Pyetja:
Çfarë nënkuptohet me “në fund të çdo namazi”? A do të thotë para selamit në përfundim të namazit apo pas tij? A është sunet ngritja e duarve në dua pas namazit?
***
Përgjigjja:
Falënderimi i takon Allahut.
Së pari: “Në fund të namazit” mund të nënkuptojë pas tij, pas tij ose në pjesën e fundit të tij. Ka disa hadithe që inkurajojnë dhikrin dhe duanë në fund të namazit, si në vijim:
Tregimi i transmetuar nga el-Mugira ibn Shu’be (Allahu qoftë i kënaqur me të), sipas të cilit i Dërguari i Allahut ﷺ thoshte në fund të çdo namazi pas selamit: La ilahe il-Allah uehdehu le sherike leh, lehu’l-mulk ue lehu’l-hamd ue huve ala kuli shej’in kadir. Allahut xh.sh., Atij i takon lavdërimi dhe Ai është i Plotfuqishëm për çdo gjë. O Allah, askush nuk mund të ndalojë atë që jep Ti dhe askush nuk mund të japë atë që Ti e ndalon, dhe asnjë pasuri apo madhështi nuk mund t’i bëjë dobi askujt, sepse prej Teje është e gjitha pasuria dhe madhështia). [1]
Nga Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të): Ata thanë: O i Dërguar i Allahut, të pasurit kanë arritur ekskluzivisht grada të larta dhe bekim të përjetshëm (në Xhenet). Ai tha: Si është kështu? Ata thanë: “Ata falen ashtu siç falemi ne dhe luftojnë në xhihad ashtu si ne, dhe shpenzojnë nga teprica e pasurisë së tyre, por ne nuk kemi pasuri. Ai tha: “A të mos ju tregoj për diçka me anë të së cilës do t’i arrini ata që kanë shkuar para jush dhe do të ecni përpara atyre që do të vijnë pas jush dhe askush nuk mund ta arrijë atë që keni arritur, përveç atij që bën atë. Ju bëni në fund të çdo namazi, madhëroje Allahun (duke thënë Subhan Allah) dhjetë herë, lavdëroje Atë (duke thënë el-hamdu Lilah) dhjetë herë dhe madhëroe Atë (duke thënë Allahu ekber) dhjetë herë. [2]
Transmetohet: “Lavdëroje Allahun (duke thënë Subhan Allah), lavdëroje Atë (duke thënë el-hamdu Lilah) dhe madhëroje Atë (duke thënë Allahu ekber) tridhjetë e tre herë pas çdo namazi”. [3]
“Lavdërojeni Allahun (duke thënë Subhan Allah), lavdërojeni Atë (duke thënë el-hamdu Lilah) dhe madhëroni Atë (duke thënë Allahu ekber) tridhjetë e tre herë në fund të çdo namazi.” [4]
Transmetohet nga Ka’b ibn Uxhra (Allahu qoftë i kënaqur me të) se i Dërguari i Allahut ﷺ ka thënë: “Dikri në fund të namazit. Ai që i thotë ose i bën në fund të çdo namaz farz nuk do të zhgënjehet: tridhjetë e tre tesbihe, tridhjetë e tre tehmide dhe tridhjetë e katër tekbire.” [5]
Ajo që nënkuptohet me “në fund të namazit” në këto hadithe është menjëherë pas namazit, pra pas selamit, siç thuhet qartë në disa transmetime. E njëjta gjë përmendet në transmetimet të cilat flasin për leximin e ajetit el-Kursij dhe mu’avidhaatit në fund të namazit. Ajo që nënkuptohet është pas selamit.
