Nga James A. Millward
Në një novelë më pak të njohur, “Claudius Bombarnac”, Jules Verne përshkruan aventurat e korrespondentit të huaj ndërsa ai kalëron “Hekurudhat Grand Transasiatic” nga “kufiri Evropian” në “kryeqytetin e Perandorisë Qiellore”. Një kast me personazhë ndërkombëtar, me sa duket komikë, kureshtarë dhe me dritëhije, shoqëron reporterin francez me tren nga Deti Kaspik në Pekin, duke iu larguar me kujdes banditëve dhe duke dorëzuar një ngarkesë misterioze.
Kur u botua fillimisht në vitin 1893, libri ishte fantashkencë futuristike. Nuk kishte asnjë lidhje të vazhdueshme hekurudhore përgjatë Euroazisë. Nuk ka ende, por 125 vjet më vonë Kina tani parashikon financimin dhe ndërtimin e shumë rrugëve të tilla tokësore (me trena shumë më të shpejta). Kjo është pjesë e “rripit” të asaj që ajo e quan iniciativa “Një Rrip, Një Rrugë”: Po zhvillon gjithashtu një varg portesh të reja, nga Deti i Kinës Jugore përmes Oqeanit Indian në Afrikë dhe në Mesdhe.
Numri dhe shkalla e projekteve të propozuara të lejnë pa frymë, duke tejkaluar edhe imagjinatën e një shkrimtari Sci-Fi. Ata kanë nxitur frikë dhe, më shpesh, dyshime të errëta midis shumë vëzhguesve të huaj.
Pas shkrimeve të Verne, hekurudhat e para kryesore të Kinës po ndërtoheshin nga kompanitë perëndimore, të financuara nga kreditë perëndimore të një dinastinë Qing gati të falimentuar. Brenda dy dekadave, lufta mbi pronësinë e huaj të hekurudhës kineze, kishte sjellë një revolucion që rrëzoi dinastinë në vitin 1912. Sot ish-viktima e imperializmit hekurudhor perëndimor është duke u dhënë miliarda vendeve në të gjithë Azinë, Afrikën dhe Evropën për të ndërtuar jo vetëm hekurudhat, por gjithashtu autostrada, porte, termocentrale dhe infrastruktura të tjera.
Përparimi ekonomik i Kinës gjatë shekullit të kaluar ka qenë fenomenal, duke nxjerr qindra miliona kinezë nga varfëria. Pra, kur qeveria kineze ofron për të ndarë përvojën e saj në zhvillim – një temë e shquar në fjalimet dhe dokumentet e saj zyrtare – duhet të merret seriozisht.
Por jehonat historike janë shqetësuese. Tashmë, Sri Lanka, e paaftë të paguajë 8 miliard dollarë që i detyrohet ndërmarrjeve shtetërore kineze për ndërtimin e infrastrukturës madhore në territorin e saj, ka rënë dakord të japë me qira portin e saj në Hambantota Kinës për 99 vjet. Ky është pikërisht termi për të cilin një tjetër port strategjik, Hong Kong, ishte dhënë me qera nga Qing tek britanikët në rrethanat që mishëruan kolonializmin.
Pra, dikush mund të pyesi: A është Kina duke paraqitur një model të ri të zhvillimit botës që mund të përdorë, ose është nisma Një Brez, Një Rrugë në vetvete kolonializëm i ri?
Për shkak se këto projekte hekurudhore dhe të tjera kërkojnë siguri, ato shtrijnë shtrirjen politike të qeverisë kineze në Azinë Qendrore, Pakistanin dhe Lindjen e Mesme. Dhe ndërsa Pekini e kthen Detin e Kinës Jugore në një lojë të madhe, portet e saj të reja në Bangladesh, Sri Lanka, Pakistan dhe, potencialisht, Maldive fillojnë të duken si akoma më shumë shenja për të luajtur.
Fjalët e bukura të Kinës për zhvillimin dhe bashkëpunimin duken si kamuflazh për një avancim strategjik, dhe natyrisht që është kjo. Por përveç investimit financiar në infrastrukturë, Një Brez, Një Rrugë gjithashtu investon prestigjin e Kinës në një mesazh globalist që tingëllon të gjithë nocionet e duhura – paqe, tolerancë multikulturore, prosperitet i ndërsjellë – dhe kjo retorikë vendos standarde me të cilat Kina do të mbajë përgjegjësi.
Qeveria kineze ka nisur iniciativën me shfaqje të mëdha, duke e paraqitur atë si projektin e politikës së jashtme të Presidentit Xi Jinping, ndërsa të huajt e kanë trajtuar atë si një sipërmarrje monolite. Në fakt, ajo përbëhet nga shumë elementë: kulturorë, diplomatikë, zhvillimorë, si dhe komercialë dhe strategjikë. Ju nuk mund t’i ngrini gishtat poshtë apo lartë për të gjithë paketën, sepse një brez, një rrugë nuk është asgjë më pak se riemërimi i politikës së jashtme të Kinës, në gjithë kompleksitetin e saj.
