A E KONSIDERONTE MUHAMED IBN ABDULVEHABI PERANDORINË OTOMANE SI SHTET RENEGATËSH DHE A ISHTE REBELUAR KUNDËR TYRE?
Fragment i shkëputur nga hulumtimi me titull “Does Saudi Arabia Preach Intolerance and Hatred in the West? (A predikon Arabia Saudite urrejtje dhe panjerëzi në Perëndim?)” publikuar nga www.salafimanhaj.com
Akuzat se “vehabistët ishin rebeluar kundër perandorisë Otomane”[1]janë të kamotshme. Ato vinin nga armiqtë e Muhamed Ibn AbdulVehabit gjatë kohës së tij. Në mesin e atyre që e akuzonin Shejhun për kryengritje ishin: Dehlani, ez Zahavi, madje edhe Ibn Abidini. Por, e vërteta është se Imam Ibn Abdul Vehabi (Allahu e mëshiroftë) kishte mendimin se Islami nuk e lejon kryengritjen ndaj sundimtarit musliman, qoftë ai fetar, qoftë njeri i pamoralshëm, përderisa ai nuk urdhëron për mosbindje ndaj Allahut. Kjo, sepse bindja ndaj sundimtarit bëhet vetëm në atë çfarë është e mirë dhe e drejtë. Veç kësaj, është e njohur se perandoria Otomane, gjatë periudhës së saj, nuk e kishte të shtrirë pushtetin në provincën e Nexhdit. Këto fakte do të diskutohen më poshtë gjatë
këtij artikulli. Gjithashtu, pushteti i kësaj perandorie nuk përfshinte Afrikën perëndimore, ku Imam Uthman Ibn Fodi (Den Fodio, Allahu e mëshiroftë) kishte themeluar Kalifatin Sokoto. Prandaj, Afrika perëndimore nuk ishte pjesë e perandorisë Otomane.
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi ka thënë:
“Imamët e secilit medh’heb janë pajtuar lidhur me atë që me forcë merr një regjion apo regjione se për të vlen vendimi i “Imamit” në të gjitha sferat. Po të mos ishte kështu, kurrë nuk do të rregulloheshin çështjet e kësaj bote. Kjo, sepse, që prej kohësh, prej kohës së Imam Ahmedit deri ne ditët tona, njerëzit asnjëherë nuk janë bashkuar pas një Imami të vetëm. Dhe ata nuk dinë për ndonjë nga dijetarët të ketë thënë se ndonjë vendim i Sheriatit nuk mund të zbatohet, përveçse me Imamin e përgjithshëm (Kalifin).”[2]
Së treti, le t’i hedhim një sy historianëve islamik dhe asaj në çfarë ata kanë rënë në ujdi, gjë që qet ne shesh kotësinë e pretendimeve të të pakualifikuarve![3] Shejh AbdulAziz Aal AbdulLatifi ka thënë:
“Disa kundërshtarë të da’ues selefite thonë se Imam Muhamed ibn AbdulVehabi ishte rebeluar kundër Kalifatit Otoman, duke përçarë kështu xhematin (komunitetin kryesor të muslimanëve) dhe duke refuzuar bindjen dhe dëgjueshmërinë ndaj sundimtarit.”[4]
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi, në letrën e tij dërguar popullit të el Kasimit, ka thënë:
“Unë besoj se është obligim bindja ndaj udhëheqësve muslimanë, pa marrë parasysh se a janë ata të drejtë apo të pamoralshëm, gjithherë përderisa ata nuk urdhërojnë në mosbindje ndaj Allahut. Duhet t’i bindemi kujtdo qoftë që është emëruar kalif dhe populli ia ka dhënë përkrahjen dhe e kanë pranuar atë. Madje,
edhe nëse ka ardhur në pushtet me forcë, dhe është haram të ngrihemi kundër tij.” [5]
Ai po ashtu ka thënë:
“Një ndër parimet kryesore të unitetit është bindja ndaj cilitdo njeri që është emëruar të na udhëheq, qoftë ky edhe rob i Abisinisë.. .”[6]
Ndërsa Shejh AbdulAziz Aal AbdulLatif ka thënë:
“Pasi përmendëm këto fakte që argumentojnë se Shejhu besonte se është obligim bindja ndaj prijësve muslimanë, pa marrë parasysh se a janë ata të drejtë apo të pamoralshëm, përderisa nuk urdhërojnë në mosbindje ndaj Allahut, atëherë kjo na shpie në një dëshmi që hedh poshtë akuzat e rrejshme. Që këtej, shtrohet një pyetje mjaft e rëndësishme: a ishte Nexhdi – vend ky prej të cilit filloi dhe u zhvillua kjo thirrje – nën pushtetin e shtetit Otoman?”
Dr. Salih el Ubud përgjigjet në këtë pyetje:
“Nexhdi asnjëherë nuk ka qenë nën sundimin Otoman, sepse kjo perandori nuk shtrihej deri aty. Asnjë guvernator otoman nuk ishte caktuar në atë regjion e as ushtarët turq asnjëherë nuk kishin marshuar deri në atë vend gjatë periudhës kohore që i paraprinë thirrjes së Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit (Allahu e mëshiroftë). Këto të dhëna vërtetojnë faktin se Kalifati Otoman ishte i ndarë në provinca administrative. Kjo bazohet në dokumentin turk, që mban titullin Kuanin Eal Uthman Mudamin Defter ed Divan (Ligjet e Otomanëve rreth përmbajtjes së legjislacionit), dokument ky i përpiluar nga Jemin Ali Efendi, që ishte njeriu kryesor për Kushtetutën e vitit 1018 Hixhri/ 1609 të erës së re. Ky dokument tregon se, që në fillim të shekullit njëmbëdhjetë pas Hixhretit, shteti Otoman ishte i ndarë në 23 provinca, prej të cilave 14 sish ishin arabe, ndërsa regjioni i Nexhdit nuk përfshihej aty, me përjashtim të el Ihsa, nëse el Ihsa mund të llogaritet si pjesë e Nexhdit.” [7]
Dr. Abdullah el Uthejmin thotë:
“Sido që të jetë, Nexhdi asnjëherë nuk e kishte përjetuar drejtpërdrejt sundimin Otoman, para se të fillonte thirrja e Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit, e as që kishte përjetuar ndonjë influencë të fuqishme, që do të ndikonte në rrjedhëngjarjeve përbrenda Nexhdit. Aty nuk ndihej ndonjë ndikim i tillë, përderisa ndikimi i Beni Xhebr ose Beni Halid në disa pjesë, apo i Eshrefit në pjesë tjera, nuk ishte edhe aq i theksuar. Asnjë nga këto fise nuk qe në gjendje të sillnin stabilitet politik, prandaj luftërat mes regjioneve të ndryshme të Nexhdit dhe dhuna mes fiseve të ndryshme nuk kishin të ndalur.”[8]
Shejh AbdulAziz ibn Abdullah ibn Baz (Allahu e mëshiroftë), në përgjigjen e tij kundër
akuzave të rrejshme, thotë:
“Shejh Muhamed ibn AbdulVehabi nuk ishte rebeluar kundër Kalifatit Otoman, me sa di unë. Kjo, për arsye se territori i Nexhdit nuk ishte nën sundimin turk. Nexhdi përbëhej nga emiratet e vogla dhe fshatrat e shpërndara, dhe secili fshat apo qytet, pa marrë parasysh madhësinë e sipërfaqes, qeverisej nga një emir i pavarur. Këto ishin emirate midis të cilave zhvilloheshin luftime, përleshje dhe konflikte. Shejh Muhamed ibn AbdulVehabi nuk ishte rebeluar kundër shtetit Otoman, por kishte bërë kryengritje ndaj situatës së rëndë që po mbretëronte në vendin e tij dhe kishte bërë xhihad për hir të Allahut, duke këmbëngulur në thirrjen e tij, derisa drita e saj u përhap edhe në vendet tjera.. .”[9]
Dr. Exhil el Neshmi ka thënë:
“Kalifati nuk reagoi në asnjë mënyrë kundër thirrjes së tij dhe nuk shfaqte ndonjë pakënaqësi apo fyerje ndaj Shejhut ndërsa ai ende ishte gjallë, ndonëse katër sulltanë otomanë sunduan gjatë jetës së tij.”[10]
El Neshmi më tej vazhdon:
“Opinioni i Kalifatit në lidhje me lëvizjen e Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit ishte mjaft i shtrembëruar dhe i gabuar, sepse Kalifatit i vinin informata vetëm prej kundërshtarëve të Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit. Këto informata vinin kryesisht nëpërmjet raporteve që dërgoheshin nga guvernatorët e Hixhazit, Bagdadit dhe vendeve tjera, apo nëpërmjet individëve që sillnin lajme në Stamboll.”[11]
Sa i përket pohimeve të Zellumit se thirrja e Shejhut ishte shkaktare e rënies së Kalifatit Otoman dhe se anglezët i mbështetnin vehabistët për ta përmbysur këtë Kalifat, Mahmud Mehdi el Istanbulli i përgjigjet kështu këtyre thënieve qesharake:
“Prej këtij autori lypset të sjellë dëshmi dhe prova për mendimin e tij. Një poet, shumë kohë më parë, pat thënë:
‘Nëse pohimet nuk mbështeten me dëshmi, atëherë ato përdorën vetëm prej budallenjve’.
