Nga: Tarik Ramadan
Myslimanë i mirë, mysliman i keq – Tarik Ramadan
Pluhuri i rënies së kullave binjake më 11 shtator, kishte vendosur me veshtirësi fillimin e kërkimeve të ethshme për “myslimanë të moderuar”, njerëz të cilët do të jepnin përgjigje, që do ti distanconin vetet e tyre nga ky zemërim dhe do ti dënonin aktet e dhunës nga “ekstremistët myslimanë”, “fondamentalistët islamikë”, dhe “islamikët”. Dy kategori të dallueshme të myslimanit dolën në pah me shpëjtësi: “i miri” dhe i “keqi”, “të moderuarit”, “ liberalët dhe sekularistët” kundrejt “fondamentalistëve” , “eksremistëve “dhe “islamikëve”.
Ky kategorizim nuk ishte i ri. Letërsia e prodhuar gjatë epokës koloniale, në fund të shekullit të 19 dhe në fillimet e shekullit 20, veçanërisht nga studiues orientalistë në Britani dhe Francë, i përshkroi myslimanët në të njëjtën mënyrë duale. Myslimanët “e mirë” ishin ato që edhe bashkëpunuan me ndërmarrjet koloniale, apo pranuan vlerat dhe zakonet e pushtetit dominant. Pjesa tjetër, myslimanët “e këqinj” ishin ato që “rezistuan” fetarisht, kulturalisht apo politikisht, u denigruan sistematikisht, u hodhën poshtë si “tjetri” dhe u shtypën si një “rrezik”. Kohët kanë ndryshuar, por mentalitetet e vjetra dhe portrerizimet e thjeshtëzuara vazhdojnë të hedhin një hije mbi debatin intelektual, politik dhe mediatik lidhur me Islamin. Një arsye se pse sot, kaq shumë dijetarë myslimanë, aktivistë dhe reformatorë përpiqen të shmangin etiketimin e të “moderuarit” është perceptimi i shitjes jashtë të fesë së tyre në perëndim dhe se po e asfiksojnë terminologjinë e saj.
Pra çfarë po diskutojmë ne saktësisht? Praktikat fetare apo teologjike? Pozicionet politike? Tendencë drejt dhunës? Armiqësi ndaj Perëndimit? Çfarë duam ne të themi kur e damkosim dikë si mysliman i “moderuar”?
Themeli i debatit bashkohor rreth dhe kërkimit për “të moderuar” është një ngatërrim i kategorive. Islami, është pretenduar, se nuk përpilon asnjë dallim mes fesë dhe politikës; pra është e lejueshme të përdorim termat më të përgjithshme përshkuese, pa dalluar konceptet dhe praktikat fetare nga programet dhe veprimet politike. Të pranosh një perceptim të tillë zvogëlues ndaj myslimanëve, dhe “botës myslimane”, është të lësh mënjanë pjesën më të madhe të parimeve përshkruese dhe analitike, të cilat ne do ti aplikonim zakonisht në fusha të larmishme si teologji dhe jurispundencë nga njëra anë, si dhe shkenca sociale dhe teori politike nga ana tjetër. Duke pasur parasysh ndërlikueshmërinë e kësaj teme tejet të ndjeshme, ne duhet të fillojmë më mirë nga renditja e përparësive tona: së pari, pyetja në terma fetar: A mundemi ne të flasim për modelim, si krahasim për tejkalimin e mënyrës se si myslimanët e praktikojnë fenë e tyre? Dhe si jemi ne për të kategorizuar tendencat e ndryshme teologjike që bashkëjetojnë brenda Islamit?
Tema e moderimit në praktikën fetare, ka qenë konstante në literaturën Islame, që nga fillimet e para, gjatë jetës së Profetit Muhamed në fillim të shekullit të 7-të. Në Kuran dhe Traditat Profetike që e shoqërojnë atë, burrave dhe grave myslimane u janë bërë thirrje për të ushtruar moderimin në të gjitha aspektet e jetës së tyre fetare. Kurani na rikujton ne se, “ Zoti dëshiron lehtësim për ju, dhe nuk dëshiron vështirësi”, dhe Muhamedi konfirmon se: “ Bëjini gjërat e lehta, dhe mos i bëni ato të vështira.” E cituar shpesh është shembulli i lehtësimit të obligimit për të agjëruar gjatë muajit të Ramazanit për udhëtarët, si një mënyrë për të këshilluar besimtarët kundër teprimeve. Metoda të tilla, qysh nga fillimet e para, janë vënë në punë nga shumica e dijetarëve myslimanëve për kuptimin e citimeve të Kuranit që i përshkruan myslimanët si “komuniteti i moderuar”.
