Revolucioni informativ dhe ky thesar i madh i diturisë shkakton luksoz ideologjik dhe teorik dhe sjell ndarjen, kundërthënien dhe hapësirën e madhe mes diturisë dhe veprës, mes teorisë dhe praktikës, mes pretendimit dhe realitetit dhe mes parrullave dhe veprave, andaj duheshte të koncentrohemi në këtë çështje dhe të flasim rreth kësaj teme.
Analiza e fjalëve të myslimanëve të hershëm të devotshëm mund të na ndihmojnë shumë në këtë drejtim dhe të jenë llambë ndriçuese e shtegut tonë në këtë kohë të errësirave të ndryshme të sprovave, materializmit, kaosit dhe dobësisë fetare dhe pedagogjike.
Prej librave të këndshëm dhe të dobishëm në këtë drejtim është edhe libri “Dituria rezulton veprën” i Imam Hafidh, Al-lame, Mufti, Nakid, Muhadith, Ebu Bekër Hatib Bagdadit, i cili vdiq në vitin 463 sipas hixhretit.
Këtë libër e ka recenzuar Muhadithi i shekullit, Muhamed Nasirudin Albani, rahimehullah, dhe është botuar nga shtëpia botuese “El-Mekteb el-Islami”.
Këto citate janë të marra nga ky libër duke përmendur faqen (në botimin origjinal) dhe pa përmendur vargun e transmetuesve por vetëm autorin e tyre.
قال ابن رجب الحنبلي: العلم شجرة والعمل ثمرة، وليس يعد عالماً من لم يكن بعلمه عاملاً. ص14
1- Dituria është pemë, kurse veprat fryte. Andajnuk llogaritet dijetar ai që nuk vepron me diturinë e tij. Fq. 14
قيل: العلم والد والعمل مولود، والعلم مع العمل والرواية مع الدراية.
2- Është thënë: dituria është prindi e vepra është fëmiu, pra dituria me veprën dhe transmetimi me kuptimin. Fq. 14
فلا تأنس بالعمل ما دمت مستوحشاً من العلم، ولا تأنس بالعلم ما كنت مقصراً في العمل، ولكن اجمع بينهما وإن قل نصيبك منهما.
3- Mos u kënaq me veprën përderisa je larg diturisë dhe mos u gëzo me diturinë përderi sa je larg veprës, por bëri bashk edhe nëse i ke pak. Fq. 14
وما شيء أضعف من عالم ترك الناس علمه لفساد طريقته وجاهل أخذ الناس بجهله لنظرهم إلى عبادته.
4- Ska gjë më të dëmshme për një shoqëri se sa një dijetarë nga i cili largohen njerëzit për shkak të gabimeve të tija dhe një injorant të cilin e ndjekin njerëzit për shkak të adhurimit të tij. Fq. 14
والقليل من هذا مع القليل من هذا أنجى في العاقبة إذا تفضل الله بالرحمة وتمم على عبده النعمة.
5- Pak dituri dhe pak adhurim është më shpëtuese në ahiret, nëse Allahu i dhuron Mëshirën dhe ia plotëson robit begatinë”. Fq. 15.
العلم يراد للعمل كما العمل يراد للنجاة؛ فإذا كان العمل قاصراً عن العلم كان كَلاً على العالِم؛ ونعوذ بالله من علم عاد كَلاً وأورث ذلاً وصار في رقبة صاحبه غلاً.
6- Dituria mësohet për të vepruar me te sikurse vepra bëhet për të shpëtuar. Nëse diturisë i mungon vepra atëherë bëhet barrë për dijetarin, Allahu na ruajtë nga dituria e cila i bëhet barrë, sjell nënçmim dhe i bëhet prangë në qafë njeriut. Fq. 15
قال بعض الحكماء: العلم خادم العمل، والعمل غاية العلم، فلولا العمل لم يُطلب علم، ولولا العلم لم يطلب عمل، ولأن أدع الحق جهلاً به، أحب إلي من أن أدعه زهدا فيه.
7- Disa njerëz të urtë kanë thenë: “dituria është shërbetori i veprës, kurse vepra qëllimi i diturisë, pot ë mos ishte vepra nuk do të nxënej dituria dhe pot ë mos ishte dituria nuk do të kërkohej vepra. Ta braktis të vërtetën nga injoranca është më e dashur se ta lë nga asketizmi ndaj saj”. Fq. 15
وهل أدرك من أدرك من السلف الماضين الدرجات العلى إلا بإخلاص المعتقد، والعمل الصالح والزهد الغالب في كل ما راق من الدنيا؟
8- Dijetarët e brezave të mëhershëm i kanë arritur gradat e larta me besim të sinqertë, vepra të mira dhe asketizëm dominantë mbi çdo gjë që të lakmueshme të dynjasë”. Fq. 15-16.