Vlen të përmendet se historia shpalos faktin se anglezët ishin ata që e kundërshtuan që prej fillimit thirrjen e tij, duke druajtur se kjo mund ta zgjonte botën muslimane.”[12]
Më pas, ai shton:
“Ironia qëndron në atë se ky profesor akuzon lëvizjen e Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit si një ndër shkaktarët që çoi në rënien e Kalifatit Otoman, ndonëse kjo lëvizje filloi në vitin 1811 të erës së re, ndërsa Kalifati pushoi së ekzistuari në vitin 1922 të erës së re.”[13]
Ajo që dëshmon faktin se britanikët kundërshtonin “Lëvizjen vehabiste”, është se ata kishin dërguar kapitenin George Foster Sadlier[14] që “t’ia uronte suksesin Ibrahim Pashës kundër vehabistëve” – gjatë luftës që Ibrahim Pasha e zhvilloi në Dir’ijeh – dhe të njoftohej se deri në ç’masë ai ishte i përgatitur të bashkëpunojë me autoritetet britanike, që të dobësonin atë çfarë ata e quanin “pirateri vehabiste në Gjirin arab”. Në të vërtetë, këtu vërehet një dëshirë e madhe për të lidhur një marrëveshje mes qeverisë britanike dhe Ibrahim Pashës, me qëllim të shkatërrimit total të “vehabistëve”. Sadlier bëri një udhëtim të lodhshëm prej Indisë në Riad, vetëm e vetëm për të parë gërmadhat e Dir’ijehsë, të cilën e kishte bërë rrafsh me tokë Ibrahim Pasha.[15]
Shejh Muhamed ibn Menzur el Numani shprehet me sa vijon:
“Britanikët në Indi krijuan një armiqësi bukur të madhe ndaj Shejh Muhamed ibn AbdulVehabit. Ata e akuzonin çdo njeri që shfaqte rezistencë ndaj tyre, duke e
etiketuar atë si të rrezikshëm dhe vehabist. Po ashtu, ata akuzonin dijetarët Deobandit në Indi si vehabistë, për shkak se këta haptazi kundërshtonin dhe bënin trysni ndaj anglezëve”.[16],[17]
Shejh AbdulAziz eal AbdulLatif konkludon:
“Këto citate të ndryshme, në krahasim me argumentet e qarta akademike që i gjejmë në shkrimet dhe librat e Shejhut, zbulojnë falsitetin e këtyre pohimeve, që gjithsesi kanë plotë defekte. Këto bëhen edhe me evidente në krahasim me faktet historike të regjistruara nga autorët e paanshëm.”[18]
Edhe historianët tjerë, që kanë trajtuar këtë temë, kanë vërtetuar atë që u përmend më lart. Të shohim se çfarë shënon Kijamudin Ahmed:
“Në vitin 1577, kur Sulltani i madh Otoman Selimi (1512-20) pushtoi Egjiptin, Kalifati kaloi tek otomanët, të cilët futën nën kontroll edhe gadishullin Arabik.
Për shkak të pozitës së largët dhe truallit të shkretë, Arabia nuk ngeli nën kontroll të plotë të turqve. Prijësit lokalë kishin ndikim në zonat e ndryshme të përcaktuar mirë gjeografikisht, siç janë Hixhazi dhe Nexhdi, dhe në ato bregdetare në jug.”[19]
Ja se çfarë shënon një historian jomusliman, i paanshëm dhe i mirinformuar, Michael Field:
“Nexhdi, i cili është pjesë dominuese në aspektin kulturor dhe politik të Mbretërisë, nuk ishte asnjëherë pjesë e Perandorisë Otomane. Dhe asnjë pjesë e Mbretërisë kurrë nuk ishte sunduar nga fuqitë kolonialiste evropiane.”[20]
Sa i përket pohimeve se pasuesit e Imam Muhamed ibn AbdulVehabit konsideronin se “kushdo që nuk pason shkollën vehabite të mendimit, është renegat (felëshues- sh.p.)[21]“, atëherë kësaj i përgjigjemi – dhe kjo është përsëritur aq shumë, sa gati është mësuar përmendësh – me vetë fjalët e Imam Muhamed ibn AbdulVehabit. Dhe shtrohet pyetja: pse këta persona, që i bëjnë këto pohime, nuk u referohen askund fjalëve të këtij Imami, që të shohim se në cilin shkrim apo libër ka thënë:”Kushdo që nuk pason shkollën vehabite të mendimit, është renegat (felëshues- sh.p.)”??
Ky pohim është bërë dhe vazhdon akoma të bëhet nga armiqtë e teuhidid, si në të kaluarën, ashtu edhe në ditët tona. Por, asnjëri nuk qe në gjendje të bënte një veprim shumë të thjeshtë: të prezantojë fjalët dhe deklaratat e Muhamed ibn AbdulVehabit!! Ata që kishin hedhur shkrime kundër Imam Muhamed ibn AbdulVehabit, janë Ibn Efalik[22], Ahmed ibn Ali esh-Shafi el-Kabani[23], Muhamed ibn Muhamed el-Kaderi[24], Alevi el- Hadad[25], Ibn Suhejm[26], Dehlan[27], Zahavi[28], Hasan ibn Umar esh-Sheti, Ali Naki el-
Kanhuri[29],Muhamed ibn Nexhib Sukija[30], Muhamed ibn Xhevad Mugnija[31], Bin Dijaf [32], Ebul Fida Ismael et-Temimi, Umer bin Ebil Fadl Kasim el-Mahxhub[33], AbdulVehab Ahmed Berekat esh-Shafi el-Ezhari et-Tandatavi[34], dhe të tjerët. Asnjëri nga këta nuk citon askund fjalët e Imamit[35]. Siç shihet, shumë pak dihet për jetën dhe hulumtimet akademike të këtyre njerëzve, në krahasim me literaturën e shumtë të Muhamed ibn AbdulVehabit. Gjithashtu, pohimet e thjeshta të cekura më lartë, që të gjitha janë hedhur poshtë nga Imami në veprën e tij Keshf ush-Shubuhat. Në shkrimet e tij, Muhamed ibn AbdulVehabi shprehet kështu:
“Përkitazi me pohimet tuaja se ne i konsiderojmë muslimanët jobesimtarë dhe
pyetjes suaj sesi e bëjmë këtë apo atë, atëherë them shkurt se ne asnjëherë nuk i
konsiderojmë muslimanët jobesimtarë, por si jobesimtarë i konsiderojmë vetëm politeistët.”[36]
Në letrën e tij drejtuar Muhamed ibn Eidit, njërit nga personalitetet fetare të Thermadës, Imam Muhamed ibn AbdulVehabi thotë:
“Sa u përket pohimeve të armiqve se unë i konsideroj ata jobesimtarë sipas hamendjes time, apo e konsideroj si jobesimtar injorantin të cilit nuk i ka ardhur asnjë argument, atëherë kjo është rrenë e kulluar dhe akuzë e pavërtetë, që vërvitet nga ata persona të cilët kanë për qëllim largimin e njerëzve nga feja e Allahut dhe e të Dërguarit të Tij.”[37]
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi (Allahu e mëshiroftë) në letrën e tij, ku e shfajëson vetveten nga akuzat e trilluara nga Ibn Suhejmi, thotë:
“Allahu e di se ai njeri m’i veshi fjalët që nuk i kam thënë apo ngjarjet të cilat asnjëherë nuk më kanë ndodhur. Njëra ndër shpifjet që më bëhet është se “njerëzit në gjashtëqind vitet e fundit nuk kanë qenë në rrugë të drejtë” dhe se unë e “konsideroj jobesimtar atë njeri që kërkon ndërmjetësimin e njerëzve të devotshëm”. Veç kësaj, unë e konsiderokam jobesimtar el-Busejrin. Përgjigja ime ndaj të gjitha këtyre pohimeve është se këto nuk janë gjë tjetër pos akuza të pavërteta!”[38]
Në letrën drejtuar Sherifit të Mekës në kohën e tij, Imam Muhamed ibn AbdulVehabi ka thënë:
“Sa i përket shpifjeve dhe akuzave, ata pohojnë se ne i konsiderojmë të gjithë njerëzit në përgjithësi të jenë jobesimtarë, se shpërngulja për tek ne është e obligueshme dhe e shpallim individin jobesimtar, nëse nuk pajtohet me mendimet tona dhe nuk lufton krahë për krahë me ne. Këto dhe akuza të ngjashme që na vishen janë plotësisht të pavërteta. Dhe këto bëhen me qëllim që njerëzit t’i largojnë nga feja e Allahut dhe e të Dërguarit të Tij.”[39]
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi kështu i deklaron Ismael el-Xherit të Jemenit:
“Sa u përket akuzave se ne i konsideruakam muslimanët në përgjithësi të jenë jobesimtarë, ky është një pretendim që bëhet publikisht nga armiqtë, me qëllim që njerëzit t’i largojnë nga feja e tyre. Ne themi prerazi se kjo që na vishet është rrenë e kulluar!”[40]
Rashid Rida ka thënë:
“Librat e Shejhut përmbajnë të kundërtën e asaj çfarë thuhet për të. Veç kësaj, këto libra tregojnë qartë se fetvatë e mosbesimit në ato libra e shkrime nxirren vetëm ndaj personave që kryejnë vepra të cilat konsiderohen mosbesim sipas konsensusit të muslimanëve.”[41]
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi (Allahu e mëshiroftë), gjithashtu, ka thënë:
“Sa i përket asaj çfarë thuhet për mua, se unë bëjë tekfir ndaj xhematit të muslimanëve në përgjithësi, atëherë unë them se kjo është shpifje e Armiqve.
