Dhimbje kronike të fundit të shpinës është një problem mjekësor i kushtueshëm dhe i zakonshëm, i cili përbën 75-90% të shpenzimeve te kompensimit, si rezultat i trajtimeve të përsëritura, mungesës afatgjate në punë dhe ndihma sociale – kompensimi i papunësisë.
MSc.PT. Irfan M.Tifeku
Master of Science in Physiotherapy
Osteopathic manual practitioner
Muscelo-skeletal ultrasound
Modalitetet e trajtimit me fizioterapi përdoren zakonisht në menaxhimin e CLBP (Chronic Low Back Pain).
Të dhëna mbi menaxhimin e CLBP nga fizioterapistët në vendet me të ardhura të ulëta siç është edhe Kosova, janë të pakta. Mbi 80% e popullsisë vuajnë nga dhimbja e shpinës gjatë jetës së tyre.
Dhimbja konsiderohet kronike pasi të zgjasë më shumë se tre muaj dhe tejkalon procesin natyral të shërimit të trupit. Shumica e rasteve të dhimbjes së shpinës mund të lidhen me një shkak të përgjithshëm, të tilla si tendosje e muskujve, dëmtimi ose përdorimi i tepruar – ose mund t’i atribuohet një gjendje të veçantë të shtyllës kurrizore, më së shpeshti:
▪ Disqe me hernie
▪ Sëmundje degjenerative të diskut
▪ Spondylolisthesis
▪ Stenozë kurrizore
▪ Osteoarthritis
Një numër i kushteve më pak të zakonshme qe mund të shkaktojnë gjithashtu dhimbje të fundit te shpinës, janë mosfunksionimi i përbashkët i sakroilakisë, tumoret kurrizore, fibromyalgia dhe sindromi piriformis.

Simptomat
Dhimbja e fundit te shpinës mund të fillojë si akute për shkak të një dëmtimi, por mund të bëhet kronike. Menaxhimi i dhimbjes në mënyrë të përshtatshme në një fazë të hershme mund të ndihmojë në kufizimin e simptomave në kohë dhe ashpërsi.
Dhimbja e fundit të shpinës zakonisht karakterizohet nga një kombinim i simptomave të mëposhtme:
– Lodhje, dhembje. Dhimbja që mbetet në pjesën e poshtme të shpinës (dhimbje aksetale) zakonisht përshkruhet si e shurdhër dhe e dhimbshme aq sa e djegies, e dhimbjes ose e mprehtësisë. Ky lloj i dhimbjes mund të shoqërohet nga spazma të buta ose të ashpër të muskujve, lëvizje të kufizuar dhe dhimbje në ijë dhe legen.
– Dhimbje që udhëton në vithe, këmbë dhe shputë. Ndonjëherë dhimbja e fundit shpinës përfshin një ndjesi të mprehtë, të ndjeshme, ndjesi shpimi ose mpirjeje që lëviz poshtë kofshëve, në këmbë dhe shputa, të quajtur gjithashtu irakenë. Ikisha është shkaktuar nga acarimi i nervit shqiatik, dhe zakonisht ndihet vetëm nga njëra anë e trupit.
– Dhimbja që është më e keqe pas uljes së zgjatur. Të ulurit vendos presion mbi disqet, duke shkaktuar dhimbje të fundit të shpinës për t’u përkeqësuar pas të ulurit për periudha të gjata kohore. Ecja dhe shtrirja mund të lehtësojë shpejtë dhimbjen e shpinës, por kthimi në një pozicion ulur mund të shkaktojë simptoma që kthehen.
– Dhimbja që ndihet më mirë kur ndryshon pozicionet. Në varësi të shkakut të dhimbjes, disa pozicione do të jenë më të rehatshme se të tjerët. Për shembull, me stenozën kurrizore që ecin normalisht mund të jetë e vështirë dhe e dhimbshme, por përkulja përpara në diçka, si psh., karroca, mund të zvogëlojë dhimbjen. Si ndryshojnë simptomat me pozicionet që ndryshojnë, mund të ndihmojnë në identifikimin e burimit të dhimbjes.