وهل وصل الحكماء إلى السعادة العظمى إلا بالتشمير في السعي والرضى بالميسور، وبذل ما فضل عن الحاجة للسائل والمحروم؟
9- Njerëzit e urtë arritën deri te lumturia e madhe me përvjelje krahësh në veprim dhe kënaqësi me atë pak që kanë patë dhe ofrim të tepricës lypësit dhe të privuarit”. Fq. 16
وكما لا تنفع الأموال إلا بإنفاقها، كذلك لا تنفع العلوم إلا لمن عمل بها وراعى واجباتها، فلينظر امرؤ لنفسه، وليغتنم وقته فإن الثواء قليل، والرحيل قريب، والطريق مخوف والاغترار غالب، والخطر عظيم والناقد بصير، والله تعالى بالمرصاد وإليه المرجع والمعاد، ( فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره ومن يعمل مثقال ذرة شراً يره ).
10- Ashtu si nuk bën dobi pasuria pa e shpenzu, ashtu edhe dituria nuk të bën dobi pa vepru me te dhe pa u kujdes për detyrimet e saja. Andaj secili njeri le të shikon veten dhe le ta shfrytëzon kohën, sepse qëndrimi është i pakët, shtegtimi është afër, rruga e frikshme dhe mashtrimi dominon, reziku i madh, kritikuesi largpamës e Allahu mbikëqyr dhe Atij i kthehemi dhe te Ai përfundojmë. “ai që bë sa një grimcë atomi të mira do ti sheh dhe ai që bë sa një grimcë atomi të këqija do ti sheh”. Fq. 16.
عن علي قال: يا حملة العلم اعملوا به فإنما العالم من عمل، وسيكون قوم يحملون العلم يباهي بعضهم بعضاً حتى إن الرجل ليغضب على جليسه أن يجلس إلى غيره أولئك لا تصعد أعمالهم إلى السماء .
11- Aliu, radijallahu anhu, ka thënë: “o bartësit e dijes, veproni me te, sepse dijetar është ai që vepron. Do të ketë njerëz të cilët do të bartin dituri për tu mburrë mes vete, saqë njeriu do ti hidhërohet atij që merr dije te ai nëse shkon edhe te tjetri. Këtyre njerëzve nuk u ngriten veprat në qiell”. Fq. 22
عن عبد الله بن مسعود قال: تعلموا فمن علم فليعمل.
12- Abdullah ibën Mesudi, radijallahu anhu, thotë: “mësoni, e ai që ka mësuar le të punon”. Fq. 24.
يقول الزهري: لا يرضين الناس قول عالم لا يعمل ولا عامل لا يعلم.
13- Imam Zuhriu, rahimehullah, thotë: “Njerëzit nuk e pëlqejnë mendimin e dijetarit i cili nuk punon me dijen e tij dhe as të vepruesit i cili vepron pa dituri”. Fq. 25.
قال أبو الدرداء: لا تكون عالماً حتى تكون متعلماً، ولا تكون بالعلم عالماً حتى تكون به عاملاً.
14- Ebu Derda, radijallahu anhu, thotë: “Mos u bë dijetar deri sat ë bëhesh nxënës dhe nuk mund të bëhesh dijetar deri sa nuk punon me diturinë që ke marrë”. Fq. 26
عن سهل بن عبد الله قال: العلم كله دنيا، والآخرة منه العمل به.
15- Sehël ibën Abdullah, rahimehullah, thotë: “Tërë dituria është për dynja, në ahiret fiton vetëm nga ajo që vepron me te”. Fq. 28
عن سهل بن عبد الله قال: الدنيا جهل وموات إلا العلم، والعلم كله حجة إلا العمل به، والعمل كله هباء إلا الإخلاص والإخلاص، على خطر عظيم حتى يختم به .
16- Sehël ibën Abdullahi, rahimehullah, thotë: “Dynjaja është injorancë dhe e vdekur përveç diturisë, dituria është argument kundër teje përveç atë që e vepron, veprat të gjitha janë pluhur e hi përveç asaj që është e sinqertë, kurse sineriteti është në rezik të madh, deri sa ta përfundon jetën njeriu me te”. Fq. 29.