Ata, po ashtu, thonë se unë them se, kushdo që kapet pas Fesë së Allahut dhe të Dërguarit të Tij, përderisa jeton në një vend tjetër (jashtë vendit të Shejhut- sh.p.), atëherë kjo nuk do t’i mjaftojë, derisa të vjen tek unë së pari. Kjo nuk është gjë tjetër pos akuzë e pavërtetë. E vërteta është se zbatimi i Fesë së Allahut dhe të Dërguarit të Tij bëhet në çdo vend, por ne bëjmë tekfir vetëm ndaj atyre të cilët pohojnë se besojnë në Fenë e Allahut dhe të Dërguarit të Tij e, më pas, e braktisin atë duke i devijuar edhe të tjerët, si edhe ndaj atyre që këmbëngulin në adhurimin e idhujve, edhe pasi t’i kenë ardhur argumentet se kjo është fe e politeistëve dhe një lloj zbukurimi që u prezantohet masës së thjeshtë të popullit. Pra, ne bëjmë tekfir ndaj këtyre njerëzve, ashtu siç bën çdo dijetar në faqen e dheut për këtë kategori të njerëzve, me përjashtim të njeriut kokëfortë dhe injorant. Allahu e di më së miri. Ue Selam.”[42]
Së fundi, gjatë shekullit tetëmbëdhjetë, gjegjësisht në shekullin e shtatëmbëdhjetë, shteti Otoman kishte pësuar rënie dhe ishte zhytur në një gjendje amullie. Prandaj, edhe thirrja e Imam Muhamed ibn AbdulVehabit nuk mund të jetë përgjegjëse për çfarëdo që i kishte ndodhur Kalifatit. Në shekullin e gjashtëmbëdhjetë dhe shtatëmbëdhjetë, sistemi i kapitullimit dukej se po i shmangej pavarësisë së shtetit Otoman. Ky sistem nënkuptonte se tregtarët evropianë, që jetonin në territorin Otoman, nuk i nënshtroheshin ligjit të vendit. Ata kishin gjyqet dhe ligjet e veta, me të cilat vetëqeveriseshin. Për më tepër, ata nuk ishin më subjekt i kontrollit të qeverisë. A ishte da’ua (thirrja-sh.p.) e Muhamed ibn AbdulVehabit përgjegjëse për këtë gjendje?
Në çerekun e fundit të shekullit të tetëmbëdhjetë, hendeku mes aftësive teknike të disa shteteve të Evropës perëndimore dhe veriore dhe vendeve tjera të botës sa rritej e zgjerohej. Otomanët kishin mbetur prapa. A thua, vallë, thirrja e Muhamed ibn AbdulVehabit ishte fajtore për këtë ngecje??
Ne vitin 1791 të erës së re, otomanët nuk ia dolën që me sukses t’i mbronin territoret e tyre. Kryeministri i atëhershëm britanik William Pitt, kishte menduar t’i dërgonte trupat britanike për t’iu vënë në ndihmë Sulltanit Otoman kundër Carit të Rusisë gjatë periudhës së luftës mes otomanëve dhe Rusisë.[43]A mos ishte thirrja e Muhamed ibn AbdulVehabit fajtore për këtë situatë të rëndë??
Gjatë luftës së Krimesë (1854-1856)[44], otomanëve nuk u mbet gjë tjetër veçse të kërkonin ndihmë nga Britania dhe Franca kundër rusëve. A mos ishte thirrja e Muhamed ibn AbdulVehabit përgjegjëse për këtë??
Perandoria Otomane, në shekullin e nëntëmbëdhjetë, u gjend në një situatë ku fuqitë evropiane, si ajo e Francës[45], Rusisë dhe Britanisë, tashmë kishin okupuar pjesët e territorit të saj ndërsa provincat tjera Otomane ishin gjysmë-autonome dhe nën kontroll të plotë të prijësve lokalë. A mund të fajësohet thirrja e Muhamed ibn AbdulVehabit për këtë??
Kalifati Otoman ushtronte politika shtetërore ndaj arabëve, të cilat në fillim ishin solide dhe mirë të institucionalizuara, por më vonë u dobësuan, dhe kjo bëri që të krijohej një pengesë mes shumë muslimanëve dhe burimeve autentike islame. Në këtë kohë, lulëzuan inovacionet fetare, praktikat e shpikura “spirituale” dhe praktikat e tjera që janë të huaja për fenë islame. Ishte kohë e pasimit verbërisht të medh’hebeve. A mos ishte thirrja e Muhamed ibn AbdulVehabit fajtore edhe për këtë?? Allahu thotë në Kur’an (kuptimi i ajetit në shqip- sh.p.):
“E, nëse ju ia ktheni shpinën dhe i largoheni Atij, Ai do t’ju zëvendësojë me një popull tjetër, i cili nuk do ta ndjekë shembullin tuaj.” (Kur’an, 47:38),
Allahu në një ajet tjetër kuranor, ku tregon urtësinë e Tij, thotë (kuptimi i ajetit në shqip- sh.p.):
“O ju që keni besuar! Nëse ndokush prej jush braktis besimin e vet, dijeni se Allahu do të sjellë njerëz që i do dhe që e duan, të përulur me besimtarët dhe të ashpër me femohuesit, që luftojnë në rrugën e Allahut dhe nuk i tremben qortimit të asnjë qortuesi. Kjo është mirësia e Allahut, të cilën Ai ia jep kujt të dojë. Allahu është Bujar i madh dhe i Gjithëdijshëm.” (Kur’an, 5:54).
Në vëllimin e tetë të “Kitab ul-Istiksa fi’t-Terikh el-Magrib el-Aksa”, një vepër që trajton historinë e Afrikës perëndimore në nëntë vëllime, të dijetarit dhe historianit maroken musliman Ebul Abas Ahmed bin Halid en-Nasiri (Allahu e mëshiroftë)[46], shtjellohet
gjerësisht da’ua e Imam Muhamed ibn AbdulVehabit. En-Nasiri thotë se Sulltan Sulejman ibn Muhamed ibn Abdullah el Aleviut (i cili e kishte trashëguar babanë e tij si mbret i Marokut) u kishte dhënë zotimin për aleancë në Fez, në vitin 1226 p.h./ 1811 të erës së re. Ai ishte bashkëkohës i Imamit dhe dijetarit Sa’ud ibn AbdulAziz ibn Muhamed ibn Saud. Sulltan Sulejmani dëshironte që për së afërmi të njoftohej me da’uen (thirrjen-sh.p) në Saudi. Për këtë arsye edhe e kishte dërguar të birin, Ebu Is’hak Ibrahimin (në vitin 1226 p.h./ 1811 e.r.), së bashku me një delegacion të dijetarëve dhe elitës marokene, të cilët bartnin me vete edhe letrën e babait të tij (Sulejmanit). En-Nasiri thotë:
“Shumë nga shoqëruesit e Ibrahimit, gjatë udhëtimit të tyre për në haxh, na kanë thënë se nuk kanë parë ndonjë devijim në ligjet islame nga Imam Abdullah ibn Saud apo suita e tij. Përkundrazi, atë çfarë kishin parë ishte qëndrimi dhe kujdesi i paluhatshëm në kryerjen e ibadeteve (adhurimeve Islame- sh.p.), siç janë: falja e namazit, tahareti (si p.sh. marrja e abdesit, pastrimi pas marrëdhënieve seksuale të bashkëshortëve, dhe pastrimet tjera – sh.p.), agjërimi, urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja, pastrimi i dy haremeve nga praktikat e pista, të cilat nuk janë prej fesë Islame e që ishin kryer aty pa kundërshtimin e askujt.
