Fjalët, si emrat po ashtu edhe foljet, që rrjedhin nga rrënja ue-le-je janë të gjithëpranishme në Kuran.
Fjalët me rrënjën ue-le-je përfshijnë emra të tillë si meule (shumësi meuali), ueli (eulije), dhe folje të tilla si uelije, uele dhe teuele. Lexuesi i rastit, mund t’i keqinterpretoj lehtësisht kuptimin e këtyre fjalëve në Kuran, nëse ai nuk i kushton aq vëmendje kontekstit të përgjithshëm linguistik, pasi kjo rrënjë është një shembull i njohur për atë çka leksikografët arabë i referohen si addad, d.m.th. fjalë që kanë dy kuptime, kuptim parësor si dhe atë të kundërt.
Kësisoj, meule mund të përdoret si Zot, mbrojtës p.sh ‘ente meulena fe-insurna ‘ala el-keumi el-kafirin (Ti je mbrojtësi ynë, na ndihmo kundër popullit pabesimtar! [Bekare 2:286] dhe si shërbëtor\i varur, p.sh fi-in lem ta lemu aba ehum fa ikhuenukum fil-dini ue meuelikum (Ju thirrni (mbështetni) ata në etërit e vërtetë të tyre, kjo është më e drejtë tek All-llahu, e nëse nuk ua dini (nuk dini se kush janë) etërit e tyre, atëherë ata janë vëllezërit tuaj dhe të afërmit tuaj në fé…) [Ahzab, 33:5].
Një tjetër fjalë nga po kjo rrënjë që paraqet vështirësi shpjeguese, është fjala ueli. Fjalë për fjalë do të thotë, i afërt dhe kësisoj termi islam për shenjtin është ueli allah, i cili literalisht do të thotë “i afërt tek Zoti”, apo “mik i Zotit”.
Në të njëjtën mënyrë Kurani përdor termin ueli që do të thotë mes gjërave të tjera, mbrojtës, p.sh., allahu ueliju alladhina amenu. (All-llahu është mbikëqyrës i atyre që besuan) [Bekare, 2:257].
Të kuptuarit e saktë të këtij termi shumëvalent, ueli, është kritik për ndokënd që dëshiron të kuptojë perspektivën e Kuranit mbi marrëdhëniet e përbashkta ndërfetare. Kështu, Kurani i ndalon muslimanët që t’i konsiderojnë mosbesimtarët si mbrojtësa, veçanërisht të muslimanve, p.sh, Nisa 4:139 dhe 144.
Veç kësaj, Kurani i ndalon muslimanët që t’i konsiderojnë të krishterët apo hebrenjtë si “mbrojtësa”, “pasi ata janë mbrojtës të njëri-tjetrit. E kush prej jush i konsideron ata si mbrojtësa, ai është prej tyre.” [Maide, 5:51].
Po ashtu, Kurani i ndalon muslimanët nga të konsideruarit si “mbrojtësa ata të cilëve u është dhënë libri para jush edhe as jobesimtarëtv që me fenë tuaj tallen dhe luajnë.” [Maide, 5:57].
Fatkeqësisht, disa përkthyes të Kuranit e kanë përkthyer jo saktësisht fjalën ueli në këto dhe ajete të tjera si “shok, mik”, duke nënkuptuar se muslimanët nuk mund të kenë shokë a miq jashtë fesë të tyre. Në të vërtetë, shpesh ndodh që ndokush i dëgjon këto ajete të interpretuara ekzaktësisht me këtë kuptim nga disa muslimanë.
Ky lexim i uali është i gabuar. Ndjeshmëria ndaj përdorimit Kuranor të këtij termi zbulon se përkthimi më i saktë është ai “mbrojtës”, siç u përdor më sipër. Përmbajtja politike/ligjore e këtij termi është e qartë nga ajeti në të cilin Zoti thotë “E kush mbytet pa të drejtë (pa faj), kujdestarit (Vali) të tij Ne i kemi dhënë të drejtë (të kërkojë drejtësinë), e ai të mos e kalojë kufirin në mbytje derisa ai është i ndihmuar (prej Zotit).” [Isra 17:33].