Diagnoza
Marrja e një diagnoze të saktë që identifikon shkakun themelor të dhimbjes dhe qe nuk lidhet vetëm me simptomat, është e rëndësishme në udhëheqjen e trajtimit.
Si themel i procesit diagnostikues, pacienti jep një përshkrim të detajuar të simptomave dhe historisë mjekësore. Nga ky informacion, një mjek fizioterapeut zakonisht do të ketë një ide të përgjithshme të burimit të dhimbjes së pacientit.
Qëllimi i një testi fizik është të kufizojë më tej shkaqet e mundshme të dhimbjes. Një test tipik fizik për dhimbjen e fundit te shpinës përfshin disa kombinime të hapave në vijim:
Prekje- Palpimi. Një mjek do të ndiejë me dorë (i quajtur edhe palpim) përgjatë fundit të shpinës për të gjetur ndonjë spazmë muskulore ose ngushtësi, zona të butësisë ose anomalitë e përbashkëta.
Testet neurologjike. Diagnoza ka të ngjarë të përfshijë një test motorik, i cili përfshin lëvizjen manuale të ijëve, gjurit dhe shtrirjes së shputës së madhe dhe përkuljes (lëvizja përpara dhe prapa), si dhe lëvizjen e kyçit të këmbës. Një test ndijor ka të ngjarë të përfshijë testimin e reagimit të pacientit në prekjen e lehtë, një gjilpërë pin, ose shqisave të tjera në pjesën e poshtme të trungut dhe këmbët.
Gama e testit të lëvizjes. Pacientit mund t’i kërkohet të përkulem ose të kthehet në pozicione të caktuara. Këto aktivitete janë bërë për të kërkuar pozicione që përkeqësojnë ose rikrijojnë dhimbjen dhe për të parë nëse lëvizjet e caktuara janë të kufizuara nga sikleti.
Testi i refleksit. Reflektimet e pacientit në këmbë do të kontrollohen për të vlerësuar reflekset e dobëta dhe ulur forcën e muskujve. Nëse reflekset zvogëlohen, rrënja e nervit nuk mund të përgjigjet siç duhet.
Testi i ngritjes së këmbës. Pacientit i kërkohet të shtrihet në anën e pasme dhe të ngrejë një këmbë aq të lartë dhe sa më të drejtë të jetë e mundur. Nëse kjo këmbë ngrihet rikrijon dhimbjen e fundit të shpinës, atëherë mund të dyshohet për një disk të herniuar.
Zakonisht, mjeku është në gjendje të diagnostikojë dhimbjen e fundit të shpinës bazuar në informacionin e mbledhur nga një histori mjekësore dhe një provim fizik, dhe testimi i mëtejshëm nuk është i nevojshëm.

Ekzaminimi imazherik diagnostifikues
Nganjëherë kërkohet skanimi i imazhit për të fituar më shumë informacion për shkakun e dhimbjes së pacientit. Një test imazherik mund të tregojë nëse dhimbja e pacientit është e rëndë, nuk lehtësohet brenda dy ose tre muajsh dhe nuk përmirësohet me trajtimet jo-kirurgjikale.
Testet e zakonshme imazherike përfshijnë:
– Rrezet X, përdoren për të parë kockat e shtyllës kurrizore. Ato tregojnë anomali, të tilla si artriti, thyerje kockash ose tumore.
– Një CT scan/Myelogram jep një imazh kryq seksional të shpinës. Në një CT scan (Computer Tomography) një rreze X është dërguar përmes shtyllës kurrizore, të cilën kompjuteri e merr dhe riformohet në një imazh 3D. Ky imazh i detajuar i lejon mjekët të shikojnë nga afër në shpinë nga kënde të ndryshme. Ndonjëherë një mielelogram kryhet së bashku me një CT scan, në të cilën ngjyhet në rrënjë nervore për të nxjerrë në pah strukturat kurrizore, duke i dhënë imazhit më shumë qartësi.
– Një MRI, ose skanimi i Imazhit te Rezonancës Magnetike, ofron një imazh të detajuar të strukturave kurrizore pa përdorur rrezatimin e kërkuar me x-rrezet. Një MRI mund të zbulojë anomalitë me indet e buta, të tilla si muskujt, ligamentet dhe disqet intervertebrale. Një MRI mund të përdoret gjithashtu për të gjetur shtrembërime në shtyllën kurrizore.

