Pyetja:
A lejohet ta përdorim fjalën ‘sikur’?
***
Përgjigja:
Thënia: “Sikur të kisha bërë kështu e ashtu do ta kisha arritur atë që s’e arrita, ose nuk do të kishte ndodhur ajo që më ndodhi”, nuk sjellë asnjëfarë dobie, pasi njeriu s’mund ta kapë më atë që ka kaluar dhe s’mund të tërhiqet më nga gabimi. Për më tepër, fjala ‘sikur’, në vetvete, përmban edhe pretendimin se po të bëhej puna ashtu siç e mendon vetë njeriu, do të ndodhte ndryshe nga ajo që e ka paracaktuar e dashur Allahu, kur dihet se gjithçka që ka ndodhur, është bërë vetëm me caktimin dhe vullnetin e Allahut. Ajo që thotë njeriu: ‘Sikur të kisha bërë kështu, do të kishte ndodhur e kundërta e asaj që ndodhi’, është e pamundur, ngaqë është e paparafytyrueshme të ndodhë e kundërta e asaj që është e paracaktuar nga Allahu. Për pasojë, shprehja e tij përmban gënjeshtër, padituri dhe absurditet. Nëse ai që thotë këtë shprehje do të shpëtonte nga mohimi i kaderit, nuk do t’i shpëtonte kundërvënies ndaj tij me thënien: “Sikur të kisha bërë kështu, do ta kisha shmangur atë që ma ka caktuar Allahu.”
Po nëse do të thuhej: Kjo shprehje nuk përbën as mospranim dhe as mohim të kaderit, ngaqë shkaqet, veprimin e të cilave e ëndërron një person i tillë janë po prej kaderit. Pra, kjo është njësoj si të thotë: ‘Po të më jepej mundësia të bëja kader, nëpërmjet tij do të më ishte shmangur kaderi që më zuri, pasi që gjërat që ndodhin me kader mënjanohen po me kader, ashtu siç shmanget kaderi i sëmundjes me ilaçin, kaderi i gjynaheve me pendim, kaderi i armikut me xhihad, pra secila prej këtyre është prej kaderit.
Për t’iu përgjigjur kësaj logjike, themi: Kjo është e vërtetë, por ajo bën dobi para se ndodhë ajo që është e caktuar me kader dhe që është e urryer, ndërsa pasi ndodh gjëja e urryer, s’është e mundur më parandalimi apo mënjanimi i saj, ndonëse mund të ketë ndonjë mënyrë për largimin ose lehtësimin e saj me ndonjë kader tjetër. Atëherë, ndërmarrja e ndonjë mënyre për largmimin ose lehtësimin e asaj që ka ndodhur është më e mirë sesa thënia: ‘Po të kisha bërë kështu e ashtu, nuk do të ndodhte’. Përkundrazi, ajo që duhet bërë në raste të tilla është ndërmarrja e shkaqeve që mund të largojnë ose të minimizojnë pasojat e asaj që të ka rënë.
Njeriu nuk duhet të ëndrrojë diçka që s’mund ta kapet a s’mund të bëhet më, pasi kjo është paaftësi. Allahu i Lartësuar ngarkon me faj për paaftësinë. Ai e do zotësinë, zgjuarsinë dhe urdhëron për të qenë i zoti. Zotësia këtu nënkupton: ndërmarrjen e shkaqeve që janë vënë nga Allahu për të dhënë pasojat e tyre të dobishme për njeriun si në jetën e këtushme edhe në botën tjetër. Ajo i hap rrugën njeriut dhe punët e mirësisë.
Ndërsa paaftësia, nga ana tjetër, i jep mundësi shejtanit për ngacmim. Kur njeriu nuk është i zoti të bëjë atë që i sjell dobi dhe ëndërron dhe fantazon gjëra të kota me thënien: ‘Sikur të kishte qenë kështu e ashtu’, ose ‘Sikur të kisha bërë kështu’, ai i hap rrugën shejtanit për ta ngacmuar. Portat e shejtani janë paaftësia dhe përtacia, ndaj Profeti ﷺ iu lut Allahut ta mbronte prej tyre. Paaftësia dhe përtacia janë celësi i cdo të keqeje, dhe prej tyre rrjedh brengosja, dëshprimi, frika, koprracia, rëndimi dhe shtrëngimi i borxheve, shtypja e mizoria e njerëzve. Pejgamberi ﷺ, i lutej Allahut që ta mbronte nga këto gjëra: “O Allah! Më mbro nga brengosja dhe dëshprimi, nga paaftësia dhe përtacia, nga koprracia dhe frika, nga rëndimi dhe shtrëngata e borxhit dhe shtypja e mizoria e njerëzve!” [1]
Pra, të gjitha këto rrjedhin nga paaftësia dhe dembelizmi, dhe emri i pëbashkët i tyre është fjala sikur, prandaj Profeti ka thënë se kjo fjalë i jep mundësi shejtanit për veprim.
Fantazuesi është ndër njerëzit më të paaftë dhe më të falimentuar. Iluzioni është kapitali i të falimentuarve, kurse paaftësia është celësi i cdo të keqeje. Burimi nga rrjedhin të gjitha gjynahet është paaftësia, pasi njeriu kur është i paaftë për kryerjen e veprave që janë ibadet, si dhe për ndërmarrjen e shkaqeve që e largojnë dhe e parandalojnë nga të këqijat, ai bie në gjynahe.
Hadithi ku përmendet lutja që bën Profeti duke i kërkuar Allahut mbrojtje, përmbledh rrënjët e të keqes dhe degëzimet e saj, fillesat dhe mbaresat e saj, si dhe burimet e saj. Kjo lutje përmban kërkesën për mbrojtje nga tetë gjëra, tëlidhura dy e nga dy me njëra tjetrën. Profeti lutej: “O Allah! Më mbro nga brengosja dhe dëshprimi…” Brengosja dhe dëshprimi janë një dyshe në vete, sepse mundimi dhe vuatja e zemrës shkaktohet ose nga diçka e kaluar, që e bën zemrën të dëshprohet, ose nga dicka që parashikohet të ndodhë në të ardhmen, e cila i shkakton zemrës brengosje. Në fakt, që të dyja janë rrjedhojë e paaftësisë, ngaqë ajo që ka kaluar nuk mund të mënjanohet me anë të dësprimit, por me anë të pëlqimit, falenderimit, durimit dhe besimit në kader, si dhe shprehjes: “Ky qe kaderi i Allahut. Atë që deshi e bëri.” Edhe ajo që parashikohet të ndodhë në të ardhmen nuk mund të shmanget nëpërmjet brengosjes, por nëse njeriu ka ndonjë mënyrë a ndonjë mundësi për ta shmangur, le ta ndërmarrë, e nëse nuk ka mundësi, atëherë, të mos humbas durimin, por le të marrë masat paraprake, të bëhet gati, të ketë përgatitjen e duhur dhe të mbrohet me mburojën e pathyeshme: me teuhidin, me mbështetjen tek Allahu, me nënshtrimin dhe përuljen para Tij, me dorëzim ndaj Tij, me pëlqimin e Tij si Zot, Krijues, Sundues e Rregullues të çdo gjëje.”
Ibn Kajimi, “Zadul Mead” (2/357-359)
Përktheu: Ismail Bardhoshi
—————————–
[1] Buhariu
