Tolga Tanis
Shtatë vite më parë, derisa po investigoja historinë e një figure të Vëllazërisë Muslimane që jeton në Shtetet e Bashkuara, fola me një përkrahës të Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim rreth lidhjeve të Rexhep Tajjip Erdogan, atëkohë kryeministër i Turiqisë, me organizatën Islame.
“Flamuri ngritet aty ku ka rënë” tha përkrahësi, i cili tani më është një zyrtar i lartë në qeverinë e Turqisë në Ankara, duke iu referuar qëllimit të ringjalljes së udhëheqjes turke në botën myslimane për më shumë se 80 vjet pas rënies së pushtetit otoman apo Kalifatit në vitin 1924.
Deri në një farë mase, ai po e ulte Vëllazërinë Myslimane, një organizatë ndërkombëtare Islame sunite e themeluar në Egjipt në vitet 1920 dhe duke argumentuar se lëvizja Islame politike nacionaliste e Turqisë kishte një qëndrim më të fortë ndaj islamistëve turq, përfshirë Erdoganin.
Kohët e fundit, pas zhdukjes së gazetarit saudit Jamal Khashoggi në Konsullatën Saudite, kam dëgjuar përsëri këtë ndjenjë – këtë herë nga vetë Presidenti Erdogan. Në një fjalim para zyrtarëve fetarë turq në Ankara të hënën, ai tha, “Turqia është i vetmi vend që mund të udhëheqë botën myslimane”.
Në Perëndim, tregimi më i thjeshtë është se Khashoggi, i cili gjerësisht konsiderohet i vdekur, u vra nga regjimi saudit për guximin të kritikonte sundimtarin de facto të mbretërisë, Mohammad bin Salman (i njohur shpesh si MBS). Ka të vërteta për këtë tregim, por vdekja e Khashoggi në Stamboll ka rrënjë shumë më të thella në një betejë më të madhe për hegjemoninë rajonale.
Kur kryengritjet Arabe filluan në vitin 2011, Erdogani shpejt u pozicionua me anëtarët e Vëllazërisë Myslimane – ose Ikhwanët, si anëtarë të Vëllazërisë dhe simpatizantë në Turqi preferojnë ti thërrasin në këtë mënyrë – në të gjithë rajonin, nga Egjipti në Siri. Ai mbështeti grupet e lidhura me Ikhwanët financiarisht dhe logjikisht. Ai loboi për këto grupe në skenën ndërkombëtare. Në Egjipt, një anëtar i Vëllazërisë Myslimane, Mohammed Morsi, madje erdhi në pushtet.
Në atë pikë, megjithatë, Khashoggi nuk ishte në të njëjtën anë si Erdogan gjithnjë. Në të vërtetë, gjatë protestave të Gezisë në Stamboll në vitin 2013, kur qindra u ngritën kundër politikës shtypëse të Erdoğanit dhe një valë demonstratash javësh që zgjatën në të gjithë vendin, Khashoggi u ankua me popullin e Turqisë duke luftuar kundër udhëheqësit të tyre autoritar. Ai ndau kopjet e revistës Economist që përshkruan Erdoganin si një sulltan në llogarinë e tij të medias sociale dhe ai madje u tall me Erdoganin, duke u shkruar: “Sulltan Rexhepit, i sigurt se nuk do të pëlqente ballina. Por ndoshta atij i pëlqen ideja e Sulltanit! ”
Khashoggi mund të ketë qenë i frymëzuar nga Gezi, por në atë kohë ai mund të përballonte edhe të tjetërsojë udhëheqësin e Turqisë. Mbreti Abdullah i Arabisë Saudite ishte ende gjallë, Sauditët dhe Katarisët po punonin së bashku në Siri dhe Vëllazëria Myslimane po drejtonte Egjiptin. Khashoggi vetë ishte në një pozitë të mirë në Riad, por lidhjet e tij nuk ishin për Mohammedin (në atë kohë një këshilltar dhe pastaj shef i stafit të babait të tij), por për “klanin Faisal – Turki dhe vëllai i tij Saud al Faisal, Ministër i jashtëm saudit “, sipas Maggie Mitchell Salem, një nga miqtë e Khashoggi, i cili foli së voni për Davidin Ignati të Washington Post.