Transmetohet nga Muadh ibn Xhebeli (Allahu qoftë i kënaqur me të) se i Dërguari i Allahut ﷺ e kapi për dore dhe i tha: “O Muadh, pasha Allahun me të vërtetë që unë të dua, pasha Allahun me të vërtetë që unë të dua.” Pastaj tha: “Të bëj thirrje, o Muadh, të mos ndalosh së thënëi në fund të çdo namazi: Allahumme inni ‘ala dhikrike ue shukrike ue husni ‘ibadetik (O Allah, më ndihmo të të kujtoj Ty, falëndero për Ty dhe të adhurojnë siç duhet). [6]
“Mos neglizhoni të thoni në çdo lutje Rabbij a’inni’ala dhikrike ue shukrike ue husni ‘ibaadatik (Zoti im, më ndihmo të të kujtoj Ty, të falënderoj Ty dhe të adhurojnë siç duhet). [7]
Çfarë nënkuptohet me “në fund të namazit (dibr es-salaah)” këtu është në pjesën e fundit të namazit para selamit, sepse dibr esh-shey’ (fundi i një sendi) është pjesë e tij. Këtë e vërtetojnë fjalët në transmetimin e Nesaiut: “në çdo namaz”. Ibn el-Kajjim ka thënë: “Në fund të namazit” mund të kuptohet si kuptimi para selamit ose pas tij. Shejhu ynë (dmth., Ibn Tejmije) e konsideroi si më të mundshme që të jetë para selamit. E pyeta për këtë dhe ai tha: Dibr kulli shay’ (fundi i çdo gjëje) është pjesë e saj, si dibri (fundi i pasmë) i një kafshe. [8]
Transmetohet se Ebu Umameh (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka thënë: U tha: O i Dërguar i Allahut, ajo dua (lutje) që ka më shumë gjasa të dëgjohet (dhe t’i përgjigjet) ? ka thënë: (Ajo që falet) në pjesën e fundit të natës dhe në fund të namazit të caktuar.” [9]
Ajo që duket se është se ajo që nënkuptohet me “në fund të namazit” këtu do të thotë para selamit.
Shejh Ibn Uthejmini ka thënë: Ajo që duket se është se ajo që nënkuptohet me “në fund të namazit të caktuar” në hadithin e Ebu Umameh – nëse është sahih – është: pjesa e fundit e namazit. [10]
Dijetarët vunë në dukje lidhur me këtë se në tekstet që përmendin fundin e namazit, nëse është dhikër (siç është thënia Subhan Allah, el-hamdu Lilah, Allahu ekber, ose leximi i ajetit el-Kursij dhe Muavidhaat), atëherë ajo që nënkuptohet me përfundimin e namazit në këtë rast është pas namazit; nëse është dua (lutje), atëherë ajo që nënkuptohet në fund të namazit është në pjesën e fundit të tij, pra para selamit. Por nëse ka një raport që tregon se një dua e caktuar duhet thënë pas selamit, si për shembull kur Profeti (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) tha: “Kërkoni falje (duke thënë Estaghfirullah) tri herë. ,” kjo është një dua, por Suneti tregon se duhet thënë pas selamit.
Shejh Ibn Baz u pyet: Çfarë nënkuptohet me “në fund të namazit” në hadithet të cilat inkurajojnë thënien e duasë ose dhikrit në fund të çdo namazi? Është pjesa e fundit e namazit apo pas selamit?