Për shembull, duke plotësuar anën më të ashpër të iniciativës është komponenti kulturor që vëzhguesit shpesh e harrojnë: programe të shumta shkollore, shkëmbime kulturore, shfaqje arti, ekspozita muzeale, shfaqje muzikore, koncerte vallesh, eksplorime arkeologjike dhe bashkëpunime me Unesco. Këto zgjerime të shfaqjes së fuqisë së butë kineze të japin idenë e Rrugës së Mëndafshit, epokën e lashtë të artë të tregtisë së pandërprerë dhe sinergjisë ndërkulturore. Në fakt, asnjëherë nuk kishte asnjë Rrugë të Mëndafshit (as disa rrugë) që lidhnin Lindjen me Perëndimin, që ju mund të tërhiqni në një hartë; përkundrazi, tregtia u shpërnda në rrjete në të gjithë gjerësinë e Euroazisë – ashtu siç ndodhi në vende të tjera. Dhe makinacionet e perandorive gjithmonë luajtën një rol më të madh në nxitjen e shkëmbimeve sesa tregtarët privatë aventurierë.
Por ideja e Rrugës së Mëndafshit (ndryshe le të themi nga ideja e “Lojës së Madhe”) është jo kërcënuese, një vizion i përbërë nga peizazhe me deve dhe pazare të mbushura plotë me produkte ekzotike luksi. Kina e ka mbështetur me mjeshtëri politikën e saj të jashtme në një mit të bukur historik që bashkon popujt e Afro-Eurasisë. Kjo është një fabulë që mund të thuhet fjalë për fjalë si një histori për gjumë për “shpërndarjen” dhe gjirafat.
Për cinikun, kjo është thjesht një shfaqje propagandistike. Por Kina tani gjithashtu po flet me zë të lartë gjuhën e zhvillimit ndërkombëtar; ajo ka njoftuar se po rritet për të qenë një qytetar i mirë global i shqetësuar për mirëqenien ekonomike të fqinjëve të saj. I sinqertë apo jo, mesazhi është të paktën mbikombëtar, në kontrast të plotë me proteksionizmin dhe ksenofobinë që shfaqet nga Presidenti Trump dhe ideologjitë nacionaliste në Evropë, Indi dhe gjetkë.
Thirrja e administratës së Xhorxh Bushit në vitin 2005 për Kinën për t’u bërë një “palë e interesuar e përgjegjshme” në çështjet botërore mund të ketë qenë patronizues, por ishte gjithashtu një parashikim. Një Brez, Një Rrugë është përgjigjja e plotë e Pekinit ndaj asaj sfide – edhe nëse ajo mbron pavarësinë e Kinës nga një rend botëror me qendër Amerikën, sesa një konvergjencë të tij.
A është qasja e re, nga një lojtar i ri, një gjë kaq e keqe? Ortodoksia ekonomike e imponuar gjatë nga Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar i dominuar nga Shtetet e Bashkuara në vendet në zhvillim në krizë – një paketë reformash e njohur si Konsensusi i Uashingtonit – ka gëzuar rezultate të përziera në të mirë. Dhe në Afrikë, për shembull, investimi perëndimor mbetet i vogël, duke pasur parasysh madhësinë, popullsinë dhe nevojat e kontinentit.
Kina, nga ana e saj, e ka përqafuar Afrikën. Edhe pse disa nga projektet e saj kanë mbrojtur diktatorë të korruptuar për të nxjerr materiale të papërpunuara afrikane, të tjerë kanë dhënë përfitime konkrete ekonomike në nivel lokal. Për më tepër, disa qeveri dhe investitorë të korporatave kineze janë treguar të gatshëm të marrin rreziqe që korporatat dhe vendet perëndimore i kanë shmangur vazhdimisht.
Disa nga projektet e Rrugës së Mëndafshit të Kinës do të jenë të rëndësishme. Disa do të sjellin përfitime ekonomike. Disa mund të jenë efektive në reduktimin e varfërisë. Disa do të promovojnë interesat kineze të shtetit dhe të korporatave. Një Brez, Një Rrugë, me fytyrat e tij të shumta, nuk është as një komplot i neveritshëm për dominimin botëror, as përgjigjja për të gjitha problemet e botës. Ne duhet t’i vlerësojmë individualisht projektet e saj dhe t’i mbajmë ato nën qëllimin që iniciativa më e gjerë ka vendosur në vetvete: të ndërtojmë një të ardhme më të mirë të modeluar në një të kaluar të idealizuar./The New York Times – Lexo.al