Abdullah ibn Saudi shprehu respekt për Ibrahimin qysh në takimin e parë, në saje të familjes së Profetit. Ibn Saudi, në shenjë mirënjohjeje, qëndronte ulur afër Ibrahimit. Gjatë fjalimit të tij, Ibn Saudi mes tjerash parashtron një pyetje për delegacionin maroken:”Njerëzit thonë se ne kemi devijuar nga Suneti i Profetit. Çfarë keni parë ju nga devijimet dhe çfarë keni dëgjuar nga njerëzit para se të takoheshim?” Gjyqtari Ebu Ishak Ibrahim ez-Zadaga (dijetar maroken), i cili udhëhiqte bisedimet me Imamët sauditë, iu përgjigj:”Ne kemi dëgjuar se ju thoni se Allahu është vendosur mbi fronin e Tij sikurse ulen njerëzit, që nënkupton se Ai ka trup.” Në këtë përgjigjet Abdullah ibn Saudi:”Kërkojmë mbrojtje tek Allahu nga kjo thënie! Ne vetëm e themi deklaratën e Imam Malikut (Allahu e
mëshiroftë) se “Istiua[47] është e njohur[48], kejfijeh (mënyra e istiuase- sh.p.) është e panjohur[49], pyetja se si ndodh kjo është bidat (inovacion fetar- sh.p.) dhe është obligim të besohet se istiuaja ka ndodhur. A ka diç të keqe në këtë deklaratë?” Gjyqtari përgjigjet:”Jo. Ky, po ashtu, është besimi ynë.” Më pas, gjyqtari shtron këtë pyetje:”Na është thënë se ju mohoni se Profeti dhe vëllezërit e tij – Profetët tjerë – janë të gjallë në varret e tyre.” Me t’u përmendur emri i Profetit, ibn Saudi ngrit zërin duke thënë paqja e Allahut qoftë mbi të, e më pas përgjigjet:”Kërkojmë mbrojtje nga Allahu nga kjo ide. Ne besojmë se ai si dhe Profetët tjerë janë të gjallë ne varret e tyre, dhe jeta e tyre është diçka më e lartë se ajo që e jetojnë dëshmorët.”[50]
En-Nasiri më tej jep këtë koment:
“Unë besoj se Sulltan Sulejmani kishte po të njëjtin besim. Për këtë arsye, ai e kishte shkruar librin e famshëm, në të cilin shprehte kritikat e tij ndaj jetës asketike të tepruar të sufive, të cilët jetonin gjatë kohës së tij, dhe kishte tërhequr vërejtjen kundër braktisjes së Sunetit dhe dhënies së tepërt pas bidateve (inovacioneve fetare). Ai, po ashtu, në mesazhin e tij kishte sqaruar mënyrën e saktë të vizitës së varreve të njerëzve të mirë dhe i kishte paralajmëruar sinqerisht muslimanët për sjelljet e tepruara, që njerëzit e thjeshtë mund t’i bëjnë në afërsi të varreve. Allahu ia shtoftë të mirat! Sulltan Sulejmani mori vendim që fjalia e cila thekson teuhidin dhe kundërshton bidatin të thuhet çdo herë në xhami para faljes së namazit të xhumas. Ai, po ashtu, kishte dhënë udhëzime për mbylljen e zevijeve të sufive.”[51]
Një historian jomusliman i paanshëm, Gerald De Gaury, kështu e komenton mënyrën se si ishte praktikuar Islami në tërë botën muslimane në shekullin e nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit njëzet:
“Përveç në Arabi, askund tjetër në botën muslimane kjo nuk ishte e mundur. Dhe vetëm në një vend që ishte dhënë pas shthurjeve ka mundur të ndodhë një ndryshim rrënjësor për një kohë aq të shkurtër. Në afërsi të zemrës së Arabisë, Islami ose Muhamedanizmi mund të praktikohej dhe praktikohet ashtu siç ishte shpallur. Mirëpo, kjo nuk mund të thuhet edhe për vendet tjera përtej kësaj province, sepse muhamedanët e etnive dhe racave tjera joarabe kishin ndryshuar zbatimin e Islamit, në mënyrë që t’i përshtatej pikëpamjeve të ndryshme dhe kushteve jetësore të tyre.[52]Persianët i përkasin kryesisht sektit shi’it, një version më i larmishëm i Islamit, që karakterizohet me vetë-shkaktimin e plagëve gjatë ceremonisë vjetore, që përcillet me plotë pasion, në muajin Muharrem. Afganët, kurdët, dhe algjerianët preferojnë më tepër rite sekrete të rendeve të dervishëve. Egjiptianët dhe muslimanët indianë, turqit dhe buharianët (muhamedanët e lindjes së largët) dhe ata të Afrikës qendrore dhe perëndimore, që të gjithë kanë sajuar sekte të veta që u shkojnë atyre për shtati. Me mijëra prej tyre vizitojnë faltoret e ngritura në varrin e Abdul Kadër el Xhilanit në Bagdad, që zakonisht nuk janë të njohura për njerëzit në perëndim, pastaj ato në Nexhaf dhe Kerbela të Irakut, Meshad të Persisë, dhe ato në Afrikën veriore[53]. Megjithatë, Meka ishte qyteti më i shenjtë në krahasim me të tjerat, ndërsa vehabistët pasojnë kredo të ngjashme me atë që e kishte shpallur Profeti[54]. Ishin pasardhësit e këtyre njerëzve, liderët e rivendosjes së dytë të shtetit vehabist, ata të cilët ne i patëm takuar.”[55]
[1] Për shembull, Halid Ebu el Fadl, në artikullin e tij “The Crusader: Why we must take Bin Laden’s writing seriously (Luftëtari i kryqëzatës: Pse duhet ta marrim me seriozitet shkrimin e Bin Ladenit)”, publikuar në edicionin Mars/Prill 2006 të “Boston Review”, thotë:
“Vehabistët lidhën aleancë me familjen e Saudit, e cila mbështetjen e saj logjistike dhe ushtarake e gjente tek britanikët, dhe ishte ndihma britanike e cila ua mundësoi vehabistëve të zhvillonin luftë kundër otomanëve. Me këtë, vehabistët ua hapën rrugën britanikëve të mposhtnin dhe ta rrëzonin kalifatin Otoman. Dijetarët vehabistë, brez pas brezi, thjeshtë mohonin këto kontradikta. Të tjerët mohonin që aleanca me britanikët të ketë ekzistuar ndonjë herë. Disa u munduan t’i maskonin këto kontradikta duke stërmadhuar herezinë dhe mosbesimin e supozuar të otomanëve.”
Kontradikta e vërtetë qëndron në faktin se ishin vetë otomanët që kërkuan ndihmën britanike dhe franceze kundër rusëve gjatë luftës së Krimesë! Dikush, me të vërtetë, ka nevojë të studiojë me më hollësi historinë! Stephen Schwartz, çifut i konvertuar në tarikatin Nakshibendi të sufive, në librin e tij tejet të dobët hulumtues “The Two Faces of Islam: The House of Sa’ud from Tradition to Terror (Dy fytyrat e Islamit: Shtëpia e Saudëve, prej traditës në terror)” shprehet kështu:
“Shumë shpejt endacakët arabë dhe imperialistët britanikë i bashkuan synimet e tyre – shkatërrimi iPerandorisë Otomane.” (fq., 67)
Nuk është ndonjë befasi që Schwartz koklavit faktet historike, për shkak se libri i tij përmban fare pak referenca ndaj Kur’anit dhe Hadithit, për të mos thënë asnjë! Karen Armstrong bënë të njëjtin gabim, kur trajton këtë temë. Ajo thotë:
“Abd el Vehabi i kishte shpallur sulltanët si jobesimtarë, të padenjë për t’u pasuar dhe besuar, dhe të tillë që e meritonin vdekjen.”