Ai u përgjigj: Shprehja “fundi i namazit” mund të zbatohet në pjesën e fundit të tij para selamit, ose mund të zbatohet për atë që vjen menjëherë pas selamit. Ka hadithe sahih që e përmendin atë, shumica e të cilave tregojnë se ajo që synohet është pjesa e fundit e namazit para selamit nëse ka të bëjë me duanë, siç është hadithi i Ibn Mes’udit, në të cilin i Dërguari i Allahut ﷺ ia mësoi atij teshehudin, pastaj ai tha: “Atëherë le të zgjedhë çfarëdo dua që i pëlqen dhe ta thotë”. Dhe sipas një versioni tjetër ai tha: “Lëreni të zgjedhë pasi të kërkojë çfarë të dojë”. (sahih – rënë dakord). Shembull tjetër është hadithi i Muadhit në të cilin Pejgamberi ﷺ husni ‘ibaadatik (O Allah, më ndihmo të të kujtoj Ty, të të falënderoj dhe të adhuroj siç duhet). [11]
Një shembull tjetër është hadithi i transmetuar nga Sa’d ibn Ebi Vakas (Allahu qoftë i kënaqur me të) i cili ka thënë: Pejgamberi ﷺ thuaj në fund të çdo namazi: “Allahumma inni e’udhu bike min el-buhl, ue e’udhu bike min el-jubn, ue e’udhu bike min en uradda ila ardhal il-‘umr, ue e’udhu bike min fitnet ed-dunja ue min adhaab el-kabr (O Allah, kërkoj mbrojtje nga koprracia, kërkoj mbrojtje nga ty nga frikacakët, dhe kërkoj mbrojtje te Ti nga pleqëria e dobët dhe kërkoj mbrojtje në Ti nga sprovat e kësaj bote dhe unë kërkoj strehim tek Ti nga mundimi i varrit. [12]
Sa i përket edhkarit që janë transmetuar, hadithet sahih tregojnë se ato duhet të lexohen në fund të namazit pas selamit. Një shembull i kësaj është të thuash pas selamit: “Estaghfirullah, estaghfirullah, estaghfirullah. Allahumme ente Selam, minke selam, tebarekte dhel Xhelali vel Ikram (Allahu xh.sh., i pastër nga të gjitha të metat dhe mangësitë dhe prej Teje është paqja, i bekuar je, o Zotërues i madhështisë dhe nderit), qoftë ai imam, qoftë duke u falur pas imamit apo duke u falur vetë. Pastaj, pas kësaj, imami duhet të kthehet me fytyrë nga xhemati, dhe imami, ai që falet pas imamit dhe ai që falet vetë, duhet të thotë, pas atij dhikri dhe lutjes për falje: La ilahe il-Allah wahdehu la sherike leh, lehu’l-mulk ue lehu’l-hamd ue huve ‘ala kuli shej’in kadir. La hawle ue la kuvuate ila Bilah ue la na‘budu ila ijah. Lehu’l-ni‘mah ue lehu’l-fadl ue lehu’l-thanaa’ el-hasen. La ilahe il-Allah mukhlisene lehu’l-dina ue ligj kariha’l-kafirun. Allahu xh.sh., Falënderimi i qoftë Atij, Ai është i Fuqishëm për çdo gjë, nuk ka fuqi dhe fuqi përveç Allahut, dhe ne nuk adhurojmë tjetër pos Tij, prej Tij vijnë të gjitha begatitë dhe të mirat, dhe falënderimi i takon Atij. Nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe ne e bëjmë adhurimin tonë vetëm për Të (vetëm) sado që jobesimtarët ta urrejnë atë. O Allah, askush nuk mund të ndalojë atë që jep Ti dhe askush nuk mund të japë atë që ti ndalon, dhe asnjë pasuri apo madhështi nuk mund të përfitojë. kushdo, sepse prej Teje është e gjithë pasuria dhe madhështia).