Gjatë të ashtuquajturit shekulli i parë I-rë i Islamit (apo shekulli i 8), dolën dy interpretime të praktikës fetare: Ahl al-azima e cila aplikoi ligjin e shkruar në letër gjatë predikimeve, pa marrë në konsideratë as kontekstin apo nevojën për “lehtësira” dhe ahl-ar-rukhas i cila nuk mori parasysh jo vetëm këto dy faktorë , por gjithashtu edhe nevojën për fleksibilitet përkundrejt kontekstit social të ditës, për të mos përmendur rastet e nevojës (haxha) dhe domosdoshmërisë (darura). Gjatë 13 shekujve të fundit, shumica e dijetarëve të Islamit dhe myslimanëve anembanë botës ( qoftë Suni apo Shiit, panvarësisht shkollave juridike), kanë nxitur dhe ndjekur shtegun e moderimit dhe fleksibilitetit në praktikimin e fesë së tyre. Teksa të përkushtuar në mënyrë rigoroze ndaj parimeve themelore (siç është përmbajtja e besimit, apo akidja, duke përfshirë 5 namazet ditore dhe agjërimin në Ramazan, si dhe ndalimet e tilla si alkoli dhe mishi i derrit), ata janë përshtatur ndaj ambjenteve të reja dhe kohëve të ndryshme (për shembull, duke integruar aspekte të kulturave të reja, duke prodhuar mendime ligjore për sfidat më të fundit shkencore dhe teknologjike, dhe kështu me rradhë).
Është pikërisht në këtë nivel ku ne mund të gjejmë keqkuptimin fillestar në lidhje me moderimin e myslimanëve. Në shoqëritë perëndimore në të cilat praktika dhe dukshmëria e përditshme e fesë janë afër zeros (edhe në Shtetet e Bashkuara, ku feja si një pikë referimi kulturor dhe moral është relativisht e fortë) të folurit rreth namazeve ditore, agjërimit, obligimet fetare me baza morale, ndalimet dhe kodet e veshjes, shihen shpesh si afrim drejt teprimit.
Nga ky këndvështrim i anuar, myslimanët e moderuar janë ato që nuk përvetësojnë asnjë veshje të veçantë, që konsumojnë alkol dhe praktikojnë fenë e tyre “ashtu siç bëjmë ne me tonën”- e cila nuk është e vërtetë, apo duke e bërë atë të padukshme në sferën publike. Por historitë tona, kulturat dhe pikat e referimit nuk janë identike, përkufizimi i moderimit duhet të studiohet brenda çdo sistemi reference. Ai nuk mund të imponohet nga jashtë.
Megjithatë, në të njëjtën kohë, myslimanët nuk munden, apo nuk duhet të mohojnë se ndërmjet rrymave të larmishme brenda myslimanëve – në shumicën e vendeve dhe komuniteteve -literalistë, tradicionalistë, reformistë, racionalistë, mistikë por edhe politike- mund të gjenden interpretime dogmatike dhe të tepruara. Kjo është kryesisht brenda literalistëve, tradicionalistëve dhe rrymave të politizuara të mendimit Islam aktual anembanë botës, ku ne mund të gjejmë interpretimet më të shumta mendje-mbyllura të besimit. Këto kanë tendencë për të gjeneruar opinione ligjore të cilat nuk marrin në konsideratë as kontekstet shoqërore apo historike në lidhje me praktikën fetare, sjelljet kulturore, marrëdhëniet njerëzore, të drejtat e grave dhe marrëdhëniet me “jo-myslimanët”.
Lidhur me çështjen e jo-myslimanëve, disa grupe (si literalistët Selafistë në Arabinë Saudite apo Tebligsat tradicionalistë në Pakistan) përpiqen për të dekurajuar myslimanët nga bashkëveprimi me kristianët, hebrenjtë apo ateistët, dhe madje këshillojnë përvetësimin e një qëndrimi armiqësor dhe përjashtues. Disa prej këtyre grupeve të pakicave myslimane – veçanërisht të ashtuquajturit tekfirët – kritikojnë prirjet e myslimanëve të tjerë, duke shkuar aq larg saqë vënë në pyetje karakterin Islam të besimeve dhe praktikave të tyre.