Në këto dy fragmente, gjenden dy gabime. E para, Muhamed ibn Abdul Vehabin e quajnë “Abd el Vehab”, që është emri i babait të tij. E dyta, në lidhje me tekfirin (ngarkimin me mosbesim) dhe huruxhin (rebelimin) kundër otomanëve, përsëriten fakte pa u verifikuar. Karen Armstrong “The Battle of God: A History of Fundamentalism (Beteja e Zotit: Historia e fundamentalizmit), New York: Ballantine Books, 2000, fq., 44. Disa u përpoqën të argumentojnë gjoja se Muhamed ibn AbdulVehabi ishte “spiun britanik”, por këto pohime nuk u mbështetën madje as nga Hamid Elgar, një armik i da’ues së Shejhut, i cili e pranon se thëniet e tilla janë të pavërteta dhe të sajuara nga shi’itët!
[2] “Ed-Darus Sunijeh fil-Exhvibatun-Nexhdijeh”, vëll. 7, fq., 239.
[3] Referoju librit të profesor Suleiman Bin Abdurrahman el-Hukail (Profesor i edukimit në universitetin Imam Muhamed bin Saud të Rijadit) “Muhammad Bin Abdulwahhab – His Life and the Essence of his Call (Muhamed Bin Abdulvehabi- jeta dhe esenca e thirrjes së tij)” (Rijad: Ministria e çështjeve Islame, ndihmave, da’ues dhe udhëzimit, Mbretëria e Arabisë Saudite, botimi i parë, 1421 H/ 2001 e.r.), me hyrje të Shejh Saleh Bin Abdulaziz el-Sheikh.
[4] Abdul’Aziz ibn Muhamed Aal’ AbdulLatif “Da’ua el Muneui’in li da’uet el-Shejkh Muhamed ibn ‘Abd el- Vehab” (Rijad: Daar el-Vatan, 1412 pas hixhretit), fq., 233.
[5] “Mexhmu’et Mu’allafat el-Sheikh”, vëll. 5, fq., 11.
[6] “Mexhmu’et Mu’allafat el-Sheikh”, vëll. 1, fq., 394; e cituar në “Da’ua el-Munaui’in”, fq., 233-234.
[7] “Akidet el-Shejh Muhamed ibn Abd el-Vehab ue etheruha fi’l- alem el-Islami” (e pabotuar), vëll.1, fq., 27.
[8] Abdullah ibn Salih el-Uthejmin “Esh-Shejkh Muhamed ibn Abd el-Vehab hajatuhu ue fikruhu” (Rijad: Daar ul-Ulum, 1412H), fq., 11, e cituar në “Da’ua el-Munavi’in”, fq., 234-235.
[9] Kjo është një bisedë e incizuar në kasetë, e cituar në “Da’ua el-Munavi’in”, fq., 237.
[10] “Mexhallat el-Muxhtema”, botimi nr. 510.
[11] “El-Muxhtema”, botimi nr.504, cituar në “Da’ua el-Munaui’in”, fq., 238-239.
[12] “El-Shejkh Muhamed ibn Abd el-Vehab fi Mar’at el-Shark ue’l-Gharb”, fq., 240.
[13] Ibid, fq., 64.
[14] Ai ishte një oficer i regjimentit të 47 të armatës India British (Indisë britanike), në kohën kur qëllim kryesor i Britanisë ishte sigurimi i rrugëve detare për në Indi. Për britanezët ngritja e dau’es së Imam Muhamed ibn AbdulVehabit paraqiste problem, dhe kështu çdo kundërshtar i kolonive britanike në Indi etiketohej si “vehabist”, kjo qe shkaku që ata të alarmonin kundër da’ues së Imam Muhamed ibn AbdulVehabit (Allahu e mëshiroftë).
[15] Jalal AbualRub, Alaa Mencke (ed.) “The Biography of Muhammad ibn Abdul Wahhab (Biografia e Muhamed ibn Abdul Vehabit)” (Orlando, Florida: Madinah Publishers, 1424 p.h./ 2003 e.r.), fq., 224-231.
[16] Hunteri, në librin e tij “The Indian Musalmans (Muselmanët indianë)”, shënon se, gjatë kryengritjes indiane në vitin 1857 e.r., britanikët i druanin ngritjes së muslimanëve “vehabistë”, të cilët shfaqnin revoltë kundër tyre. Shih W.W. Hunter “The Indian Musalmans (Muselmanët indianë)”, e botuar së pari në Londër: Trubner and Co., 1871; Calcuta: Comrade Publishers, 1945, botimi i dytë: Lahore: Sang-e-Meel Publications, 1999, botimi i dytë: New Delhi: Rupa&Co., 2002, ribotim. Në Bengal, gjatë kësaj kohe, shumë muslimanë, përfshirë këtu të moshuarit, të rinjtë dhe gratë, u etiketuan si “vehabistë” dhe kryengritës kundër Perandorisë Britanike, dhe, më pas, u ekzekutuan me varje gjatë viteve 1863-1865 (Peter Hardy, The Muslims of British India [Muslimanët e Indisë britanike] (Cambridge University Press:1972), fq., 79-80. Hunteri më tej shton:
“Britanikët në Indi nuk i frikësoheshin askujt pos vehabistëve, për shkak se ata, nën emrin e xhihadit, u shkaktonin mjaft telashe jo vetëm atyre, por edhe popullit. Krejt kjo me qëllim që ta hiqnin qafe përuljen ndaj britanikëve dhe autoriteteve të tyre.”
Ata të cilët u burgosën dhe u torturuan në ishujt Andaman, ishin dijetarët e komunitetit selefit, siç janë: Shejh Xhafer Thanesari, Shejh AbduRrahman, Shejh AbdulGafar, Shejh Jahja Ali (1828-1868 e.r.), Shejh Ahmed Abdullah (1808-1881 e.r.), Shejh Nedhir Husejn ed-Dehlavi dhe të tjerët. Shih “Mohamed Xhafer, Taarikh ul’-Axhib” dhe “Taarikh-i-Axhib – History of Port Blair (Historia e limanit Bler)” (Nawalkshore Press, botimi i dytë, 1892). Ahmed Rida el-Breilvi (u lind më 14 qershor 1865 e.r./ 10 sheval 1272 p.h.) ishte caktuar për të krijuar përçarje. Ai kundërshtonte çdo plan që i kundërvihej britanikëve. Afër vetes kishte tubuar një grup përkrahësish heretikë, të cilët më vonë u njohën si Breilvitë. Për më tepër, lexo:
S Muinudin Ahmed Khan “A History of the Fara’idi Movement in Bengal (Historia e lëvizjes Fara’ide në Bengal)” (Karaçi, 1965);
S Barbara Daly Metcalf “Islamic Revival in British India: Deoband, 1860-1900 (Ringjallja Islame në Indinë britanike: Deoband, 1860-1900)” (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1982), fq., 276-77.
- Kijamudin Ahmed (Profesor i historisë në universitetin Patna) “The Wahhabi Movement in India (Lëvizja vehabiste në Indi)” (New Delhi: Manohar, 1994, botim i dytë). Në veçanti kapitullin e shtatë “The British Campaigns Against the Wahhabis on the North-Western Frontier (Fushatatë britanike kundër vehabistëve në kufirin veri-perëndimor)” dhe kapitullin e tetë: “The state trials of Wahhabi Leaders, 1863-65 (Gjykimet shtetërore të liderëve vehabistë, 1863-65)”.
[17] “Di’aja Mukathefah Didd el-Shejkh Muhamed ibn Abd el- Vehab”, fq., 105-106.
[18] “Da’ua el-Munavi’in”, fq., 239, 240.
[19] Kijamudin Ahmed (Profesor i historisë në universitetin Patna) “The Wahhabi Movement in India (Lëvizja vehabiste në Indi)” (New Delhi: Manohar, 1994, botim i dytë), fq., 27.
[20] Michael Field “Inside Arab World (Brenda botës arabe)” (Cambridge and Massachusetts: Harvard University Press, 1995), fq., 181.
