ilegjitimë Angjela, 60 florina për birin ilegjitim Libotus, 30 florina për birin ilegjitim Nicholas, 30 florina për vajzën ilegjitime Udelesca dhe 30 florina për vajzën ilegjitime Marieta” [Aberth:2005/100-101].
Në Perëndim, duke mos e kuptuar biologjinë e sëmundjes, shumë njerëz besonin se vdekja e zezë, sikurse edhe shpërthimi i vullkaneve [Fortey:2005/29] ishte një lloj ndëshkimi hyjnor për mëkatet ndaj Perëndisë, si lakmia, blasfemia, herezia, kurvëria dhe dhënia pas kësaj bote. Me këtë logjikë, e vetmja mënyrë për të kapërcyer murtajën ishte për të rifituar faljen e Perëndisë me lutje. Në verën e vitit 1346, kur Parisi kishte hyrë në botën e frikës dhe priste vdekjen, askush s’mund të vepronte ndryshe, veç të shkonte në kishë, të ndizte qirinj, të dëgjonte dhe të bënte lutje [Kelly:2005/222]. Priftërinjtë dhe autoritetet e tjera kishtare për të demonstruar pendesën synonin aktin e “pendimit publik” te masat popullore. Kështu disa individë të Evropës hynin në devocion personal, duke u lutur, duke agjëruar dhe duke u rrëfyer, sepse besonin se do të zbuste hidhërimin e Zotit. Murtaja kishte inspiruar edhe akte heroizmi. Shumica prej tyre ishin dhënë pas akteve humanitare, duke u shërbyer të sëmurëve dhe duke rrezikuar veten [Lehfeld:2005/73].
Pak a shumë kështu ishte edhe në Lindje. Në “Fillimi dhe fundi i Historisë” (1350-1351), Ibn Kathir shpjegonte se si kur u paraqiten viktimat e para në qytetin e Damaskut, një grup njerëzish ishin tubuar para mihrabit të pasuesve të Profetit për t’u lutur. Kur dëgjuan njerëzit e tjerë, të gjithë u hodhën në “ceremoni të tilla”, një numër i madhe çifutësh, të krishterësh, samaritanësh, pleq e të rinj, gra e fëmijë, të pasur e të varfër, fisnikë e gjykatës u bashkuan pas faljes së Sabahut dhe qëndruan në lutje deri u errësua. Ditën tjetër, pas Ezanit të pasdites, një furtunë e dhunshme që shpërtheu në qytetin e Damaskut, solli një tym mjegullnaje të trashë. Atmosfera u bë e verdhë, pastaj e errët dhe më pas e zezë. Popullata në gjendje ankthi iu lut Zotit duke kërkuar falje e duke qarë. Të shumtët imagjinonin se kataklizma po shënonte fundin e gabimeve të tyre, se e vetmja mënyrë ishte ‘kthimi në rrugën e Allahut”. Thirrja u përhap në gjithë qytetin që popullata të agjëronte tre ditë. Shumica e damaskenëve agjëruan dhe e kaluan natën në xhami, duke u lutur me devotshmëri dhe duke performuar aktet e muajit të Ramazanit edhe pse nuk ishte Ramazan.
Në “Ese mbi raportet e murtajës” (1348), Al-Wardi e shihte ndryshe, për myslimanet ishte martirizim dhe shpërblim, kurse për jobesimtarët dënim e qortim. Në të tilla raste, durimi i myslimanit ishte adhurim dhe prandaj ata nuk duhej të ankoheshin, sepse: “Zoti krijon dhe rikrijon” [Aberth:2005/111-113]. Ngjashëm shprehej edhe Alfonsi i Kordovës në kronikën e tij “Epistola et Regimen de Pestilenia”, se fatkeqësitë i dërgonte Zoti vetëm për mëkatarët, sepse njerëzit e devotshëm: “dinë si t’u shmangen këtyre rreziqeve që veçanërisht rrezikojnë Krishterimin” [Aberth:2005/45-47]!
