Gazetar dhe njohës i thellë i gjeopolitikës, ky intelektual amerikan me origjinë indiane qe i pari që e konceptoi fenomenin e “demokracisë joliberale”. Sipas tij, demokracia nuk është e kufizuar vetëm tevotimii lirë, por nënkupton edhe sundimin e ligjit dhe respektimin e kontrollit tëekuilibrave.
Ai që na pret, është një qenie lakmitare – i pangopur – mbi të gjitha me gjeopolitikën.FaredZakaria është një nga yjet e kanalit amerikan të lajmeve CNN, por ai është në të njëjtën kohënjë autor amerikan i njohur për saktësinë: në vitet 1990, ai krijoi konceptin e “demokracisë joliberale” për të përshkruar regjimet ku votimet mundësuan zgjedhjen e drejtuesve që sulmojnë ashpër liritë dhe sundimin e ligjit.Por FareedZakaria është gjithashtu njëlakmitar i ushqimit të mirë. Në Paris, ai është në një farë mënyre në shtëpinë e tij. “Unë jam një dashnor i kuzhinës franceze. Ekziston një nivel sofistikimi në gastronomi që nuk mund të gjendet askund tjetër”. Ai pretendon të jetë një ndjekës i JacquesPépin, shefi i personelittëgjeneralit De Gaulle në fund të viteve 1950, i cili më pas pati një karrierë të gjatë televizive në Shtetet e Bashkuara. “Kur isha student, shikoja transmetimet e tij për të mësuar teknikat themelore. Megjithatë, për të njohur mjeshtrin e vërtetë, kalova nga kuzhina, ku u bëmëbashkë në universitet”. Ishte në Harvardkur ai takoi, në fund të viteve 1980 edhe shkencëtarin e famshëm politik SamuelHuntington, babai i konceptit të “përplasjes së civilizimeve”. “Një zotëri i vërtetë dhe një njohës shumë i madh i shoqërisë, ai kishte një disiplinë të jashtëzakonshme punë”, e përshkruan atë. Ky admirim e çoi Zakerinë që ta zgjedhë atë në drejtimin e punës së diplomës, tema e së cilës për fatin e tij ishte emigracioni. “Kur fillova doktoraturën time, kisha vendosur të jetoja në Shtetet e Bashkuara dhe doja të dija më shumë për vendin tim të adoptuar. Kështu që u interesova për historinë e diplomacisë amerikane, nga Lufta Civile Amerikane deri në Luftën e Parë Botërore”.
FareedZakaria, pasi u rrit në Indi, mbërriti në Shtetet e Bashkuara në vitet 1980 si student bursist. Me kulturë myslimane, pa qenë praktikant, ai ishte djali i një politikani të rëndësishëm indian, RafiqZakaria, që punonte pranëIndira Gandit. “Megjithëse nga pakica myslimane, babai im zgjodhi Indinë, jo Pakistanin, në kohën e ndarjes. Ai po luftonte për një demokraci laike kundër nacionalizmit fetar”. Nëna e tij, FatimaZakaria, ishte një gazetare – veçanërisht redaktore e SundayTimesof India. Pas studimeve të tij, ai zgjodhi të përqafonte profesionin e nënës së tij –me ç’rast pati edhe njëmosmarrëveshje me SamuelHuntington. “Pas diplomimit, vendosa të mos bëhem akademik: Unë u bashkova me ForeignAffairssi drejtor editorial. Samit nuk i pëlqeu [pseudonimi i SamuelHuntington]. Ai shpresonte që unë të bëhesha profesor në Harvard, ai gjithashtu kishte biseduar me mua për një shkrim. Titulli i tij ishte “Përplasja e Qytetërimeve””. FareedZakaria arrin ta bindë që ta botojë në ForeignAffairs. “Ky është artikulli i parë që kam botuar pasi u bashkova me këtë revistë. Dhe u bë artikulli i dytë më i cituar në historinë e saj, pas atij tëXhorxhKennan i cili teorizon strategjinë e kontrollit të BRSS! Huntington shpejt më fali që i ktheva shpinën në kolegj”. Pas fillimit në ForeignAffairs, FareedZakaria ndoqi një karrierë të pasur gazetareske duke bashkëpunuar me Newsweek dhe Time. Por nëse sot amerikanët e njohin atë dhe shkojnëpër ta përshëndetur, kjo është për shkak se ai është një nga yjet me emisionin javor “Global PublicSquare” në CNN. Një