Por gjeopolitika u zhvendos shpejt. Morsi u rrëzua nga ushtria në verën e vitit 2013, një vit pasi u zgjodh president. Mbreti Abdullah i Arabisë Saudite, i cili po punonte me Erdoganin në Siri, vdiq në 2015. Dhe Muhamedi, i cili u bë udhëheqësi de facto i Arabisë Saudite, u bashkua me Egjiptin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe për të ndjekur një luftë kundër Vëllazërisë Myslimane kudo në rajon. Një luftë e hegjemonisë rajonale shpërtheu mes dy kampeve sunite: Turqia dhe Katari nga njëra anë dhe Sauditët, Egjiptianët dhe Emiratet nga ana tjetër.
Kërcimi midis dy blloqeve u përshkallëzua në 2017, kur një koalicion i vendeve të Gjirit filloi një bllokadë kundër Katarit. Khashoggi u detyrua të zgjedhë një anë dhe ai ndryshoi tonin e tij për Erdoganin. Kur Khashoggi intervistoi Erdoganin në vitin 2016, të dy burrat kishin zhvilluar një marrëdhënie miqësore. Dhe pak para zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare në Turqi në qershor 2018, Khashoggi mbështeti Erdogan në tweetet e tij dhe kritikoi kundërshtarët e tij.
Ky ndryshim politik ishte një reflektim i një ndryshimi tjetër kyç në Rijad, ku Khashoggi po humbiste bazën e tij të mbështetjes. Muhamedi ishte emëruar Princ Kurore në qershor 2017.
“Kur flas për frikën, frikësimin, arrestimet dhe turpërimin publik të intelektualëve dhe liderëve fetarë që guxojnë të flasin mendjet e tyre dhe pastaj ju them se jam nga Arabia Saudite, a jeni të befasuar?” Khashoggi shkroi në fjalinë e tij të parë i kolumnës së tij të parë për Washington Post më 18 shtator 2017.
Në nëntor 2017, princi i kurorës filloi pastrimin e tij, duke arrestuar më shumë se 200 princa, ministra dhe biznesmenë dhe duke i mbajtur ata me javë në Hotel Ritz-Carlton në Rijad mbi akuzat kundër korrupsionit. Lidhjet e Khashoggi në pallat ishin prerë. Shpëtimi përfshiu gjithashtu Princi Alwaleed bin Talal, një miliarder saudit, i cili dy vjet më parë i kishte dhënë Khashoggi mbështetje financiare për të krijuar një kanal të ri televiziv në Bahrein. Të dy ishin bërë kaq afër që Khashoggi postuar fotografi që ata të dy udhëtojnë së bashku në Paris dhe Bahrein. Kur Princi i Kurorës Mohammed arrestoi Alwaleed, Khashoggi foli. Në kolumnën e tij Washington Pos, ai krahason veprimet e sunduesit me Putinin.
Jeta e tij e re në Turqi ka shumë të ngjarë të thellojë dyshimet në pallat që Khashoggi ishte në linjë me Vëllazërinë Myslimane. Deri në vitin 2018, ai kishte filluar një marrëdhënie me Hatice Cengiz, një studiuese turke. Të dy, të cilët u angazhuan, u takuan gjatë një forumi të organizuar nga Al Sharq, i cili konsiderohet një dalje mediale e Vëllazërisë Myslimane. Ajo po shkruante gjithashtu analiza mbi krizën në Këshillin e Bashkëpunimit të Gjirit dhe disa nga shkrimet e saj u botuan nga INSAMER, think tank i IHH, një organizatë joqeveritare turke e njohur për koordinimin e Flotës së Lirisë së Gazës në vitin 2010 dhe që është e afërte me Ikhwanëve . Dhe në llogarinë e saj të mediave sociale, në të cilën ajo cicëron kryesisht në arabisht, ajo ka shprehur keqardhje për Ikhwanët.