Këtu, ueli qartazi do të thotë farefisi i të vdekurit, të cilëve u është dhënë pozitë ligjore për të gjurmuar vrasësin. Të kuptuarit e saj si shok thjesht do të ishte absurde.
Ndërsa nuk do të ishte absurde nëse do ta lexonim përdorimin e ueli në ajetet e mëparshme si “shok” nëse ajetet lexohen në izolim, kur këto ajete lexohen bashkë me ajetet e tjera kuranore që kanë të bëjnë me marrëdhëniet e muslimanëve dhe jomuslimanëve, është e qartë se kuptimi politik dhe ligjor i fjalës është ai i paramenduar. Dy ajetet e bëjnë këtë tejet të qartë.
Pikë së pari, Zoti i lejojë burrat muslimanë të martohen me gra të krishtera apo hebrenje. [Maide, 5:5]. Pasi muslimanët janë lejuar të martohen me të krishtera dhe hebrenje, me qëllim që ata muslimanët të mund të jenë “shokë” me të krishterët dhe hebrenjtë.
Më në përgjithësi, Zoti thotë, “All-llahu nuk ju ndalon të bëni mirë dhe të mbani drejtësi me ata që nuk ju luftuan për shkak të fesë, e as nuk ju dëbuan prej shtëpive tuaja; All-llahu i do ata që mbajnë drejtësinë.
All-llahu ua ndalon t’u afroheni vetëm atyre që ju luftuan për shkak të fesë, që ju nxorrën prej shtëpive tuaja dhe që ndihmuan dëbimin tuaj; ju ndalon t’i konsideroni mbrojtës me ta. Kush i konsideron ata si mbrojtës, të tillët janë dëmtues të vetvetes.” [Mumtahina, 60:8-9].
Kësisoj, për aq kohë sa jomuslimanët të mbajnë marrëdhënie paqësore me muslimanët, muslimanët sigurisht nuk u është e ndaluar shkëmbimi i këtyre ndjenjave. Në të vërtetë, atyre u është lejuar të ndërveprojnë me ata jo vetëm mbi bazat e drejtësisë, por gjithashtu të merren me ata në nivel më të lartë të forcës, i njëjti term, të cilin Kurani e përdor për të përshkruar detyrën e fëmijëve ndaj prindërve të tyre.
Për më tepër, ky ajet i fundit e bën të qartë se muslimanët janë të ndaluar të kenë marrëdhënie miqësore vetëm me ata që hapin luftë kundra tyre, për shkak të fesë së tyre si dhe prej atyre që kryejnë dhunime të llojeve të tjera kundër tyre duke përfshirë dëbimin nga shtëpitë e tyre.
Në këtë mënyrë, ajetet e Kuranit, të cilat i ndalojnë muslimanët që t’i konsiderojnë hebrenjtë, të krishterët dhe jo muslimanët e tjerë si “mbrojtës” duhet interpretuar në dritën e dy ajeteve të fundit të sures Mumtehine, dhe kësisoj nënkuptohet, se një musliman nuk duhet t’i konsiderojë këta grupe si “mbrojtës”, d.m.th. mbrojtës politikë, kur këto grupe jomuslimane janë të angazhuara në veprime armiqësore, p.sh., në persekutim fetar kundra muslimanëve.
Gjithësesi kur jomuslimanët mbajnë marrëdhënie paqësore dhe miqësore me muslimanët, këto ajete thjesht nuk vihen në zbatim.
Kjo është po ashtu kuptimi i teologëve mesjetarë muslimanë i konfirmuar nga sundimi, i pranuar nga një shumicë e juristëve se jomuslimanët mund të ushtrojnë fuqi politike (uileja) mbi muslimanët për aq kohë sa të vepruarit e kësaj, është e njëjtë me zbatimin e dispozitave të ligjit islam.
Ky lloj autoriteti njihej nga ligji islam si uileja tenfidhejje, i cili korrespondon ashpërsisht me nocionet moderne të autoritetit ekskluziv, d.m.th. të drejtën dhe detyrën për të përforcuar ligjin. Allahu e di më së miri. Përktheu Klodiana Malushaj.