sukses që nuk e befason mikun e tij MarkLilla, historian, ideolog dhe profesor në Columbia. “Kur e takova në Harvard, Fareed ishte studenti më i talentuar i marrëdhënieve ndërkombëtare. Me FrancisFukuyama, ne formonim një treshe të çuditshme: ne ishim si të thuash renegatët eneokonservatizmit. Ne e pamëveten në këtë linjë të të menduarit, kur ajo tërhiqte demokratët e moderuar dhe antikomunistët e zhytur në mendime, por pas zgjedhjes së BillKlinton u larguam nga anija sepse neokonservatorëte kanë forcuan qëndrimin e tyre. Ata përqafuan idetë e së djathtës populiste, të cilat u përdorën më vonë për të përgatitur aventurën shkatërruese ushtarake të luftës në Irak”. Në nivel intelektual, FareedZakaria ia detyron famën e tij një artikulli të botuar në 1997 në ForeignAffairs, në të cilin ai paralajmëronte kundërshtimin e tij ndaj ngritjes së demokracive iliberale. E zgjeruar në vitin 2003 në një libër, “Ardhmëria e Demokracisë”, ky tekst tregon se demokracia nuk çon domosdoshmërisht në liri: ajo gjithashtu mund të çojë në autoritarizëm. “Në vitet 1990, ne mirëpritëm ngritjen e demokracisë në të gjithë botën. Por disa vende, të cilat u prezantuan si demokraci të reja, devijuan, para syve tanë, nga ky model në arbitraritet. Kur studiova historinë e demokracisë, kuptova se ne ngatërronim dy tradita: e paraqë e përcakton demokracinë me mbajtjen e thjeshtë të zgjedhjeve, pjesëmarrjen në votime, të drejtën e qytetarëve për të marrë pjesë në debatet politike dhe e dyta, demokracia liberale që shkon më tej, sepse, përveç votimit, respekton vendosjen e rregullitdhe ligjit, ndarjen e pushteteve, ndarjen e fesë nga shteti, mbrojtjen e të drejtave individuale, mbrojtjen e pakicave.”
Ky dallim bën të mundur përcaktimin e demokracive iliberale, atyre regjimeve të zgjedhura që tejkalojnë kufijtë kushtetues. E artikuluar në vitet 1990, koncepti tani është vendosur aq mirë në debatin publik saqë kryeministri hungarez, ViktorOrban, e artikuloi atë me krenari në vitin 2014. Për Roman Krakovsky, historian dhe autor i “Populizmit në Evropën Qendrore dhe Lindore”, ky koncept është “jashtëzakonisht dritëdhënës”. “Kjo bën të mundur të kuptosh pse pushteti, në Hungari dhe në Poloni, synon të mposhtë liberalizmin ashtu siç ishte vendosur në këto vende në vitet 1990. Ky diskurs ka një koherencë të caktuar pasi liberalizimi ishte shumë i dhunshëm pas rënies së Murit”. Orban tani flet për demokraci të krishterë, por koncepti i demokracisë joliberale mbetet thelbi. Qëllimi i Orbanit nuk ka ndryshuar: të zvogëlojë të drejtat e atyre që ai thotë se nuk i përkasin bashkësisë kombëtare. Filozofi FlorentGuénard, profesor në SupérieureOlecoleNormale, beson se koncepti i demokracisë iliberalezbulon se këto shtete nuk mund të quhen demokratike, por se fenomeni sipas tij është edhe më i gjerë. “Zakaria i jep një kuptim shumë të kufizuar termit demokraci. Por që nga lashtësia, demokracia nuk reduktohet në një procedurë: ajo mbart edhe vlera të tilla si barazia, vëmendja ndaj qytetarëve ose respektimi i lirive”. Tocqueville shpjegon se demokracia strukturon shtetin, shoqërinë dhe zakonet. Zakaria beson se ky koncept i demokracisë iliberale nuk vlen – ende – për Shtetet e Bashkuara të Trump. “Institucionet janë ende duke u mbajtur dhe kundërpëergjigjur,” thotëai. Fjala është për shtypin, gjyqësorin, Kongresin, dhe FBI. Që nga zgjedhja e Trump, të gjithë kanë arritur të ruajnë pavarësinë e tyre. Por ai është i shqetësuar për të ardhmen: nëse Trump rizgjidhet në vitin 2020, ai beson se vendi mund të mos jetë më aq miqësor ndaj demokracisë./Le Monde