Në muajt e fundit, Khashoggi haptazi mbështeti Vëllazërinë Myslimane dhe kritikoi ashpër princin e kurorës dhe administratën e SHBA për qëndrimet e tyre kundër lëvizjes. “Grupi i grushtit në Egjipt çoi në humbjen e një mundësie të çmuar për Egjiptin dhe gjithë botën arabe”, shkruante Khashoggi në kolumnën e tij Washington Post në fund të gushtit. “Nëse procesi demokratik do të vazhdonte atje, praktikat politike të Vëllazërisë Myslimane mund të ishin pjekur dhe të bëheshin gjithpërfshirëse dhe rrotullimi paqësor i paimagjinueshëm i pushtetit mund të ishte bërë realitet dhe një precedent që duhej ndjekur”.
Në artikullin e tij të fundit të botuar para zhdukjes së tij, në 11 shtator 2018, Khashoggi shkruante se princi i kurorës “duhet të pranojë gjithashtu se Houthëit, Islamistët [islamistët sunitë] dhe separatistët jugorë duhet të luajnë një rol të ardhshëm në qeverisjen e Jemenit . “Avokimi për Partinë islamike Al-Islah, e cila u rendit në listën e zezë nga qeveria saudite për shkak të lidhjeve të saj me Vëllazërinë Myslimane, hapi një front tjetër dhe ndoshta fatale.
Vetëm pak javë më vonë, Khashoggi hyri në konsullatën në Stamboll dhe u zhduk; dy avionë privatë të zotëruar nga Sky Prime Aviation, që i takojnë qeverisë saudite, u ngritën nga Aeroporti Ataturk në të njëjtën ditë. Njëri prej tyre mbajti gjashtë persona të sigurisë së Saudit të nivelit të lartë drejt Kajros, ndërsa tjetra mori nëntë persona për në Dubai.
Këto destinacione pasqyrojnë aleancat aktuale rajonale: Emiratet e Bashkuara Arabe janë të përfshira shumë në luftën e udhëhequr nga Sauditët në Jemen dhe Kajro po ndjek një luftë të gjatë me anëtarët e Vëllazërisë Myslimane. “Egjipti dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kanë dalë duke mbrojtur Sauditët”, thotë Bruce Riedel, bashkëpunëtor i Institutit Brookings dhe një ish-analist i CIA-s i cili kohët e fundit ka shkruar një libër për Arabinë Saudite. “Ndoshta ata gjithashtu luajtën një rol në operacion. Nuk ka prova për këtë, përveç ndalimeve të dyshimta në Kajro dhe Dubai.”
Tre ditë pas zhdukjes së Khashoggi, Cengiz, e fejuara e tij, shkroi në një cicërimë: “Mbaj besim se qeveria ime e dashur do të më ndihmojë të njoh fatin e tij dhe të sjell gëzim në zemrën time”. Ajo kishte të drejtë. Qeveria turke e ka ndjekur rastin dhe madje ka ndihmuar në mbulimin e mediave ndërkombëtare përmes rrjedhjeve të informacionit. Kjo nuk është për shkak se Erdogani është një mbështetës i zjarrtë i lirisë së shtypit por sepse i jep atij dorën e sipërme mbi Princin e Kurorës në konfliktin rajonal.
Khashoggi, i cili e mori Erdogan në këtë luftë për ndikim, është ndoshta viktima më e goditur e kësaj lufte brenda botës sunnite. Dhe cili simbolizëm më i madh është se sa të vritet dhe të shpërbëhet në kryeqytetin e vjetër të Perandorisë Osmane, trashëgimtarët e të cilëve po luftojnë për të kërkuar udhëheqjen e botës muslimane?
(Tolga Tanis është ish Uashingtoni, D.C., korrespondent i gazetës turke Hurriyet.)
Përshtati: Nexhmedin Kalisi