[21] Ky pretendim i tejthjeshtëzuar është bërë nga një varg pseudo-analistësh politikë, që konsiderohen ekspertë. Pohimi i tillë, në disa raste, vjen si rezultat i ndjenjave të rrejshme ndaj fyerjeve që i bëhen Arabisë Saudite dhe bie ndesh me dëshmitë e qarta. Profesoresha Madevi el-Rashid (Profesoreshë e antropologjisë së religjionit në Kings College, të universitetit të Londrës) shprehej kështu në një artikull që mbante titullin “Saudis in quest for a ‘Luther’ to bring tolerant Islam (Sauditët në kërkim të “Lutherit” për të sjell Islamin tolerant)” të datës 30/6/06:
“Bazat e teksteve të shtetit Saudit pretendonin se të gjithë muslimanët janë heretikë, përveç atyre që pasonin interpretimet e tyre fetare dhe ishin servilë ndaj vullnetit të tyre politik... Sot, ky predikim fetar po shkrep kundër atyre që e kishin përkrahur atë qysh në fillet e tij. Ky diskurs i sauditëve, që i akuzonte të gjithë muslimanët me blasfemi, tani është kthyer kundër vetë regjimit, që etiketohet si regjim i blasfemisë nga Bin Ladeni dhe shumë dijetarë të fesë. Më herët, ishte vetë shteti saudit që po promovonte interpretime fetare të cilat i shpallnin heretikë arabët e tjerë dhe liderët muslimanë, si për shembull Naserin, Gadafin, Burgibën, Homeinin dhe Sadamin. Kurse, sot vetë el-Saudët konsiderohen si heretikë dhe të padenjë për të qeverisur. Shteti saudit bazohej në interpretime të cilat, në masë të madhe, përjashtonin dhe bojkotonin muslimanët tjerë. Sot, vetë el- Saudët dhe ulemaja e tyre po shpallen heretikë nga njerëzit që dikur ishin edukuar në frymën e interpretimeve fetare saudite.” Shih:http://www.madawi.info/index.php/site/more/52/
E, po nuk “po shkrepën kundër atyre që e kishin përkrahur atë qysh në fillet e tij”, për shkak se dijetarët e mirëfilltë të Arabisë Saudite kurrë nuk i kishin përkrahur rebelët ekstremistë, por ishin Havarixhët e kohës tonë që kishin probleme me Arabinë Saudite, duke u munduar të bënin grusht shtet. Është për t’u habitur se si akademikët ia lejojnë vetes të bien në gabime të tilla, kur thonë se “Ky diskurs i sauditëve, që i akuzonte të gjithë muslimanët me blasfemi”, ani pse kanë në dispozicion tërë ato dëshmi, që tregojnë pikërisht të kundërtën, të cilat, deri më tani, i kemi paraqitur dhe do të vazhdojmë t’i paraqesim në këtë studim. Sa i përket asaj se shteti saudit “bazohej në interpretime të cilat, në masë të madhe, përjashtonin dhe bojkotonin muslimanët tjerë”, ky studim hedh poshtë këtë koment duke marrë parasysh faktin se nuk ekziston asnjë bazë apo mësim fetar i tillë i predikuar nga ana e Imam Muhamed ibn AbdulVehabit në çfarëdo kohe. Përkundrazi, ai ishte përjashtuar dhe bojkotuar në masë të madhe për shkak të qëndrimeve të tij! Atëherë, ku i mbështesin komentet e tyre këta akademikë? Ende jemi në pritje të burimeve të tyre! Kurse, sa i përket individëve që shpallin heretik shtetin Saudit, atëherë themi se shumë prej tyre – për të mos thënë të gjithë – nuk janë “edukuar në frymën e interpretimeve fetare Saudite”. Edhe nëse janë edukuar në këtë mënyrë,
atëherë ata kanë deklaruar se kundërshtojnë interpretimet e tilla, duke u bazuar në pikëpamjet e Sejid Kutbit, Hasan el-Benas, Ajman edh-Dhauahirit, Ebu Musab ez-Zarkavit, Ebu Muhamed el-Makdisiut, Ebu Katade el-Filistinit, Ebu Besir et-Tartusit dhe të tjerëve, të cilët nuk kanë asnjë fije diturie të marrë nga Arabia Saudite!
[22] Muhamed ibn AbduRrahamn ibn Efalik (vdiq në vitin 1163 p.h.), bashkëkohës i Imam Muhamed ibn AbdulVehabit. Dorëshkrimi i traktatit, ku Ibn Efaliku shpreh gënjeshtrat e tij kundër Imam Muhamed ibn AbdulVehabit, gjendet në librarinë shtetërore të Berlinit. Abdul Aziz ibn Muhamed Eal AbdulLatif citon këtë dorëshkrim në “Da’ua el-Munavi’in li da’uet el-Shejkh Muhamed ibn Abd el-Vehab” (Rijad: Dar ul- Vatan, 1412 p.h.), fq., 58. Ibn Efaliku i shkroi një letër Emirit të Ujejnes, Uthman ibn Mu’amer, duke e nxitur atë kundër Imam Muhamed ibn Abul Vehabit. Por, kur Ibn Efalik e vërejti se Ibn Mu’ameri nuk pajtohej me mendimet e tij, atëherë filloi të shkruante kundër tij, duke e akuzuar se kinse Ibn Mu’ameri bënte tekfir kundër të gjithë muslimanëve! Referoju librit të Profesor Suleiman Bin Abdurrahman el-Hukail (profesor në universitetin Imam Muhamed bin Saud të Rijadit) “Muhammad Bin Abdulwahhab- His Life and the Essence of his Call (Muhamed Bin Abdulvehab- Jeta dhe esenca e thirrjes së tij)” (Rijad: Ministria e çështjeve Islamike, ndihmave, da’uas dhe udhëzimit, Mbretëria e Arabisë Saudite, botimi i parë, 1421 p.h./ 2001 e.r.), me hyrje të Shejh Saleh Bin Abdulaziz El-Shejkh, fq., 163.
[23] Edhe ky ishte bashkëkohës i Muhamed ibn AbdulVehabit, për jetën e të cilit dihet fare pak. Traktatin e el- Kabanit e përmend Ahmed ibn Ali el-Besari në “Fasl el-Khitab fi Rad id-Dalalet ibn AbdulVehab” fq., 65. Dorëshkrimi gjendet në librarinë e universitetit Imam Muhamed ibn Saud në Rijad. Ky është një argument që vërteton faktin se dorëshkrimet e kundërshtarëve të Shejhut janë ruajtur, në mënyrë që të marrin kundërpërgjigje. Me këtë, njëherësh përgënjeshtrohen pretendimet se pasuesit e Muhamed ibn AbdulVehabit kinse i kanë shkatërruar, përdhosur, dhe grabitur tërësisht punimet, shkrimet dhe librat e kundërshtarëve të tyre! Kabaniu i kishte lënë dy shkrime kundër Muhamed ibn AbdulVehabit. E para është kopje e dorëshkrimit që gjendet në librin e titulluar “Kitab Rad ed-Dalaleh ue Kema el-Xhehaleh”, të autorit Ahmed Berekat esh-Shafi el-Az’hari et-Tandatavi. E dyta titullohet “Kitab Nakd Keuaid ed-Dalal ue Rafd Akaid ud-Dulal” e cila është një përgjigje ndaj letrës që Muhamed ibn AbdulVehabi ua kishte dërguar ulemave në Basra.
[24] Imam Muhamed ibn AbdulVehabi, gjatë jetës së tij, i kishte shkruar El-Kaderiut, që ta këshillonte. Ky i fundit është autor i “Risaletun fi’r-Radi elal-Uehabijeh”, e ruajtur në formë të dorëshkrimit në librarinë e universitetit Imam Muhamed bin Saud, në Rijad.
[25]Është autor i “Misbahul Enami ue Xhela’l-dh-Dhlam fi Radi Shubuhat Bida’i-n-Nexhd” (Kairo: Metba’atu- Emirah, 1335 p.h.).
[26] Sulejman ibn Muhamed ibn Suhejm (vdiq 1181 p.h.) ishte një ndër dijetarët e Rijadit, i cili u vendos në el- Ahsa, kur Rijadi ra nën pushtetin e parë Saudit. Ai ishte një armik i përbetuar i da’ues së Imam Muhamed
ibn AbdulVehabit dhe ndër të parët që kishte ndërmarrë fushatë për përhapjen e gënjeshtrave kundër Shejhut, duke dërguar shkrime në vendet tjera muslimane.
[27] Ahmed ibn Zejni Dehlan (vdiq 1304 p.h.), një partizan sufi, me profesion gjykatës, që kishte jetuar në Meke. Ai ishte myfti shafi, i angazhuar në propagandë kundër Imam Muhamed ibn AbdulVehabit.
[28]Është autor i “el-Fexhru’s-Sadik” (Kairo: Mektebeh Melixhi, 1323 p.h.).