قال يوسف: بالأدب تفهم العلم، وبالعلم يصح لك العمل، وبالعمل تنال الحكمة، وبالحكمة تفهم الزهد وتوفق له، وبالزهد تترك الدنيا، وبترك الدنيا ترغب في الآخرة، وبالرغبة في الآخرة تنال رضى الله عز وجل .
17- Imam Jusufi, rahimehullah, thotë: “Me edukate e kupton diturinë, me dituri veprimet tuaja janë të sakta, me veprime arrinë urtësinë, me urtësi e kupton asketizmin dhe të jepet sukses në te, me asketizëm e braktis dynjanë, duke braktisë dynjanë e synon ahiretin, kurse me synim të ahiretit fiton kënaqësinë e Allahut, subhanehu ve teala”. Fq. 31.
عن أبي عبد الله الروذباري قال: من خرج إلى العلم يريد العلم لم ينفعه العلم، ومن خرج إلى العلم يريد العمل بالعلم نفعه قليل العلم.
18- Ebu Abdullah Reudhbari, rahimehullah, ka thënë: “ai që del për dituri me synim të diturisë nuk i bën dobi dituria, kurse ai që del për dituri me synim të vepron me atë dituri, i bën dobi edhe dituria e pakët”. Fq. 31
عن مالك بن دينار قال: إن العبد إذا طلب العلم للعمل كسره علمه، وإذا طلبه لغير ذلك ازداد به فجوراً أو فخراً.
19- Malik ibën Dinari, rahimehullah, thotë: “nëse njeriu e kërkon diturinë për të vepruar me te, dituria e bën modest, e nëse e kërkon për qëllime tjera, atëherë ia shton prishjen ose mburravecësinë”. Fq. 32
قال أبو قلابة لأيوب: يا أيوب إذا أحدث الله لك علماً فأحدث لله عبادة ولا تكونن إنما همك أن تحدث به الناس .
20- Ebu Kulabete, rahimehullah, i thotë Ejub Sihtijaniut, rahimehullah: o Ejub! Nëse Allahu të dhuron ty dituri, shtoja Allahut adhurimin dhe të mos jetë preokupimi yt që tua flasësh atë njerëzve”. Fq. 35.
عن الحسن قال: همة العلماء الرعاية، وهمة السفهاء الرواية.
21- Hasan Basriu, rahimehullah, thotë: “Brenga e dijetarëve kujdesi (i veprimit me diturinë) kurse kujdesi i mendjelehtëve transmetimi i diturisë”. Fq. 35
عن علي بن أبي طالب قال: هتف العلم بالعمل فإن أجابه وإلا ارتحل.
22- Ali ibën Ebi Talib, radijallahu anhu, ka thënë: “i pëshpëriti dituria veprës, nëse i përgjigjet, mbetet, përndryshe shtegton”. Fq. 36.
عن فضيل بن عياض قال: لا يزال العالم جاهلاً بما علم حتى يعمل به، فإذا عمل به كان عالماً .
23- Fudajl ibën Ijadi, rahimehullah, ka thënë: “dijetari vazhdon të mbetet injorantë deri sat ë veprojë me atë që di, e nëse e vepron atë që e di atëherë bëhet dijetarë”. Fq. 37
عن عبد الله بن المعتز قال: علم بلا عمل كشجرة بلا ثمرة.
24- Abdullah ibën Mutezi, rahimehullah, thotë: “Dituria pa vepra sikur pema pa fryte”. Fq. 37
وقال أيضاً: علم المنافق في قوله، وعلم المؤمن في عمله.
25- Gjithashtu ka thënë: “Dituria e munafikut në fjalët e tija, kurse dituria e besimtarit në veprat e tija”. Fq. 38
عن أبي الدرداء قال: إنما أخاف أن يكون أول ما يسألني عنه ربي أن يقول: قد علمت فما عملت؟
26- Ebu Derda, radijallahu anhu, ka thënë: “Kam frikë se pyetja e parë e Zotit tim do të jetë: kishe dituri, por çfarë punove me te?” fq. 41
عن علي بن أبي طالب قال: الزاهد عندنا من علم فعمل، ومن أيقن فحذر، فإن أمسى على عسر حمد الله، وإن أصبح على يسر شكر الله، فهذا هو الزاهد .