Trajtimi i hershëm për dhimbjet e fundit të shpinës
Shumë mundësi trajtimi për dhimbjet e fundit të shpinës mund të përshtaten me nevojat individuale te pacientit. Trajtimet përfshijnë kujdesin e administruar në shtëpi, mjetet mjekësore, kujdesin alternativ, madje edhe kirurgji.
Në varësi të diagnozës së pacientit, disa trajtime mund të jenë më efektive se të tjerët. Shumë njerëz mendojnë se një kombinim i trajtimeve është më i miri.
Terapia fizike është zakonisht pjesë e një regjimi të menaxhimit dhe uljes së dhimbjes së shpinës. Llojet e ushtrimeve të përdorura për rehabilitimin e shpinës përfshijnë:
– Stretching (Shtrirja). Pothuajse të gjithë mund të përfitojnë nga shtrirja e muskujve në fund të shpinës, vithe, ijë, dhe këmbët (sidomos muskujt hamstring). Këta muskuj mbështesin peshën e sipërme të trupit. Më shumë të lëvizshme këto muskuj janë mbrapa dhe mund të lëvizin pa lëndim. Zakonisht këshillohet që të fillojë me një shtrirje e vogël për 20 deri në 30 sekonda dhe të ndalojë shtrirjen nëse shkakton dhimbje.
– Ushtrime forcimi. Forcimi i muskujve të barkut, ijëve dhe gluteus që mbështesin shtyllën kurrizore, të quajtur edhe muskujt kryesor, mund të ndihmojnë në lehtësimin e dhimbjeve të fundit të shpinës.
Dy programe të përbashkëta janë metoda McKenzie dhe Stabilizimi Dinamik i Gjymtimit:
Metoda McKenzie zgjeron shtyllën kurrizore përmes ndërtimit të forcës së muskujve bazë, duke zvogëluar dhimbjen e shkaktuar nga strukturat kurrizore të komprimuara si një disk hernifik i shkaktuar nga një hapësirë e kompresuar e diskut.
Stabilizimi Dynamic Lumbar forcon muskujt prapa për të mbajtur “shtyllën neutrale” të pacientit, ose qëndrimin që ndihet më e rehatshme.
Çdo ushtrim që ngre normat e zemrës për një periudhë të qëndrueshme kohe kemi përfitim të rikuperimit të trupit. Aktiviteti fizik i rregullt është i rëndësishëm për ruajtjen e gamës së lëvizjes dhe fleksibilitetit të një shtylle të shëndoshë. Kur strukturat kurrizore vazhdojnë të përdoren për një kohë të gjatë, ngurtësia dhe sikleti mund të përkeqësohen.

Trajtimi medikamentoz
Qëllimi i trajtimeve mjekësore- medikamentoze është reduktimi i dhimbjes, por këto trajtime nuk ndryshojnë burimin themelor të dhimbjes. Një mjek zakonisht përshkruan trajtime mjekësore së bashku me një program të terapisë fizike ose regjim tjetër.
Trajtimet e zakonshme mjekësore përfshijnë:
Relaksues të muskujve. Ky medikament vepron si një depresant i sistemit nervor qendror dhe rrit lëvizshmërinë e muskujve të tensionuar, duke lehtësuar dhimbjen nga ngushtimi i muskujve ose spazma. Relaksuesit e muskujve nuk kanë rol në menaxhimin e dhimbjeve kronike.
Barnat e dhimbjes narkotike. Medikamentet narkotike, të quajtura edhe opioide ose ilaçe dhimbjeje, ndryshojnë perceptimin e dhimbjes duke dobësuar sinjale të dërguara në tru. Medikamentet narkotike janë më shpesh të përdorura për trajtimin e dhimbjeve intensive, afatshkurtër, siç janë dhimbjet akute pas një operacioni. Narkotikët përdoren rrallë për të trajtuar dhimbjen afatgjatë, pasi ato kanë shumë efekte anësore dhe lehtë mund të bëhen vartës prej tyre.
Korsetë e shpinës. Disa pacientë mendojnë se një shtrëngim i dorës mund të përdoret për të siguruar ngushëllim dhe ndoshta të zvogëlojë dhimbjen. Ekzistojnë disa prova që përdorimi i një mbërtheje joelastike të stilit korse, të veshur çdo ditë, në kombinim me programin e terapisë fizikale, mund të përshpejtojë shërimin dhe zvogëlimin e dhimbjes. Një shtrëngim i shpinës mund të jetë i dobishëm edhe pas ndërhyrjes kirurgjikale në fundin e shpinës.
Injeksione steroide epidurale. Ky injektim përfshin një steroid të administruar drejtpërdrejt në pjesën e jashtme të qafës dural, e cila rrethon kurrizin kurrizor. Një rreze X, i quajtur fluoroscopy, është përdorur për të udhëzuar gjilpërën në zonën e saktë. Qëllimi i injektimit është që përkohësisht të lehtësojë dhimbjen duke ulur inflamacionin rreth një rrënjë nervore të ngjeshur.
Trajtimet mjekësore shpesh përdoren në kombinim me metoda të tjera. Për shembull, një injeksion steroid epidural mund të sigurojë lehtësim të mjaftueshëm afatshkurtër për të lejuar përparimin në terapinë fizike.