[29]Një rafidi (shi’it- sh.p.), autor i “Keshf un-Nikabi en Akaid ibn AbdulVehab” (Nexhaf: Mekteba’atu’l- Hajderijeh, 1345 p.h.).
[30] E shënon Muhamed Teufik në librin e tij “Tebjin el-Hak ue’s-Seuab bi’r-Rad’ala Etba’I Ibn AbdulVehab” (Siri: Metba’atu’l-Fejha), fq., 8.
[31] E përmend në librin e tij “Hadhihi Hije’l-Uehabijeh” (1964 e.r.).
[32] Ahmed ibn Ebi’d-Dijaf (vdiq 1291 p.h/ 1874 e.r.), i lindur në Tunis në vitin 1219 p.h/ 1804 e.r. Kishte shërbyer si sekretar i ministrit me ndikim në shtetin Huseinij në Tunis, Shekir Sehib et-Tabi, për t’iu kthyer shkrimeve prej vitit 1827 deri në vitet 1860. Në “Ithaf Ehl iz-Zeman”, në përmbledhjen e regjimit të Hamuda Pashës në Tunis (1782-1814 e.r.), mes tjerash shtjellon edhe të ashtuquajturën “Thirrje vehabiste”. Shih Adel Sulejman Xhemal, Richard Mortel dhe A.H. Green (përkth. në anglisht) “A Tunisian Reply to a Wahhabi Proclamation. In quest of an Islamic Humanism, voll.22 (Përgjigje tunisiane ndaj thirrjes vehabiste. Në kërkim të humanizmit islamik, vëll. 22)”.
[33] Vdiq në vitin 1222 p.h./ 1807 e.r. Ishte student i Ebu’l-Fida Ismail et-Temimit në universitetin Zejtuna. I ati i tij ishte kompetent në fikhun Maliki dhe kishte shërbyer si Kadi në Tunisi dhe si Myfti i Gjykatës Sheriatike. Mahxhubi shquhej si hatib, poet dhe shkrimtar elokuent. Mirëpo, shkrimet e tij kundër dukurisë që ai e quante “Vehabije” ishin polemizuese, ku ai arsyetonte tevesulin, ndërtimin e përmendoreve në varreza dhe inovacionet tjera. Shkrimet e këtyre dijetarëve tunizianë tregojnë për përkrahjen që Tunizia kishte për Otomanët në luftë kundër të ashtuquajturve “vehabistë”. Shih Adel Sulejman Xhemal, Richard Mortel dhe A.H. Green (përkth. në anglisht) “A Tunisian Reply to a Wahhabi Proclamation. In quest of an Islamic Humanism, voll.22 (Përgjigje tuniziane ndaj thirrjes vehabiste. Në kërkim të humanizmit islamik, vëll. 22)”.
[34] Nuk dihet edhe aq shumë për jetën e këtij personi. Është autor i tri librave. Zhvendoset nga Meka aty kah fundi i jetës së tij, në fund të shekullit 18 e.r. Historiani i Nexhdit, Ibn Turki e konsideron atë si një ndër katër autorët më produktivë kundër Muhamed ibn AbdulVehabit. Shih Samer Traboulsi “An Early Refutation of Muhammad ibn Abd-al Wahhab’s Reformist Views. Die Welts des Islams, vol.42, no.3, 2002, pp.373-390 (Përgënjeshtrimet e hershme të pikëpamjeve reformiste të Muhamed ibn Abd el-Vehabit. Bota e fesë Islame, vëll.42, nr.3, 2002, fq., 373-390)”
[35] Ata vetëm sillnin pretendime boshe, të ngjashme me ato të cilat sot përhapen nga Hamza Jusuf Keller Winter, Zejd Shekir, Musa Furber, GF Hadad dhe Kabani!
[36] E përshtatur nga “Mexhmu Mu’allafat is’-Shejh”, vëll. 5, fq., 189.
[37] Ibid. vëll.5, fq., 25.
[38] Ibid. vëll.5, fq., 11-12, 62.
[39] Ibid. vëll.3. fq., 11.
[40] Ibid. vëll.5, fq., 100.
[41] Muhamed Beshir esh-Sehasuani “Sijanet ul-Insan min Uasauis id-Dehlan” (Rijad: Najd Press, 1396 p.h.).
[42] Marrë nga “ed-Darus-us-Sanijeh (Letrat personale të esh-Shejh Muhamed bin Abdil-Uehab (Allahu e mëshiroftë))” letra nr. 19, faqe 57 e përkthyer (në anglisht- sh.p.) nga Ebu Imran el-Meksiki.
[43] Selim Deringil (Universiteti Bogaziçi, departamenti i historisë), “The Turks and Europe: Uninvited Guests of Sharers of a Common Destiny? (Turqitë dhe Evropa: Mysafirët e paftuar me të cilët ndajmë fatin e njëjtë?)” Punim ky i prezantuar në Center for European Studies (Qendra për studime evropiane), më 24 shkurt 2005.
[44]Rrënjët e kësaj lufte datojnë nga viti 1851, kur francezët i detyruan otomanët që atyre tu jepnin “sovranitet të krishterë” të Tokës së Shenjtë, gjë të cilën e kundërshtoi Rusia, për shkak të traktateve të firmosura më herët me otomanët në vitet 1757 dhe 1774. Në këtë rast, otomanët i kthyen mbrapsht vendimet e tyre dhe u dhanë rusëve zyrtarisht sovranitet e krishterë të Tokës së Shenjtë. Më pas, francezët reaguan duke demonstruar forcën e tyre ushtarake në Detin e Zi, më ç’rast detyruan Sulltan AbdulMexhidin I ta ndryshonte mendjen. Traktati i ri mes francezëve dhe otomanëve konfirmonte atë se francezët dhe Kisha katolike ishin organizata supreme krishtere në Tokën e Shenjtë, që kishin kontroll të plotë ndaj vendeve të ndryshme të shenjta krishtere. Ata ua dorëzuan atyre (Kishës katolike) çelësat e Kishës së Lindjes së Krishtit, që më parë ishin në posedim të Kishës ortodokse greke. I indinjuar nga ky akt, cari i Rusisë pozicionon trupat e mobilizuara 4 dhe 5 të armatës përgjatë lumit Danub. Rusët përpiqeshin të negocionin rreth një traktati tjetër, që do t’ua mundësonte atyre rikthimin e autoritetit ndaj komuniteteve krishtere në perandorinë Otomane. Kryeministri britanik i asaj kohe Aberdin, i nxiste otomanët ta refuzonin propozimin rus, çka edhe çoi në shpërthimin e luftës. Benjamin Disraeli fajësonte Aberdinin dhe Stratfordin (që kishin negociuar me otomanët në emër të Britanisë) si shkaktar të luftës. Kjo e shtyu Aberdinin të jepte dorëheqje. Pas një procesi diplomatik, Sulltani hyn në luftë. Ushtria e tij e sulmon atë ruse afër lumit Danub, për të pësuar më pas kundërpërgjigje nga anijet luftarake të carit rus Nikolas, të cilat shkatërruan një skuadron të fregatës otomane në Turqinë veriore, në betejën e Sinopit, më 30 nëntor 1853. Shkatërrimi i flotës turke dhe humbjet e mëdha të ushtarëve otomanë alarmuan Britaninë e Madhe dhe Francën, të cilat u vunë në mbrojtje të perandorisë Otomane. Në vitin 1853, Britania e Madhe dhe Franca i shpallën luftë Rusisë, pasi kjo refuzon ultimatumin Anglo-Francez për tërheqje nga Principatat e Danubit.
[45] Që kishin pushtuar pjesën më të madhe të bregdetit algjerian, ku shpallën sundimin e saj në kohën kur britanikët ishin “zotërinj” të Indisë.