27- Ali ibën ebi Talib, radijallahu anhu, thotë: “Asket (zahid) te ne është ai që di dhe vepron me te, ai që është i bindur dhe kujdeset, kur të ngrys në vështirësi e falënderon Allahun dhe kur të gdhinë në lehtësim e falënderon Allahun. Ky është asketi”. Fq. 45
قال أبو الدرداء: ويل للذي لا يعلم، وويل للذي يعلم ولا يعمل سبع مرات.
28- Ebu Derda, radijallahu anhu, thotë: “vaj për atë që nuk di dhe vaj shtatë herë për atë që di dhe nuk punon me atë që di”. Fq. 47
عن يحيى بن معاذ الرازي قال: مسكين من كان علمه حجيجه، ولسانه خصيمه، وفهمه القاطع بعذره.
29- Jahja ibën Muadh Razi, rahimehullah, ka thënë: “I ngratë është ai që diturinë e tij e ka kundërshtarin e vet, gjuhën e tij hasmin e vet dhe kuptimin e tij eliminuesin e justifikimit të tij”. Fq. 53
عن سري بن المغلس السقطي قال: كلما أزددت علماً كانت الحجة عليك أوكد.
30- Sirri ibën Magles Siktiu, rahimehullah, ka thënë: “Sa ma shumë që ke dituria argumentet kundra teje janë më të sigurta”. Fq. 53
عن أبي الحسين محمد بن أحمد بن سمعون الواعظ قال: كل من لم ينظر بالعلم فيما لله عليه فالعلم حجة عليه ووبال .
31- Ebul-Husejn, Muhamed ibën Ahmed ibën Semuni, el-Vaidhi, rahimehullah, ka thënë: “Secili që me diturinë e tij nuk ka parë se cilat janë obligimet e tija ndaj Allahut, kjo dituri është argument kundër tij dhe fatkeqësi për te”. Fq. 53
سمعت سفيان الثوري يقول: ليتني لم أكتب العلم وليتني أنجو من علمي كفافاً لا علي ولا لي .
32- Kam dëgjuar Sufjan Theuriun, rahimehullah, duke thënë: “ah sikur të mos kisha grumbulluar dituri dhe të kisha shpëtuar nga dituria ime i mjaftueshëm, as për e as kundër meje”. Fq. 55
عن محمد بن واسع قال: قال لقمان لابنه: يا بُنيَّ لا تتعلم ما لا تعلم حتى تعمل بما تعلم.
33- Muhamed ibën Vasiu, rahimehullah, ka thënë: “Lukmani i ka thënë djalit të vet: o bir! Mos mëso atë që nuk e di deri sa të punosh me atë që e di”. Fq. 56
عن إبراهيم بن أدهم قال: خرج رجل يطلب العلم فاستقبله حجر في الطريق فإذا فيه منقوش: اقلبني تر العجب وتعتبر، قال: فأقلب الحجر فإذا فيه مكتوب: أنت بما تعلم لا تعمل كيف تطلب ما لا تعلم؟ قال: فرجع الرجل.
34- Ibrahim ibën Edhemi, rahimehullah, ka thënë: “një njeri doli në kërkim të diturisë dhe pa një gurë në rrugë ku shkruante: më kthe nga ana tjetër dhe do të shohësh çudira dhe do marrësh mësim. E ktheu gurin nga ana tjetër dhe aty shkruante: ti nuk vepron me atë që di e si e kërkon atë që nuk e di? E u kthye nga kjo rrugë”. Fq. 59-60
عن سفيان عن أبي حازم قال: رضي الناس من العمل بالعلم ورضوا من الفعل بالقول .
35- Sufjan na rrëfen nga Ebu Hazimi, rahimehumullah, i cili ka thënë: “
عن ابن مسعود قال: إني لأحسب العبد ينسى العلم كان يعلمه بالخطيئة يعملها.
36- Abdullah ibën Mesudi, radijallahu anhu, ka thënë: “Mendoj se njeriu e harron diturinë që e dinte me ndonjë gjynah të cilin e vepronte”. Fq. 61
عن مالك قال: قرأت في التوراة: إن العالم إذا لم يعمل بعلمه زلت موعظته عن القلوب كما يزل القطر عن الصفا.