Ferr ua bënin jetën myslimaneve, çifutëve dhe të krishterëve që nga kisha shiheshin si heretikë, sidomos pas shekullit të XI-të kur kisha zyrtare synonte dominimin në botën e Mesdheut. Gjithçka që nuk i takonte kishës zyrtare ishte e shëmtuar, jashtëligjorë dhe heretike! Mortaliteti i madh shkaktoj njërin prej shpërthimeve më të mëdha të antisemitizmit në historinë e Evropës. E gjithë kjo që po ndodhte ishte jo vetëm për shkak të mëkatit të çifutëve “të lidhur me djallin”, por madje ishin vetë ata që po e shkaktonin këtë epidemi [Levy:2005/763], duke helmuar puset dhe duke mbushur zemrat e të krishterëve me frikë e ankth [Kelly:2005, f.233]. Me këto akuza filloj persekutimi i tmerrshëm i tyre që zgjati për shumë shekuj.
Tërmeti i vitit 1382 që përfshiu Anglinë u shpjegua si vërejtje e Zotit që njerëzit të pendohen të prapësitë e tyre, veçanërisht për të ‘infektuarit’ me herezi. Arqipeshkvi i Canterbury-t kishte ftuar këshillin e kishës për ta diskutuar nëse teologu i Oksfordit John Wycliffe duhej të gjykohej si heretik [Carrick:1908/138]. Ai ishte përkthyesi i parë i Biblës në gjuhën angleze dhe kishte vendosur në shenjën kritike Kishën Katolike. Ai pohonte se është shkrimi i shenjtë dhe jo kisha ajo që mban autoritetin suprem [Boer & Sanders:2005/68]. Kur u përhap lajmi për tërmetin e vitit 1692 në Karibe, jo pak njerëz që i frikësoheshin Zotit celebruan abdikimin e qytetit që ishte bërë i njohur si “sodomi i Karibeve”, se ata që jetonin atje e kishin merituar “fatin e tyre”. Emanuel Heath i shkruante një shokut në Londër: “shpresoj që me këtë gjykim të tmerrshëm të Zotit, ata të reformojnë jetët e tyre që të mos mbeten më njerëz të pazotë në sipërfaqen e botës” [Heath: 1748/ 333].
Kur të krishterët e Perëndimit ndiheshin të kërcënuar nga Perandoria Osmane dhe synonin t’i tregonin lexuesit të krishterë se çfarë në të vërtetë po ngjante në Kostandinopojë, u shkrua kronika e Andrea Lasguna’s (1511-1559). I kishte parë apo i kishin treguar se atje kishte rënë murtaja, për 40 ditë ishte parë një kometë mbi pallatin e mbretit osman, pastaj ishte shfaqur një dragua që kishte bërë hi e pluhur thesaret e perandorisë që mbreti ruante në Kastelnovë [Hercegnovi]. Një furtunë e tmerrshme kishte shkaktuar shumë zjarre, kishte vrarë shumë njerëz e kafshë dhe kishte shkatërruar një pjesë të pallateve mbretërore të Bizantit. Një tërmet i madh kishte shkatërruar një pjesë të mirë të Kostandinopojës dhe qyteteve të tjera. Një zë i një ushtrie të padukshme u dëgjua një natë në Kostandinopojë ku ishte paraqitur një dritë e fortë dhe një tufë prej 40-50 ujqërish.
Dymbëdhjetë astrologët e mbretit i thanë se kjo ishte shenja e shkatërrimit të islamit dhe e fuqisë së tij. Kështu i paraqitej lexuesit perëndimormëkatari i orientit dhe fundi i tij.Cardini thotë se armiqësitë ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit kishin një statut historik, gjeografik dhe politik, shumë kohë para paraqitjes së islamit, dhe vetëm me lindjen e kryqëzatave mori aspektin e konfliktit ndërmjet gjysmëhënës dhe kryqit [Cardini:1999/3].