Trajtime alternative
Trajtimet jo mjekësore mund të referohen si kujdes alternativ ose plotësues. Termi “alternative” nuk duhet të nënkuptojë inferior, por jo tradicional sipas standardeve mjekësore perëndimore.
Shumë pacientë raportojnë lehtësim të dhimbjeve nga trajtimet alternative. Opsionet e përbashkëta përfshijnë:
Manipulimet osteopatike. Një osteopat bën rregullime fizike në shtyllën kurrizore me qëllimet e përmirësimit të lëvizshmërisë dhe uljen e ngurtësisë, siklet ose dhimbje. Rrotat e dorës me shpejtësi dhe forcë të ndryshme aplikohen për të rregulluar strukturat kurrizore. Manipulimi manual është gjetur mjaft efikas në shumë njerëz për të lehtësuar dhimbjen e fundit të shpinës.
Akupunktura. Bazuar në mjekësinë e lashtë kineze, akupunktura stimulon pika në trupin e njeriut për të korrigjuar forcën e jetës. Besohet se forca e duhur zvogëlon dhimbjen dhe sikletin në trup. Gjatë një sesioni, gjilpëra të holla vendosen në lëkurë për rreth një orë. Akupunktura është treguar të sigurojë lehtësim të dukshëm dhimbje për disa njerëz.
MPT – Masazhi. I zbatuar në fund të shpinës, masazhi mund të lehtësojë spazmat e muskujve që zakonisht kontribuojnë në dhimbje të fundit të shpinës. Masazhi gjithashtu rrit rrjedhjen e gjakut në fund të shpinës, gjë që përshpejton shërimin, duke sjellë lëndë ushqyese dhe oksigjen në muskujt e dëmtuar.

Kirurgjia e shpinës zakonisht nuk rekomandohet për dhimbje të lehta ose të moderuara, ose për dhimbje që zgjasin më pak se 6 deri në 12 javë. Përveç kësaj, kirurgjia nuk është një opsion nëse shkaku i dhimbjes nuk mund të zbulohet përmes analizave të imazhit.
Kirurgjia mund të konsiderohet atëherë kur dhimbje të rënda të fundit të shpinës nuk kanë arritur të përmirësohen pas një kursi 6 deri në 12 javë të trajtimeve jo-kirurgjikale.
Është pothuajse gjithmonë vendimi i pacientit që të ketë operacion apo jo, dhe vetëm në situata të rralla kryhet operacioni i menjëhershëm i kryer për dhimbje të fundit të shpinës.
Periudha e rimëkëmbjes pas operacionit të fundit të shpinës varet nga një numër faktorësh, duke përfshirë gjendjen e pacientit para operacionit, gjerësinë e operacionit dhe aftësinë e përvojën e kirurgut.
Terapia fizikale zakonisht përshkruhet për të rindërtuar forcën, gamën e lëvizjes dhe për të nxitur shërimin. Pacientët gjithashtu zakonisht përshkojnë dhimbje ose relaksione të muskujve, dhe disa pacientë mund të këshillohen që të përdorin një shtrëngim mbrapa ose shtretër të veçantë, dyshekë ose jastëkë mbështetës për të lehtësuar procesin e shërimit.
Pacientët në rimëkëmbje zakonisht këshillohen që të marrin një periudhë të shkurtër pushimi, ndërsa shpina dhe indet përreth janë në proces shërimi. Shumica e pacientëve marrin një pushim të shkurtër nga puna – disa javë deri në disa muaj – për të shmangur mbivendosjen e strukturave kurrizore.