Ata prej nesh që e konsiderojnë veten reformatorë janë sulmuar shpesh në debatet e brendshme të myslimanëve për kalim apo“ dalje nga islami” në kërkimin tonë për kontekst dhe kuptim të ri të teksteve fetare. Në perëndim , ashtu si edhe në Azi dhe Afrikë, duke përfshirë disa vende me shumicë myslimane, unë jam quajtur në mënyrë të përsëritur një kafir (jobesimtar), një murted (felëshues) apo një mashtrues që kërkon ta falsifikojë Islamin dhe ta shkatërrojë atë nga brenda. Kjo ndodh me një numër të madh të myslimanëve reformistë, të cilët paradoksalisht janë konsideruar në të njëjtën kohë “fondamentalistë” dhe “ekstremistë” brënda disa qarqeve të krahut të djathtë në perëndim.
Ndoshta më shqetësues, dhe duke bërë kategorizim të jashtëm edhe më të rrezikshëm, është prirja e disa reformistëve, racionalistëve apo grupeve mistike, për të zhvilluar fillimisht të njëjtin qëndrim dogmatik kundrejt bashkë-fetarëve të tyre myslimanë, duke hedhur kështu dyshim në legjitimitetin e tyre sipas modës më kategorike dhe më përjashtuese. Moderimi është shumëdimensional, dhe nuk është i shprehur vetëm në referencë të perëndimorëve apo të “jomyslimanëve”.
Analiza nga afër e pozicioneve politike të literalistëve, tradicionalistëve, racionalistëve, reformistëve dhe mistikëve e ndërlikon më tej detyrën e mirëkuptimit. Unë besoj se çështja e moderimit politik është shpesh e një lloji subjektiv. Afganistani na jep një shembull mjaft të qartë: të njëjtët njerëz të cilët dy dekada më parë u përshëndetën si “luftëtarët e lirisë” kundra pushtuesve sovjetikë, përshkruhen sot si “terroristë” teksa ato i rrezistojnë okupimit Anglo-Amerikan të tokës së tyre. Ndërkohë që çdokush bie dakord për të dënuar aktet terroriste kundra civilëve në Nju-Jork, Rabat, Bali, Aman, Madrid , vallwsi ndihemi ne nga na tjetër për të përshkruar lëvizjet e rezistencës në Irak, Afganistan, apo Palestinë, të cilët luftojnë kundra pushtimit të huaj të cilin ato e konsiderojnë të paligjshëm dhe jolegjitim? A duhen të konsiderohen anëtarët e rezistencës “ekstremistë”, teksa “të moderuar” bëhen ato që pranojnë praninë e forcave pushtuese Amerikane apo Britanike? Kush e vendos dhe mbi çfarë kriteri bazohen?
Unë kam patur një eksperiencë personale ndaj këtyre përkufizimeve të ndryshuara. Washington Post njëherë më përshkroi mua si “ Martin Luteri Mysliman” në të njëjtën kohë ku “The Sun” më katranosi mua si një “militant islamik”. Në 2003, unë u prita në Departamentit e Shtetit Amerikan si një mysliman i “hapur” dhe i “moderuar”. Më pak se një vit më vonë, nën të njëjtën administratë të Bushit, kritikat e mia ndaj politikës amerikane në Irak dhe Palestinë (ku unë njoha legjitimitetin e rezistencës po në asnjë mënyrë sulmet kundra ndaj civilëve dhe të paarmatosurve) më kishte shndërruar mua në një “mbështetës potencial të terrorizmit” dhe “ekstremizmit”. Unë u ndalova të hyja në Shtetet e Bashkuara. Më pas, gjashtë vite më vonë, akuzat e lidhura me terrorizmin dhe ekstremizmin u hodhën poshtë nga autoritetet amerikane. Administrata Obama ka vendosur se opinionet e mia nuk janë të rrezikshme dhe janë të dobishme në debatin kritik ndaj Islamit: Unë tashmë lejohem të udhëtoj në Shtetet e Bashkuara.
Por sulmet ndaj meje vazhdojnë. Duke qenë nip i Hasan el Benës, themeluesit të Vëllazërisë Myslimane- grupit politik më të madh dhe më të vjetër islamik në botë, unë jam i rrezikshëm në përkufizim dhe nuk duhet të dëgjohem. Islami, pretendojnë kritikët e mi, e lejon hipokrizinë (takijah) dhe kështu unë jam akuzuar si praktikues i saj në ekstrem. E gjitha kjo që tingëllon aq mirë për audiencën perëndimore, në të vërtetë nuk është asgjë por ana përfaqësuese e një axhende shumë të errët dhe të fshehur. Pretendohet se unë dua të islamizoj modernitetin, Evropën dhe evropianët, madje të gjithë perëndimin. Pra si mundem që unë të jem një i “moderuar” ?! – pyesin ata.