Me aq sa thamë, vështruar në një kuptim të përgjithshëm, besohej se hidhërimi i Zotit sillte fatkeqësitë mbi njerëzit mëkatarë dhe nuk trajtohej fare si dukuri natyrore. Ngjarja e një tërmeti shkatërrues në Lisbonë të Portugalisë më 1 nëntor të vitit 1755 dhe një tsunami që e pasoi, për së pari herë sollën debate të shumta në lidhje me subjektin në fjalë dhe një literaturë e bollshme u paraqit me karakter popullor, fetar, filozofik e shkencor [Hough:2002]. Polemika sillej rreth asaj nëse tërmeti kishte karakter natyror apo mbinatyror, me teologë dhe filozofë nga të dy palët [Geological Society, #310/2009/41-48]. Për ta trajtuar këtë në ndonjë rast tjetër, ne na duhet ta potencojmë për fund atë që merren vesh shkenca dhe feja, se për gjithçka që ndodhë në botë ekziston një shkak, dhe këtë shkak le ta kërkojë secili në veten e tij, në familjen dhe në shoqërinë që e rrethon.
Burimet:
Aristotele: “Meteorologica”, në angl. H.D.P. Lee, Cambridge, 1952.
Chris Given Wilson – & Alive Curteis: “The Royal Bastards of Medieval England”, New York, 1984.
David Nirenberg : “Kommunities of Violence – Persecutation of minorities in the Meddle Ages”, Princeton, 1996.
David Thomas & Barbara Roggema: “Christian – Muslim Relations – A Bibliographical History”, Vëllimi I (600-900), Brill, 2009.
Elizabeth Jeffreys: “The Encyclopedia of Ancient History”, John Wiley & Sons, Inc., 2013.
Elizabeth A. Lehfield (ed.): “The Black Death – Problems in European Civilization”, New York, 2005.
Elizabeth Hallam (ed.): “Cronicles of the Crusades – Eye-witness Accounts of the wars between Christianity and Islam”, New York, 1997.
F.D.Shrewsbury: “A History of Bubonic Plague in the British Isles”, London 1970.
Franco Cardini: “Europe and Islam – The Making of Europe”, përkth. angl. Caroline Beamish, Malden, 1999.
J. C. Carrick: “Wycliffe and the Lollards”, Edinburgh, 1908.
JeffreyRichards: “Sex, Dissidence and Damnation – Minority Groups in the Middle Ages”, New York, 1991.
J.M.Wallace (ed): “The Forurth Book of the Chronicle of Fredegar and its Continuators”, London, 1960.
J.Z. de Boer & D.Th.Sanders: “Earthquakes in Human History”, Oxfrod, 2005.
John Aberth: “The Black Death – The Great Mortality of 1348-1350, a Brief History with Documents”, Boston – New York, 2005.
John Hatcher: “Plague, Population and the English Economy”, London, 1977.
Hugh Goddard: “A History of Christian – Muslim Relations”, Chicago, 2000.
K.R. Greenfield: “Sumptuary Law in Nurnberg – A Study in Paternal Government”, Baltimore, 1918.
Pierre Bayle: “Historical and Critical Dictionary”, përkth. R.H.Hopkin, Indianapolis, 1965.
Philip Ziegler: “The Black Death”, Penguin Books, 1998.
Richard Fortey: “Earth – An Intimate History”, New York, 2005.
Richard S. Levy (ed): “Antisemitism”, Oxford 2005.
Roger Crowley: “1453 – The Holy War for Contantinopole and the Clash of Islam and the West”, New York – Boston, 2005.
Mahmoud Siddiqui (ed): “The Routledge reader in Christian – Muslim Relations”, London, 2013.
Nafis Ahmad: “Muslim Contribution to Geography”, Lahore, 1947.
Norman F. Cantor: “The Civilization of the Middle Ages”, New York, 1993.
Seyed Hossein Nasr: “Science and Civilization in Islam”, New York, 1968.
Stephen O’Shea: “Sea of Faith – Islam and Christianity in the Medieval Mediterranean World”, New York, 2006.
Susan Elizabeth Hough: “Earthshaking Science – What we know (and don’t know) about Earthquakes”, Princeton, 2002.
Thomas Asbridge: “The First Crusade – A New History”, Oxford University Press, 2004.
Trevor Dean: “Crime in Medieval Europe 1200-1550”, London, 2001.
Publikuar në: Medius Communication Institute