37- Imam Maliku, rahimehullah, ka thënë: “kam lexuar në Teurat: dijetari i cili nuk punon me diturinë e tij rrëshqet këshilla nga zemrat e njerëzve sikurse vesa nga gjethi”. Fq. 62
عن الحسن يقول: من طلب العلم ابتغاء الآخرة أدركها، ومن طلب العلم ابتغاء الدنيا فهو حظه منه.
38- Hasan Basriu, rahimehullah, ka thënë: “Ai që e kërkon diturinë për të fituar ahiretin e arrinë diturinë, kurse ai që e kërkon diturinë për të fituar dynjanë, aq fiton prej diturisë”. Fq. 66
عن ابن عيينة قال: قال عيسى عليه السلام: يا علماء السوء جعلتم الدنيا على رؤوسكم، والآخرة تحت أقدامكم، قولكم شفاء وعملكم داء، مثلكم مثل شجرة الدفلي تعجب من رآها وتقتل من أكلها.
39- Sufjan ibën Ujejne, rahimehullah, ka thënë: “Isa, alejhisselam, ka thënë: “o dijetarë të këqinj, mbi kokë keni vënduar dynjanë, kurse ahiretin nën këmbë, fjalët i keni ilaç e veprat sëmundje, i ngjani drurit difli i pëlqen atij që e sheh dhe e mbyt atë që e ha”. Fq. 67
قال عمر بن الخطاب: لا يغرركم من قرأ القرآن إنما هو كلام نتكلم به ولكن انظروا من يعمل به.
40- Omer ibën Hatabi, radijallahu anhu, ka thënë: “Mos u mashtroni me atë që lexon Kuran, sepse është fjalë të cilën e flasim, por shiko se kush vepron me te”. Fq. 71
عن سلام بن أبي مطيع قال: سمعت أيوب السختياني يقول: لا خبيث أخبث من قارىء فاجر.
41- Selam ibën ebi Mutii, rahimehullah, ka thënë: “kam dëgjuar Ejub Sihtijaniun, rahimehullah, duke thënë: “Nuk ka njeri më të fëlliqur se një dijetar i prishur”. Fq. 75
عن الأوزاعي قال: أنبئت أنه كان يقال: ويل للمتفقهين لغير العبادة والمستحلين الحرمات بالشبهات.
42- Imam Euzaiu, rahimehullah, ka thënë: “jam informuar se më herët kanë thënë: vaj për ata fukaha që nuk e mësojnë fikhun për adhurim dhe që i lejojnë haramet me dyshime”. Fq. 78
عن الشعبي قال: إنا لسنا بالفقهاء ولكنا سمعنا الحديث فرويناه ولكن الفقهاء من إذا علم عمل.
43- Imam Shabiu, rahimehullah, ka thënë: “Ne nuk jemi fukaha, por kemi dëgjuar hadithe dhe i kemi transmetuar, por fukaha janë ata që kur mësojnë diçka e zbatojnë”. Fq. 79
عن الأوزاعي قال: إذا أراد الله بقوم شراً فتح عليهم الجدل ومنعهم العمل.
44- Imam Euzaiu, rahimehullah, ka thënë: “Kur Allahu ia do të keqen një populli ia hap derën e debatit dhe i largon nga puna”. Fq. 79
عن إبراهيم بن إسماعيل بن مجمع قال: كنا نستعين على حفظ الحديث بالعمل به.
45- Ibrahim ibën ismaili ibën Mexhmea, rahimehullah, ka thënë: “ndihmoheshim në memorizimin e haditheve duke vepruar me to”. Fq. 90
عن مالك بن دينار قال: تلقى الرجل وما يلحن حرفاً وعمله لحن كله.
46- Malik ibën Dinari, rahimehullah, ka thënë: “Takon njerëz që asnjë shkronjë nuk e shqiptojnë gabim, mirëpo të gjitha veprimet e tyre i kanë gabim”. Fq. 91
عن إبراهيم بن أدهم قال: أعربنا في الكلام فما نلحن ولحنا في الأعمال فما نعرب.
47- Ibrahim ibën Edhemi, rahimehullah, ka thënë: “kujdesemi për rregullat e gramatikës dhe nuk gabojmë dhe gabojmë gjatë veprave dhe nuk i respektojmë rregullat”. Fq. 91
عن مالك بن دينار قال: مكتوب في التوراة: كما تَدِينُ تُدان وكما تَزرعُ تَحصُد.
48- Malik ibën Dinari ka thënë: “Në Teurat shkruan: si të veprosh veprohet me ty dhe çka të mbjellësh do të korrësh”. Fq. 98