[46] Ai është Ebul-Abas Ahmed bin Halid bin Muhamed bin Muhamed bin Ahmed bin Muhamed en-Nasiri, prejardhja e të cilët shkon deri te Abdullah bin Xhafer bin Ebi Talib, bashkëshorti i motrës së Hasanit dhe Huseinit (Allahu qoftë i kënaqur me ta). En-Nasiri vinte nga një familje e njohur për bujari dhe dituri, që ishte shpërngulur në qytetin Sale, afër Rabatit të Marokos në vitin 1220 p.h./ 1805 e.r. U lind ditën e shtunë të datës 22 Dhul Hixheh 1250 p.h/ Mars 1835 e.r. në Sale, qytet ky që, në atë kohë, ishte i njohur për studime të shkencave islame, gjuhës arabe dhe studime të teksteve islame. Studioi Kuranin (Uarsh ‘en Nafi’) me el- Haxh Muhamed Alevi es-Salaviun dhe Muhamed bin Xhilani el-Hamidiun. Po ashtu, u mor me punimet e esh-Shatibiut, Ibn AbdulBerrit, Ibn Malikut dhe Ibn Subkit, së bashku me kushëririn e tij AbdusSelam bin Talheh. Shkencat e gjuhës arabe i mësoi tek mësuesi i tij Alameh Muhamed bin AbdulAziz es-Salavi si edhe një numër të punimeve në lëmin e gramatikës, belagha (retorikës), logjikës, fikut dhe usuli dinit.Ishte njeriu kyç në përhapjen e diturisë, kërkimeve shkencore, duke ua mundësuar kështu masës së gjerë të popullit të Marokut të përfitonin nga këto aktivitete, posaçërisht në lëmin e historisë. Ishte, po ashtu, i preokupuar me çështjet socio-religjioze më shumë se dijetarët tjerë të kohës. Shquhej për elokuencë, për çka mësimet e tij ndiqeshin nga një numër i madh njerëzish, të cilët ndikoheshin nga fjalimet e tij. Suneti tek ai kishte lënë gjurmë të pashlyeshme në të gjitha sferat. Kundërshtonte dhe përgënjeshtronte njerëzit e inovacioneve fetare, por gjithherë duke i këshilluar që t’i referoheshin Kuranit dhe Sunetit. Kundërshtonte, po ashtu, prijësit dhe sektet që kishin futur atë që nuk është prej fesë, “Ai, po ashtu, përkujdesej me zell për zgjimin e muslimanëve nga shkujdesja ndaj fesë, duke i orientuar ata kah menhexhi i qartë”, (Biografia nga Xhafer dhe Muhamed en-Nasirit, Kitab ul-Istiksa li-Ekhbar Duval el-Maghrib el-Aksa (Dar ul-Bejda [Kazablankë]: Dar ul-Kitab, 1954), vëll.1, fq., 14-15). Prej librave të tij më autentik, vend të posaçëm zënë veprat e tij madhështore të historisë “Tarikh el-Istiksa” dhe “Te’dhim ul-Minah bi’n-Nasrati’s-Suneh”, të cilat, sipas Xhafer dhe Muhamed en-Nasirit në librin e tyre “Kitab ul-Istiksa” në vëllimin e parë, janë: “përplot paralajmërime kundër kësaj sëmundjeje dhe këtyre opinioneve të kota, duke dhënë udhëzime që të përhapet
dituria autentike Islame në umetin islam dhe duke i këshilluar njerëzit të studiojnë nga librat e selefëve.” Veç kësaj, gjatë jetës së tij, ai u jepte këshilla një numri guvernatorësh në Marok në çështjet e qeverisjes, ekonomisë dhe fesë. Për këtë arsye, kishte udhëtuar në shumë qytete, si: Tenxher, el-Eraish (Larache), Marrakesh (Marrakech), Dar ul-Bejda (Kazablankë), Sale, Tetuan (Tetoun), Ghumarah, etj. Fillimisht kishte refuzuar disa poste, nga frika se do të shkëputej nga kërkimet e tij shkencore. Vdiq ditën e enjte të datës 16 Xhumade Ula të vitit 1325 p.h/ 1897 e.r. Pas vetes kishte lënë më tepër se tridhjetë libra (shih ibid. fq., 27-34). Dy prej studentëve të tij më kryesor ishin juristë që gëzonin autoritet në Sale, el-Haxh Tejib Euad dhe historiani Ebu Abdullah Muhamed bin Ali ed-Dekali es-Selavi. Titujt e librave të tij lënë të kuptojmë se ai nuk ishte sufi. Në të vërtetë, biografia e tij e dhënë në hollësi nga Xhafer dhe Muhamed en-Nasiri nuk përmban ndonjë referencë që do të vërtetonte se ai kishte të bënte me sufizëm. Gjithashtu, më shumë se tridhjetë librat e tij nuk kanë asgjë të bëjnë me sufizmin, siç është p.sh. libri me titull “Te’dhim ul-Minah bi’n-Nasrati’s-Suneh”. Nuk përjashtohet mundësia që dikush nga farefisi i tij të ketë qenë sufi, por asnjë dëshmi nuk vërteton se Ebul Abasi ishte i tillë. Kurt S. Vik0r në librin e tij “Sufi and Scholar on the desert Edge: Muhammad bin Ali al-Sanusi and his Brotherhood (Sufiu dhe dijetari i skajit të shkretëtirës: Muhamed bin Ali el-Sanusi dhe vëllazëria e tij)” (Londër: Hurst & Co., 1995) thotë për Ahmed bin Halid en- Nasirin të ketë qenë një historian, por askund nuk përmend se ai ishte sufi, dhe thotë se anëtarët tjerë të familjes Nasiri ishin qartë sufi. En-Nasiri vdiq më datën 16 Xhumadel Ula 1315 p.h/ 12 Tetor, 1897 e.r. (Allahu e mëshiroftë).
[47] Ngritja e Allahut mbi Fronin e Tij.
[48] Dihet vetëm kuptimi gjuhësor i “istiua”.
[49] Për shkak se krijesat nuk mund ta perceptojnë qenien e vërtetë të Allahut.
[50] Shejh Ebul Abas Ahmed bin Halid en-Nasiri, tehkik (verifikimi dhe kontrollimi) nga Xhafer dhe Muhamed en-Nasiri “Kitab ul-Istiksa li-Ekbar Duval el-Maghrib el-Aksa” (Dar ul-Bejda [Kazablankë]: Dar ul-Kitab, 1954), vëll. 8, fq., 121-122.
Ekziston edhe një botim me shënime shtesë nga M.Haxhi, B.Boutaleb dhe A.Teufik (Dar ul-Bejda [Kazablankë]: “Mensurat Uizaret el-Tekafa we-l-Itisal”, 2001-2005 e.r.) në 8 vëllime. Botimi më i vjetër me nëntë vëllime është ai i vitit 1949 e.r. Një botim përmbledhës është publikuar në tri vëllime në vitin 1418 p.h/ 1997 e.r. përsëri nga Dar ul-Kitab në Kazablankë, ndërsa vetë en-Nasiri e kishte publikuar në katër vëllime në Kajro, në vitin 1894 e.r. Është përkthyer në gjuhën frënge nga orientalisti Grauille në vitin 1906 e.r., G.S.Colin në vitin 1923-25 e.r., Fumey në vitin 1934-36 e.r. Ky botim (botimi i parë) që përmendet në këtë fusnotë është marrë nga libraria SOAS e universitetit të Londrës, ndërsa në vëllimin e nëntë shtjellohet dinastia Alevite në Marok.
[51] Shejh Ebul Abas Ahmed bin Halid en-Nasiri, tehkik (verifikimi dhe kontrollimi) nga Xhafer dhe Muhamed en-Nasiri “Kitab ul-Istiksa li-Ekbar Duval el-Maghrib el-Aksa” (Dar ul-Bejda [Kazablankë]: Dar ul-Kitab, 1954), vëll. 8, fq., 123.
[52] Dikush mund t’i lavdërojë versionet e larmishme të Islamit, që pasqyrojnë doket dhe zakonet e etnive të ndryshme, por kjo mbart një problem, e ai është se moslënia e traditave dhe praktikave të çuditshme dhe të mugëta ua mundëson atyre integrimin në Islam deri në atë masë, saqë njerëzit të mendojnë se traditat e tilla burojnë në të vërtetë nga Kurani, nga Suneti dhe nga traditat e muslimanëve të parë (selefëve). E vërteta është se adhurimet e varreve, pelegrinazhet në varreza, vallëzimet në xhamia, martesat me zor, gjymtimi i organeve gjenitale të femrave dhe zakonet tjera kulturore që kanë kapluar botën muslimane nuk kanë asnjë bazë në mësimet autentike të Islamit.
[53] Nuk ka asnjë “vend të shenjtë” në Afrikën veriore!
[54] Në fjalinë “.. .atë që e kishte shpallur Profeti” duhet bërë një korrigjim. Fjalia e saktë duhet të jetë: “që iu kishte shpallur Profetit, salallahu alejhi ue selem”!
[55] Gerald De Gaury “Arabia Phoenix: An Account of a Visit to Ibn Sa’ud (Feniks Arabia: Një vlerësim i vizitës tek Ibn Sa’udi)” (Londër: George G. Harrap & Co., 1946), fq., 95-6.
/mburoja.net/kohaislame.com