Është mustehab për muslimanin, mashkull apo femër, që ta lexojë këtë dhikër pas secilit prej pesë namazeve ditore, pastaj ta madhërojë Allahun (duke thënë Subhan Allah), ta lavdërojë Atë (duke thënë el-hamdu Lillah) dhe ta madhërojë Atë (me duke thënë Allahu ekber) tridhjetë e tre herë, pastaj të plotësohet njëqind duke thënë: La ilahe il-Allah uehdehu la sherike lah, lahu’l-mulk ue lahu’l-hamd ue huve ala kuli shej’in kadir (ka s’ka Zot tjetër pos Allahut të Vetëm, pa ortak e as shok i Tij është sundimi dhe lavdërimi i takon Atij dhe Ai është i Fuqishëm për çdo gjë). E gjithë kjo vërtetohet në hadithe nga i Dërguari i Allahut ﷺ. Pas kësaj është mustehab të lexohet një herë, qetësisht ajeti Kursij, dhe një herë të lexohet Kul Huve Allahu Ehad (Sure el-Ikhlas) dhe el-Muavidhatejn, me qetësi, përveç rastit të akshamit dhe sabahut, kur është mustehab të përsëritet leximi i tri sureve të përmendura, tri herë. Gjithashtu është mustehab që muslimani, mashkull apo femër, pas faljes së namazit të akshamit dhe sabahut të thotë: La ilahe il-Allah uehdehu la sherike lah, lahu’l-mulk ue lahu’l-hamd juhi ve jumit ue huwe ala kuli shej in kadir (nuk ka Zot të vetëm përveç Allahut, pa shok e as shok, Atij i takon sundimi dhe falënderimi, Ai jep jetë dhe vdekje dhe ka fuqi për çdo send) dhjetë herë përveç asaj që është të përmendura më lart, para se të lexoni Ajet el-Kursij dhe para se të lexoni tre suret e përmendura më lart, në përputhje me hadithet sahih që janë transmetuar në lidhje me këtë. [13]
Shejh Ibn Uthejmini ka thënë: Nëse meditohet kjo çështje do të bëhet e qartë se ajo që lidhet me fundin e namazit, nëse është dhikër vjen pas namazit dhe nëse është dua vjen në pjesën e fundit të namazit. Për sa i përket të parës, Allahu i Lartësuar e ka bërë kohën pas namazit kohë për dhikër, siç thotë: “Kur të keni mbaruar Namazin (namazin – me xhemat). Përkujtoni Allahun në këmbë, ulur dhe shtrirë anash.” (Nisa: 103)
Dhe Suneti shpjegon atë që përmendet në terma të përgjithshëm në këtë ajet të dhikrit, si kur Profeti ﷺ tha: “Ai që e madhëron Allahun (duke thënë Subhan Allah) në fund të çdo lutje tridhjetë e tre herë…” Çdo tekst që përmend dhikrin në fund të namazit duhet kuptuar se i referohet pas namazit, në përputhje me këtë ajet.
Në lidhje me këtë të fundit, Profeti ﷺ e konsideroi kohën pas teshehudit të fundit si kohë për dua. Pra, çdo tekst që përmend duanë në fund të namazit duhet kuptuar se i referohet pjesës së fundit të tij, në mënyrë që duaja të jetë në pikën ku Profeti ﷺ na mësoi të ofrojmë dua, përveç nëse interpretimi i tekstit në këtë mënyrë është i pamundur ose i pamundur, sipas kontekstit, në të cilin rast ai duhet kuptuar siç tregohet nga konteksti. [14]
Së dyti: Nuk është urdhëruar ngritja e duarve gjatë thënies së duasë pas namazit, sepse kjo nuk është transmetuar nga Profeti ﷺ. Kur thuhet duaja pas namazit farz, nuk është sunet ngritja e duarve, qoftë kjo nga imami i tij apo ai. i cili falej pas imamit vetë, ose nga të dy. Përkundrazi, kjo është bidat, sepse nuk është transmetuar nga Profeti ﷺ apo nga shokët e tij (Allahu qoftë i kënaqur me ta). Sa i përket thënies së duasë pa e bërë atë (ngritjen e duarve), nuk ka asgjë të keqe, sepse ka disa hadithe që e përmendin atë. Allahu e di më së miri.
Fetaua el-Lejneh ed-Daimah (7/103)
——————————-
[1] Buhariu (6330) dhe Muslimi (594)
[2] Buhariu (6329)
[3] Buhariu (843)
[4] Muslimi (595)
[5] Muslimi (596)
[6] Ebu Davudi (1522)
[7] Nesaiu (1303)
[8] Zaad el-Me‘ad (1/294)
[9] Tirmidhiu (3499)
[10] Shejh Ibn Uthejmin, “Mexhmu Fetaua” 13/268″
[11] Ebu Davudi, Tirmidhiu dhe Nesaiu
[12] Buhariu
[13] Ibn Baz, “Mexhmu’ Fetaua” 11/194″
[14] Shejh Ibn Uthejmin, “Mexhmu Fetaua” 13/268
[15]