Jo vetëm që është një “moderim” politik, një koncept ky i keq-përcaktuar, por konfuzioni midis sferave fetare dhe politike e bën analizën edhe më problematike. Njerëzit janë të mprehtë , tepër të mprehtë. Të supozojmë se për shkak se një grua apo një burrë është fetarisht “liberale” në lidhje me praktikat islamike, të tilla si veshja e hixhabit apo pirja e alkolit, për pasojë, ai ose ajo do të mbajë pikëpamje politike të njëjta “liberale”. Në përvojën time, asgjë nuk mund të shkoj përtej nga e vërteta. Ka raste të panumërta të personaliteteve politike, intelektualëve dhe aktivistëve të shoqërisë civile, që janë me të vërtetë muslimanët me pikëpamje dhe praktika liberale, por që publikisht mbështesin regjimet diktatoriale të vijës më të ashpër, ose grupet më të dhunshme të rezistencës kudo, nga Algjeria në Francë. Pra moderimi në fe nuk mund të lidhen me ekuivalentin e tij të supozuar politik. Megjithatë, në analizën e gjeneruar perëndimore, ka një tendencë për ti shkrirë këto kategori.
Marrëdhëniet me “perëndimin” ofrojnë një tjetër standard interesant, me të cilët mund të vlerësohen qëndrimet politike dhe fetare të muslimanëve bashkëkohorë. Grupet ekstremiste të dhunshme i shohin marrëdhëniet e tyre me Perëndimin vetëm në termat e opozitës së plotë dhe armiqësisë, të shprehur në gjuhën-konceptuale, fetare, politike, kulturore dhe ekonomike . Megjithatë, shumica dërrmuese e myslimanëve në botë – sidomos myslimanët perëndimorë – i njohin arritjet e shoqërive perëndimore, teksa në të njëjtën kohë pretendojnë të drejtën për të përcaktuar për veten, parametrat e identitetit të tyre, natyrës dhe vëllimit të praktikave të tyre fetare, si dhe të bindjeve të tyre shpirtërore dhe morale. E parë nga ky këndvështrim, kritika dhe përjashtimi i perëndimit janë të lidhura vetëm me një refuzim për të pranuar dominimin politik, ekonomik apo kulturor.
Edhe brenda rradhëve islamike, ligjërimi rreptësisht fetar është kryesisht i moderuar në lidhje me perëndimin, nga Malajzia në Marok, si dhe mënyra e qeverisë së tanishme islamike të Turqisë, objektivi i së cilës është për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian demokratik dhe laik. Zona e tensionit dhe konfliktit të fshehur nuk është përcaktuar nga feja, dhe për këtë arsye nuk ka të bëjë as me Islamin apo me “muslimanët e moderuar”.
Në perëndim, sot ka nga ata, të cilët janë të etur për të përcaktuar muslimanët e moderuar, si ata që janë të padukshëm, apo që duken thjesht si ne, që na mbështesin, apo edhe si ata që kanë pranuar kushtet e nënshtrimit të tyre. Nga ana tjetër, ata duan të deklarojnë të gjithë pjesën tjetër si fondamentalistë ose ekstremistëve. Gjykime të tilla egoiste janë ideologjike në natyrë dhe çojnë vetëm në një konfuzion intelektual që na ndalon ne të rrokim natyrën thelbësore politike dhe ekonomike të debatit. Ata nuk mund të na ndihmojnë ne për të kuptuar dinamikën komplekse të punës në shoqëritë myslimane. Pasi kemi dënuar grupet e dhunshme ekstremiste që vrasin civilët e pafajshëm gjoja në emër të Islamit, ne duhet të ecim përpara dhe të vendosin pozitat e tyre politike sipas kontekst.
Ekziston një debat rreptësisht fetar, që shprehet në gjuhën e jurispundencës islame dhe themeleve të besimit, lidhur mbi nocionin e moderimit. Nëse kjo është kuptuar – ashtu si ajo duhet të jetë – bëhet e mundur që tu qasen çështjeve më të rëndësishme politike, me më pak paragjykim dhe naivitet. Megjithëse është i përkufizuar, ne kurrë nuk duhet të harrojmë se moderimi fetare, është krejtësisht në përputhje me një qëndrimin politik demokratik, jo radikal, dhe jo të dhunshëm që refuzon të gjitha format e shfrytëzimit, dominimit dhe shtypjes.
Perktheu: Evin Hakorja
…
